H επαναστατική εφημερίδα – Ο Μαρά και η εφημερίδα L’Ami du Peuple
Του Κρις Χάρμαν, Καλοκαίρι 1984
Μετάφραση Α.Λ.
Η L’Ami du Peuple (=Φίλος του Λαού) ήταν η εφημερίδα με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία κατά τη διάρκεια της μεγάλης Γαλλικής επανάστασης του 1789-93. Δεν ήταν εφημερίδα για τους εργάτες. Ο εκδότης της, Ζαν Πολ Μαρά ήταν ένας πρώην γιατρός που πάλεψε για να φτάσει ως το τέλος η αστική επανάσταση. Αλλά κατάλαβε ότι αυτό δεν μπορούσε να γίνει αυτό αν οι επαναστάτες δεν κινητοποιούσαν τις εξαθλιωμένες μάζες του Παρισιού. Θεώρησε λοιπόν την εφημερίδα ως ένα σημαντικό εργαλείο για να το πετύχει. Αμέσως μετά τη συμμετοχή του στη λαϊκή κινητοποίηση τη μέρα της κατάληψης της Βαστίλης- 14 Ιουλίου 1789- πρότεινε στη λαϊκή επιτροπή της περιοχής που διέμενε την έκδοση μιας εφημερίδας. Όταν η πρότασή του απορρίφθηκε, ξεκίνησε την εφαρμογή ενός τέτοιου εγχειρήματος με δική του πρωτοβουλία. Έγραφε οχτώ σελίδες -σε σημερινό μέγεθος περίπου Α5- κάθε μέρα, και πλήρωνε από την τσέπη του για να τις τυπώνει. Χωρίς καμιά οργάνωση πίσω του, βασίστηκε πάνω στην εφημερίδα για να βρει το δικό του αναγνωστικό κοινό μέσω των πλανόδιων εφημεριδοπωλών στους δρόμους.Η εφημερίδα συνάντησε τεράστια ανταπόκριση, και σύντομα ήταν η πρώτη σε πωλήσεις στο Παρίσι. Αυτό συνέβη εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο ο Μαρά πέτυχε το συνδυασμό των τριών στοιχείων- γενικές ιδέες, εμπειρίες, «τι να κάνουμε».
Οι ιδέες του δεν ήταν καινούριες. Τις είχε εκθέσει σε διάφορες προκηρύξεις πριν και κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών της επανάστασης. Βασικά επρόκειτο για αναμάσημα των αστικών δημοκρατικών ιδανικών που περιέχονταν στα γραπτά έργα του Ρουσώ. Αν η εφημερίδα απλά τα επαναλάμβανε, είναι αμφίβολο αν θα είχε βρει την ελάχιστη ανταπόκριση. Ήταν τα άλλα δυο στοιχεία που έθεσαν τις βάσεις για την αναπάντεχη επιτυχία. Το κομμάτι του «τι να κάνουμε» ήταν κομβικό. Μέρα με τη μέρα, βδομάδα με τη βδομάδα, για τέσσερα χρόνια ο Μαρά αποδομούσε τα επιχειρήματα των επίσημων ηγετών της επανάστασης, πρώτα των Συνταγματικών Φιλελεύθερων, έπειτα των Μετριοπαθών Δημοκρατών της Γιρόνδης – και καλούσε για αποφασιστική δράση για την εξάπλωση και την υπεράσπιση της επανάστασης. Όπως εξηγεί η καλύτερη παρουσίαση του έργου του Μαρά στα αγγλικά: «Η L’ Ami du Peuple αποτελούταν από οχτώ μικρές σελίδες σχεδόν αποκλειστικά γεμάτες με κριτικές και παρατηρήσεις πάνω σε τρέχοντα γεγονότα, γραμμένες από τον ίδιο τον Μαρά». Αυτές περιελάμβαναν παρακίνηση για δράση, περιφρόνηση για τους πιο πρόσφατους συμβιβασμούς, προειδοποιήσεις για τους κινδύνους, προσβολές σε αυτούς που θεωρούσε εχθρούς της επανάστασης. Ο ίδιος ο Μαρά εξηγούσε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να διακρίνουν την εφημερίδα του από εκδόσεις-μαϊμού που βγαίναν με σκοπό να τον δυσφημίσουν, γιατί « οι συγγραφείς τους ήταν απατεώνες που κήρυτταν ειρήνη, ενώ εγώ ήμουν αδιάκοπα καταγγελτικός και ταυτόχρονα έκρουα τον κώδωνα του κινδύνου». Θα μπορούσε να είναι «κάπως κουραστικό να μελετά κανείς τη L’Ami du Peuple και τις αλλεπάλληλες προτροπές για εγρήγορση, την ασταμάτητη καταγγελία της εξουσίας». Ωστόσο ακριβώς αυτή η επανάληψη του μηνύματος ότι η επανάσταση βρισκόταν σε κίνδυνο ήταν που χάρισε στην εφημερίδα την επιτυχία της.
