Τα «κόκκινα» δάνεια, οι εγγυήσεις του Δημοσίου
και η επερχόμενη νέα χρηματοπιστωτική κρίση
Της Νάγιας Νικολάου
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) δείχνουν σε σημαντικό βαθμό την κατάσταση μιας οικονομίας. Τα ΜΕΔ, και ειδικά τα επιχειρηματικά δάνεια/ακάλυπτες επιταγές, άρχισαν να αυξάνονται στην Ελλάδα ακόμα και πριν την οικονομική κρίση του 2008, όταν οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης ήταν μεγαλύτεροι σε σχέση με τον μ.ό. της Ε.Ε. Σε συνδυασμό με τη σημαντική αύξηση του ιδιωτικού χρέους, η οποία προέκυψε από την κατακόρυφη αύξηση των χορηγήσεων τη δεκαετία του 2000, ήταν ικανό για να προβλέψουμε την οικονομική κρίση που ακολούθησε. Η κρίση αυτή ποτέ δεν ξεπεράστηκε παρότι υπήρχαν αναιμικοί ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ τα προηγούμενα χρόνια. Η καμπύλη μιας οικονομικής κρίσης έχει αυξομειώσεις, δηλαδή περιόδους με ύφεση αλλά και περιόδους με οικονομική μεγέθυνση, μέχρι να ξεπεραστεί. Αυτό δείχνει και η καμπύλη της κρίσης του 19291 μέχρι τη λήξη του Β’ ΠΠ. Όσο το συνολικό χρέος αυξάνεται, και αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα και παγκοσμίως, η οικονομική κρίση δεν πρόκειται να ξεπεραστεί.
Τα ΜΕΔ στο τέλος του 2018 φαινομενικά μειώθηκαν κατά 12,6 δισ. σε σχέση με το προηγούμενο έτος (από 94,4 σε 81,8 δισ.). Από αυτά όμως τα 11,7 δισ. είναι διαγραφές και πωλήσεις δανείων. Μάλιστα προέκυψαν 7,7 δισ. νέα ΜΕΔ, περισσότερα από αυτά που αναταξινομήθηκαν σε εξυπηρετούμενα (6,8 δισ.), που σημαίνει ότι τα ΜΕΔ ουσιαστικά αυξήθηκαν κατά περίπου 1 δις το 2018. Συνεπώς τα κόκκινα δάνεια μειώνονται τεχνητά γιατί αφαιρούνται από τους ισολογισμούς των τραπεζών με πωλήσεις σε κερδοσκοπικά κεφάλαια (funds) και διαγραφές. Όσο το πραγματικό εισόδημα μειώνεται, τόσο θα αυξάνονται τα ΜΕΔ, ακόμα σε χρονιές οικονομικής μεγέθυνσης όπως το 2018.
Ο νόμος για το σχέδιο «Ηρακλής»
Οι προηγούμενες τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών έγιναν με χρήματα των φορολογουμένων (bailout) για να διασωθούν οι τράπεζες, χωρίς να διασωθεί η πλειονότητα των δανειοληπτών. Οι ανακεφαλαιοποιήσεις με bailout συνεπάγονται μεταφορά του ιδιωτικού χρέους στο Δημόσιο. Το σχέδιο «Ηρακλής», ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2019 (Ν.4649) από την κυβέρνηση της ΝΔ, υλοποιώντας κατ’ ουσίαν το σχέδιο της προηγούμενης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, και βασίζεται στο ιταλικό μοντέλο2 που προβλέπει μεταφορά σημαντικού τμήματος των ΜΕΔ από τις τράπεζες στα funds. Mε αυτόν τον τρόπο πράγματι μειώνονται οι απαιτήσεις των τραπεζών (δάνεια) και «εξυγιαίνεται» εν μέρει το χαρτοφυλάκιό τους προσωρινά.
Σύμφωνα με τον νόμο, το Δημόσιο θα παράσχει έως 12 δισ. ευρώ (εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου-ΕΕΔ), προκειμένου οι τράπεζες να προχωρήσουν εντός 18 μηνών σε τιτλοποίηση3 έως 36 δισ. κόκκινων δανείων. H ΕΕΔ είναι «ρητή, ανέκκλητη, ανεπιφύλακτη και σε πρώτη ζήτηση», όπως αναγράφεται στο άρθρο 6 του νόμου και αφορά τους τίτλους υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας, το δε ποσό της θα μπορεί να αυξηθεί πέραν των 12 δισ. με υπουργική απόφαση! Ουσιαστικά, το Ελληνικό Δημόσιο γίνεται πρωτοφειλέτης των 12 δισ. κόκκινων δανείων των τραπεζών σε περίπτωση που αυτά δεν πληρωθούν. Το ότι η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι τα δάνεια που θα εγγυηθεί το Ελληνικό Δημόσιο είναι χαμηλότερου ρίσκου (seniorbonds), δεν αναιρεί το γεγονός ότι είναι μη εξυπηρετούμενα και οι εξασφαλίσεις τους (προσημειώσεις, εγγυήσεις) δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική αξία τους σε περίπτωση εκποίησης.
