Aναδημοσίευση από το commune.org.gr
του Ηλία Ιωακείμογλου
Όταν ένα πρωί του 1974, ο Σουηδός σοσιαλδημοκράτης Gunnar Myrdal έπαιρνε τον καφέ του, άκουσε στο ραδιόφωνο τα νέα: Είχε τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ για την δουλειά του ως οικονομολόγος. Η βράβευσή του, αναφερόταν, στην «διεισδυτική του ανάλυση της αμοιβαίας εξάρτησης κοινωνικών, οικονομικών και θεσμικών φαινομένων», καθώς ο Myrdal θεωρούσε ότι προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα αποτελέσματα κάθε προσπάθειας για την βελτίωση της υγείας του πληθυσμού, η πολιτική της υγείας όφειλε να ενταχθεί σε μια ευρύτερη πολιτική μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Απέδιδε δε ιδιαίτερη σημασία στην φτώχεια, για την οποία θεωρούσε ότι συγκροτεί φαύλο κύκλο με την κακή ποιότητα υγείας. Επομένως, η αντίληψή του ήταν συστημική και λάμβανε υπόψη της την μακροοικονομική, κοινωνική και θεσμική διάσταση της υγείας.
Έχοντας ακούσει τα καλά νέα, ο Myrdal θα πρέπει να ήταν πολύ ικανοποιημένος, αλλά αμέσως μετά άκουσε ότι το βραβείο Νόμπελ με το οποίο είχε τιμηθεί, το έλαβε από κοινού με τον ιδεολογικό του αντίπαλο Friedrich Hayek. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η χαρά του Myrdal επισκιάστηκε από την οργή που του προκάλεσε η βράβευση του Hayek διότι έφτασε στο σημείο, δύο χρόνια μετά, όταν πλέον βραβεύθηκε και ο Milton Friedman, να προτείνει την κατάργηση του θεσμού του Νόμπελ, αν είναι να δίνει τέτοια βραβεία καλύτερα να μην υπάρχει (Brittan S. «The not so noble Nobel Prize», Financial Times 19 December 2003).
Η μαχητικότητα, όμως, του Myrdal και των όμοιών του δεν ήταν αρκετή για να αναχαιτίσει την άνοδο της νεοφιλελεύθερης μάστιγας στον τομέα της υγείας. Στην διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, η απήχηση της συστημικής (μακροοικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής) αντίληψης του Gunnar Myrdal επρόκειτο να υποχωρήσει θεαματικά και ο τομέας της υγείας θα τεθεί σταδιακά υπό τον έλεγχο της αυστηρής, υποτίθεται, λογικής της νεοκλασικής «οικονομικής επιστήμης». Η θεωρία του «ανθρώπινου κεφαλαίου» επικράτησε ως ερμηνευτική αρχή των φαινομένων που σχετίζονται με την υγεία και η οικονομική λογική του προσωπικού συμφέροντος και του κέρδους επιβλήθηκε ως καθοδηγητική αρχή των αποφάσεων που λαμβάνονται στην παραγωγή και την διάθεση των υπηρεσιών υγείας.
Το «ανθρώπινο κεφάλαιο» και άλλες ανοησίες
Σημαντικός σταθμός στην διαδικασία μετατροπής της υγείας από δημόσιο αγαθό σε εμπόρευμα, ήταν η δημοσίευση του άρθρου του Michael Grossman «On the Concept of Health Capital and the Demand for Health» (1972). Με το άρθρο αυτό, ο Grossman διατύπωσε για πρώτη φορά το «μοντέλο του Ανθρώπινου Κεφαλαίου» για την υγεία.
Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η υγεία είναι κεφάλαιο, ή ακριβέστερα, ένα κεφαλαιακό απόθεμα (capital stock) που αποδίδει κέρδος κατά την διάρκεια της υγιούς ζωής του ατόμου. Τα άτομα προικίζονται αρχικά με μια ορισμένη ποσότητα «ανθρώπινου κεφαλαίου», το οποίο υφίσταται απόσβεση προϊούσας της ηλικίας, πλην όμως αυξάνεται με την επένδυση σε αυτό (με εκπαίδευση, επαγγελματική πείρα κλπ). Η υγεία εξομοιώνεται, έτσι, με κάθε άλλο κεφαλαιουχικό αγαθό. Επομένως, το άτομο, αφού είναι κάτοχος του κεφαλαιακού αποθέματος υγείας, είναι και επενδυτής του εαυτού του, που μεγιστοποιεί το σύνολο των κερδών του από την εκμετάλλευση του «ανθρώπινου κεφαλαίου» του στη διάρκεια του ζωής του.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, με δεδομένες αυτές τις θεωρητικές βάσεις, όσο ανόητες και εάν είναι, η νεοκλασική θεωρία των «οικονομικών της υγείας» (Health Economics) αναπτύχθηκε με θεαματικούς ρυθμούς, και επέβαλε την παραγωγή κέρδους ως καθοδηγητική αρχή της παραγωγής ιατρικών υπηρεσιών. Η μεν παραγωγή υπηρεσιών υγείας τείνει να μετατραπεί σε κλάδο της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής με την επέκταση του ιδιωτικού τομέα και την συρρίκνωση του δημοσίου, η δε χρήση υπηρεσιών υγείας μετατρέπεται σε κατανάλωση εμπορευμάτων.