Η απόρριψη κάθε είδους συμβιβασμών του Μαρά με αυτούς που θεωρούσε εχθρούς της επανάστασης έφτασε στο αποκορύφωμα όταν πέθανε ο ρήτορας του πρώτου, του συνταγματικού σταδίου της επανάστασης, ο Μιραμπό. Απ όλες τις άλλες πλευρές ο θάνατος χαρακτηρίστηκε πανωλεθρία. Η στάση που κράτησε ο Μαρά ήταν διαφορετική: «Άνθρωποι, να ευχαριστείτε το θεό», έγραψε. «Ο πιο τρομερός εχθρός σας έπεσε από το δρεπάνι του χάρου… Έπεσε θύμα των αναρίθμητων προδοσιών του…»
Δεν επαναπαυόταν ούτε παρασυρόταν σε εύκολη αισιοδοξία, ακόμα και όταν φαινόταν ότι ο λαός πετύχαινε μεγάλες νίκες. Μετά τον θάνατο του Βασιλιά σε ένα από τα μεγάλα μαζικά ξεσπάσματα της επανάστασης, ο Μαρά συνδύασε τους πανηγυρισμούς του με έναν βαθύτερο τόνο προειδοποίησης: «η δοξασμένη μέρα της 10ης Αυγούστου μπορεί να είναι αποφασιστική για το θρίαμβο της ελευθερίας, μόνο αν ξέρετε πώς να εκμεταλλευτείτε το πλεονέκτημά σας. Ένας μεγάλος αριθμός τυράννων έχουν ηττηθεί κατά κράτος στο παρελθόν, αλλά δεν αργούν να επιστρέψουν και να επιβληθούν με ένα ακόμα πιο φριχτό καθεστώς. Να φοβάστε την αντίδραση, επαναλαμβάνω. Οι εχθροί σας δε θα σας χαριστούν, όταν τους δοθεί η ευκαιρία. Συνεπώς κανένα έλεος. Είστε χαμένοι αν δεν τσακίσετε τα διεφθαρμένα μέλη του δήμου, τους δικαστές που στέκονται ενάντια στην πατρίδα και τους πιο σάπιους εκπροσώπους της Εθνοσυνέλευσης.»
Ήταν αυτή η σύνεση του Μαρά που συγκέντρωσε το άσβεστο μίσος όλων εκείνων που ήθελαν να σταματήσουν την επανάσταση στα μισά του δρόμου. Για αυτούς, ο Μαρά διέπραξε δυο μεγάλα εγκλήματα:
Πρώτον, επέμεινε ότι η επανάσταση δεν θα έπρεπε να δείξει έλεος στους εχθρούς της. Πολύ σωστά προειδοποιούσε ότι εκείνοι δεν θα δίσταζαν να προβούν σε οποιαδήποτε αιματοχυσία για να πετύχουν τους σκοπούς τους, και ότι η επανάσταση έπρεπε να προετοιμαστεί για να τους τσακίσει πρώτη: «είμαι αγανακτισμένος για τον ανόητο σεβασμό μας στους βάρβαρους εχθρούς μας, είμαστε ανόητοι, φοβόμαστε μην τους γρατζουνίσουμε. Αφήστε τους να γίνουν αρχηγοί για μια μέρα, και σύντομα θα τους δείτε να κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους, με τη φωτιά και το ξίφος στο χέρι,για να χτυπήσουν όλους αυτούς που αντιστάθηκαν, μακελεύοντας τους φίλους της χώρας, σφάζοντας γυναίκες και παιδιά, μετατρέποντας τις πόλεις μας σε στάχτες.»
Δεύτερον, προωθούσε συγκεκριμένα αιτήματα των μαζών του Παρισιού, παρακινώντας τες να αναλάβουν δράση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν όταν προέκυψε δραματική έλλειψη της βασικής τροφής, του ψωμιού.