«Πλυντήριο» κόκκινων δανείων
Πέραν από την κατ’ ουσίαν νέα ανακεφαλαιοποίηση με μετατροπή ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο, τα δάνεια που θα τιτλοποιηθούν θα τα διαχειρίζονται αποκλειστικά εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων, ένα παράλληλο τραπεζικό σύστημα χωρίς έλεγχο και λογοδοσία. Δημιουργείται, έτσι, ένα «πλυντήριο» κόκκινων δανείων απαλλάσσοντας τις παραδοσιακές τράπεζες από τον ηθικό κίνδυνο να κάνουν οι ίδιες τα κουρέματα σε στρατηγικούς κακοπληρωτές. Επιπλέον, το Δημόσιο, για να μη θεωρηθεί ότι ενισχύει άμεσα τις τράπεζες, θα λαμβάνει προμήθεια για την εγγύηση που παρέχει, στην οποία θα υπάρχει και προσαύξηση προμήθειας προκειμένου να δώσει κίνητρο στα funds να πιέσουν για ταχεία εκκαθάριση των δανείων, επιτάχυνση των εξώσεων και των πλειστηριασμών. Η ποιοτική διαφορά της νέας κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών σε σχέση με τις προηγούμενες, είναι ότι αυτή οδηγεί σε αρνητική αναδιανομή της ιδιοκτησίας. Αυτό δεν είχε γίνει στις προηγούμενες ανακεφαλαιοποιήσεις γιατί υπήρχε προστασία της Α’ κατοικίας και γιατί οι τράπεζες δεν ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν τους μαζικούς πλειστηριασμούς λόγω χαμηλών εμπορικών αξιών, νομικών περιορισμών, διοικητικής διάρθρωσης και έλλειψης οργανωμένης αγοράς real estate.
Ο κορωνοϊός και η νέα χρηματοπιστωτική κατάρρευση
Η ψήφιση του νόμου για την νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (που «κάπως πρέπει να ζήσουν και αυτές», όπως λέει ο Άδωνις Γεωργιάδης) τον Δεκέμβρη του 2019 συμπίπτει χρονικά με τη μείωση του ΑΕΠ κατά 0,6% το τέταρτο τρίμηνο του 2019 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2018, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Οι συνεχόμενες ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, όπως και αυτή η τελευταία, δείχνουν ότι η οικονομική κρίση του 2008 δεν ξεπεράστηκε ποτέ, ακόμα και αν υπήρξαν φάσεις οικονομικής μεγέθυνσης κατά περιόδους. Όλα αυτά συνέβαιναν προ Covid-19, όταν από κοινού κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση συμφωνούσαν ότι η οικονομική κρίση έχει ξεπεραστεί, η οικονομία είναι θωρακισμένη και δεν θα επηρεαστεί από την επιβράδυνση της ευρωπαϊκής (αύξηση ΑΕΠ Ευρωζώνης 1,2% το 2019 έναντι 1,9% το 2018) και παγκόσμιας οικονομίας (2,9% έναντι 3,6% αντίστοιχα), παρότι το δημόσιο χρέος συνεχίζει την ανοδική του πορεία. Η πρόβλεψη σύμφωνα με τον προϋπολογισμό για το 2020 ήταν ανάπτυξη 2,8%!