Η ηθική τους και η ηθική μας
Αυτός ο ιστορικός μετασχηματισμός της υγείας από δημόσιο αγαθό σε εμπόρευμα, εμπεριείχε και την υποκατάσταση της ιατρικής ηθικής ως καθοδηγητικής αρχής της παραγωγής ιατρικών υπηρεσιών από την λογική του κέρδους και της μεγιστοποίησής του. Η απόσταση που έχει διανυθεί στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σε ό,τι αφορά την υποκατάσταση αυτή, είναι τόσο μεγάλη ώστε μπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγεί σε αλλαγή υποδείγματος παραγωγής ιατρικών υπηρεσιών για πρώτη φορά μετά τον Ιπποκράτη. Πρόκειται για μετάβαση από το ανθρωπιστικό υπόδειγμα προσφοράς υπηρεσιών υγείας στο εμπορευματικό υπόδειγμα, για την μετατροπή της υγείας από δημόσιο αγαθό σε εμπόρευμα, του ιατρού από κοινωνικό λειτουργό σε επιχειρηματία, και του δημόσιου συστήματος υγείας σε κλάδο της καπιταλιστικής παραγωγής. Πρόκειται, ταυτοχρόνως, για μετατόπιση από ένα υπόδειγμα μη εγωιστικής, αλληλέγγυας ηθικής σε ένα άλλο, αντίπαλο υπόδειγμα, στην ηθική του κεφαλαίου.
Βεβαίως, η διαδικασία αλλαγής υποδείγματος δεν έχει ολοκληρωθεί, και οι ιατρικές υπηρεσίες παράγονται σήμερα από ένα μικτό σύστημα δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με σαφέστατη την τάση επέκτασης του ιδιωτικού. Για αυτόν τον λόγο, η δυνατότητα ανακοπής και μεταστροφής αυτής της διαδικασίας παραμένει ανοικτή στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.
Νεοφιλελεύθερος ο κουτοπόνηρος, νεοφιλελεύθερος ο ακροδεξιός
Οι δεξιοί και τα Οικονομικά της Υγείας, επικαλούνται το εξής κουτοπόνηρο επιχείρημα: Οι χρηματικοί πόροι που έχουμε να διαθέσουμε δεν είναι απεριόριστοι, και πρέπει να κάνουμε οικονομίες στην χρήση τους. Αυτή η εκ πρώτης όψεως αυτονόητη αλήθεια (διότι κανένας χρηματικός πόρος εξ ορισμού δεν είναι απεριόριστος) υποκρύπτει το γεγονός ότι οι πόροι για την υγεία είναι περιορισμένοι επειδή οι κυβερνήσεις τούς περιορίζουν, είναι δηλαδή τόσο περιορισμένοι όσο επιθυμεί η πολιτική εξουσία. Αφού λοιπόν οι νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί και οι παρατρεχάμενοι οικονομολόγοι έχουν, εκείνοι αυτοπροσώπως, μειώσει δραματικά τις δημόσιες δαπάνες υγείας, ισχυρίζονται τώρα ότι εφόσον οι πόροι είναι περιορισμένοι, πρέπει να είμαστε λογικοί και να κάνουμε οικονομίες στην χρήση τους.
Υπάρχει και χειρότερο, δεν είναι μόνο κουτοπόνηροι, είναι και ακροδεξιοί: Ο ναζισμός και ο νεοφιλελευθερισμός έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, που είναι ο κοινωνικός δαρβινισμός, είναι η πίστη ότι οι αδύναμοι περισσεύουν από τον κόσμο αυτόν. Ο ιστορικός ναζισμός το επιχείρησε με τους πιο βάρβαρους και κραυγαλέους τρόπους, ενώ ο νεοφιλελευθερισμός κρατάει τα προσχήματα και κάνει τη δουλειά με πιο βελούδινο τρόπο και με κάποια διακριτικότητα, διότι έχουν «αστικό πολιτισμό» οι νεοφιλελεύθεροι, έχουν και οικονομικές θεωρίες, έχουν και τα ψευδο-επιστημονικά Health Economics που διδάσκονται ανενόχλητα σε όλα τα πανεπιστήμια με την εντυπωσιακή αποχή της Αριστεράς από την ριζοσπαστική κριτική. Η μετατροπή της υγείας από δημόσιο αγαθό σε εμπόρευμα εντάσσεται σε αυτό το ιδεολογικό υπόβαθρο, του κοινωνικού δαρβινισμού, και αποτελεί συστατικό στοιχείο της σύγκλισης του νεοφιλελευθερισμού με την ακροδεξιά, μιας σύγκλισης που συνεχίζεται κάτω από την μύτη μας.
Υποβολή απάντησης