«Σε κάθε χώρα που (η φράση) «τα ανθρώπινα δικαιώματα» δεν είναι μια κούφια φράση επιδεικτικά γραμμένη σε χαρτί, η λεηλασία κάποιων καταστημάτων, αφού προηγηθεί το κρέμασμα των κερδοσκόπων ιδιοκτητών στις πόρτες τους, σύντομα θα βάλει ένα τέλος σε αυτές τις διεφθαρμένες πρακτικές που οδηγούν πέντε εκατομμύρια ανθρώπους στην απόγνωση και προκαλούν χιλιάδες θανάτους από τις στερήσεις.»
Αυτή η έκφραση της λαϊκής δυσαρέσκειας συνδεόταν με το τρίτο χαρακτηριστικό της εφημερίδας του- απηχούσε τις εμπειρίες των ανθρώπων. Σύντομα μετά την πρώτη έκδοση της εφημερίδας, ο Μαρά εισήγαγε την καινοτομία να δημοσιεύει γράμματα στα οποία οι άνθρωποι περιέγραφαν την καταπίεση που υφίσταντο κάτω από το υπάρχον σύστημα. Τρεις με τέσσερις χιλιάδες τέτοια γράμματα δημοσιεύτηκαν όσο διήρκεσε η έκδοση της εφημερίδας. Ο Μαρά εξηγούσε ότι η έλλειψη χώρου τον ανάγκασε να επιμελείται κατά κάποιον τρόπο τα γράμματα: «δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι τα περισσότερα γράμματα που δημοσιεύω έχουν το ίδιο στυλ: ο περιορισμένος χώρος της εφημερίδας με υποχρεώνει να τα επιμελούμαι τόσο ώστε να συγκρατώ μόνο την ουσία τους». Η επιτυχία με την οποία πετύχαινε η εφημερίδα του Μαρά τον συνδυασμό ιδεών-παρακίνησης σε δράση-εμπειριών αποδεικνύεται από τις προσπάθειες της εξουσίας να την καταστείλουν. Και οι Συνταγματικοί Φιλελεύθεροι και οι Μετριοπαθείς Δημοκράτες προσπάθησαν να καταστρέψουν τα εκτυπωτικά του μηχανήματα, να τον συλλάβουν και να σταματήσουν την έκδοση της εφημερίδας. Πέρασε δυο χρόνια καταδιωκόμενος, μετακινούμενος από σπίτι σε σπίτι, δούλευε -κατά τα λεγόμενα το κόσμου- σε υπόγεια και κρυβόταν σε νταμάρια. Ωστόσο, εκείνη την περίοδο η εφημερίδα του γνώρισε μια δημοτικότητα δίχως προηγούμενο.
Όταν ο Μαρά βγήκε τελικά από τις συνθήκες παρανομίας, με τη συντριβή του Συνταγματικού κόμματος, η δημοφιλία του ήταν πασιφανής. Ήρθε πέμπτος σε ψήφους στη λίστα αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν απ΄το Παρίσι στη νέα Εθνοσυνέλευση, και μέσα από την επιρροή που ασκούσε στις επαναστατικές δημοτικές αρχές του Παρισιού αποτέλεσε έναν από τους πιο ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες. Αν και ποτέ νωρίτερα δεν είχε ποτέ έρθει σε προσωπική επαφή με τον ηγέτη των Ακραίων Δημοκρατών των Γιακωβίνικων ομάδων, μετά την ήττα των Μετριοπαθών Δημοκρατών της Γιρόνδης, έγινε μέλος της τριανδρίας που στην πραγματικότητα κυβερνούσε τη χώρα, μαζί με τους Ροβεσπιέρο και Νταντόν.
Για κάποιον χωρίς οργάνωση, για έναν μοναχικό επαναστάτη, που ξεκίνησε να δημιουργεί μόνος του το μέσο που θεωρούσε σημαντικό (σ.μ. για τη νίκη της επανάστασης) ήταν πραγματικά ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα. Η αντεπανάσταση του το «αναγνώρισε», όταν τελικά έσβησε την επιρροή του με τον μόνο τρόπο που ήξερε-με το μαχαίρι του δολοφόνου καρφωμένο στο στήθος του, ενώ εργαζόταν πάνω σε κάποια άρθρα για την εφημερίδα του, μετά το μπάνιο του.
https://www.marxists.org/archive/harman/1984/xx/revpress.html
Υποβολή απάντησης