Σήμερα, εν μέσω Covid 19, αναζωπυρώνεται βίαια η αναμενόμενη οικονομική ύφεση, χωρίς να είναι γνωστές ακόμα οι συνέπειές της σε όλες τις διαστάσεις. Οι αγορές ομολόγων, κεφαλαίων, πολύτιμων μετάλλων/πετρελαίου έχουν ήδη υποστεί μεγάλες απώλειες, το ίδιο συμβαίνει στις μεταφορές, τον τουρισμό και το realestate, κλάδοι που στην Ελλάδα συμβάλλουν σε σημαντικό ποσοστό στο ΑΕΠ. Αυτά συνεπάγονται μειώσεις μισθών, απολύσεις, λουκέτα. Αναμενόμενο είναι αυτή η κρίση να εξελιχθεί και σε μια νέα χρηματοπιστωτική κατάρρευση, ειδικά στην Ελλάδα όπου το ποσοστό των κόκκινων δανείων είναι το μεγαλύτερο στην Ε.Ε.: σύμφωνα με στοιχεία του 12/2019 (ΤτΕ), το 40% των τραπεζικών δανείων (68 δισ.) είναι μη εξυπηρετούμενα, ενώ ο μ.ό. στην Ε.Ε. είναι 3,4%. Με τα σημερινά δεδομένα το ποσοστό αυτό αναμένεται να πολλαπλασιαστεί και οι εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου να καταπέσουν και ίσως να αυξηθούν και πέραν των 12 δισ., όπως εξάλλου επιτρέπει ο νόμος. Να σημειωθεί ότι 68 δισ. είναι τα κόκκινα δάνεια των τραπεζών, αλλά το συνολικό ύψος των κόκκινων δανείων είναι πολύ μεγαλύτερο, καθώς κάποια έχουν ήδη μεταφερθεί σε funds (9,4 δισ. έχουν πωληθεί το διάστημα 01/18-06/19).
Η κρίση του 2008 αντιμετωπίστηκε πρόσκαιρα με ενέσεις ρευστότητας, μειώσεις επιτοκίων, ανακεφαλαιοποιήσεις του τραπεζικού συστήματος, μειώσεις μισθών, διάλυση του κοινωνικού και ενίσχυση του κατασταλτικού κράτους, χωρίς όμως να ξεπεραστεί. Το δεύτερο κύμα της, που από τα μέχρι στιγμής στοιχεία αναμένεται να είναι πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερες πιθανότητες να ξεπεραστεί «αναίμακτα». Βέβαια, το μοντέλο διακυβέρνησης θα αυταρχικοποιηθεί, διευρύνοντας την κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» και θα συνεχιστεί περαιτέρω η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, ενώ θα πολλαπλασιαστούν το «περιττό» εργατικό δυναμικό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Σε αυτή την συνθήκη, η απάντησή μας δεν μπορεί να περιορίζεται σε αιτήματα παραχώρησης περισσότερου κοινωνικού κράτους, προστασίας της κατοικίας ή απαγόρευσης πώλησης δανείων σε funds. Η στρατηγική που περιοριζόταν σε τέτοια αιτηματολογία απέτυχε την προηγούμενη περίοδο, με αποτέλεσμα η Αριστερά σήμερα να είναι αποδυναμωμένη, σε αντίθεση με την εμφανώς ενισχυμένη ακροδεξιά. Είναι καιρός, σε αυτή την κρίσιμη καμπή της Ιστορίας, να συζητήσουμε και να σχεδιάσουμε μια συνολική απάντηση απέναντι σε αυτό το παραγωγικό μοντέλο που δεν παίρνει επιδιορθώσεις.
Παραπομπές
1 «Η κρίση του 1929», GazierBernard, εκδόσεις Χατζηνικολή
2 Ξεκίνησε ως σχέδιο Asset Protection Scheme (APS) που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού (DGComp) στις αρχές του 2019 και εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2019. Βασίζεται στο μοντέλο Gacs που εφαρμόζεται από το 2016 στην Ιταλία.
3 Τιτλοποίηση (securitization) είναι η εκχώρηση απαιτήσεων (στην προκειμένη περίπτωση ΜΕΔ από τράπεζες) σε μια ξεχωριστή νομική οντότητα (εταιρεία ειδικού σκοπού-Special Purpose Vehicle) σε συνδυασμό με την έκδοση και διάθεση ομολόγων. Το SPV εκδίδει και διαθέτει ομόλογα γνωστά ως CDOs (collateralized debt obligation).Οι τίτλοι αυτοί έχουν διαφορετική προτεραιότητα αποζημίωσης (υψηλή/senior, μεσαία/mezzanine, χαμηλή/junior) σε περίπτωση δυσκολίας τήρησης των υποχρεώσεων. Οι τίτλοι υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας εξοφλούνται κατά προτεραιότητα σε σχέση με τους υπόλοιπους τίτλους (μεσαίας και χαμηλής). Θεωρούνται συγκριτικά πιο ασφαλείς τίτλοι σε σχέση με τους υπόλοιπους.
Υποβολή απάντησης