Της Αθηνάς Σκαμπά
Στις 10 Δεκεμβρίου η Τζεβριέ από την Αλεξανδρούπολη «έφυγε», δολοφονημένη από το χέρι του συζύγου της. Μετά από αυθόρμητο και άμεσο κάλεσμα φεμινιστριών και φεμινιστικών συλλογικοτήτων, έγινε μαζική συγκέντρωση έξω από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας, στην πλατεία Κλαυθμώνος. Γιατί οι γυναικοκτονίες δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει αιτία και απαιτεί καταλογισμό ευθυνών.
Κάποιοι/ες τη μετρούν ως 16η γυναικοκτονία μέσα στο 2021, κάποιοι/ες ως 17η, σύμφωνα με το femicide.gr (παρατηρητηρίου για τη καταγραφή στοιχείων για τις γυναικοκτονίες). Πάντως, μέχρι τις 25/11/21 είχαν καταγραφεί 24. Η δημοσιοποίηση αυτών των περιστατικών καταλαμβάνει, πλέον, χώρο στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και στα κεντρικά ρεπορτάζ των διαδικτυακών ιστότοπων ενημέρωσης. Οι συζητήσεις ανάμεσα στους ανθρώπους αναφέρονται σε αυτές ως ένα «φαινόμενο των καιρών» που έχει ενταθεί και προκαλεί ανησυχία, όπως τόσα άλλα «κακά». Είναι όμως έτσι; Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε αν έχει ενταθεί γιατί δεν υπάρχουν προηγούμενες καταγραφές. Ακόμα και ο όρος γυναικοκτονία χρησιμοποιούνταν μόνο από φεμινιστικές οργανώσεις. Αυτό που σίγουρα έχει αλλάξει είναι ο βαθμός αφύπνισης και επίγνωσης και, βέβαια, αποδοχής. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να λέγεται γυναικοκτονία και όχι απλώς δολοφονία. Είναι ο πρώτο, αναγκαίο βήμα στην προσπάθεια αντιμετώπισής της.
Η γυναικοκτονία είναι ακραία μορφή έμφυλης βίας και η ρίζα της είναι ίδια με αυτή της έμφυλης καταπίεσης. Οι αιτίες ή αφορμές που οδηγούν τους γυναικοκτόνους να σκοτώσουν είναι ριζωμένες στα έμφυλα στερεότυπα που διέπουν τις σχέσεις τους με τις γυναίκες και αναπαράγονται από τις οικογένειες και τις «ηθικές» αρχές της κοινωνίας και όχι μόνο ως ιδέες, αλλά και ως τρόπος ζωής και αναπαραγωγής. Οι δράστες, στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι οι σύζυγοι ή σύντροφοί τους εντός ή εκτός γάμου ή/και μετά το διαζύγιο, ή οι πατεράδες των παιδιών τους. Σε μικρότερο ποσοστό οι δράστες είναι άντρες-μέλη της οικογένειας (πατέρας, αδερφός) και σε ακόμα μικρότερο, άγνωστοι άντρες που σκοτώνουν μετά από σεξουαλική κακοποίηση.
«Εγκλήματα πάθους» και άλλα παραμύθια
Παρότι έχει αλλάξει, πλέον, η ποιότητα στον τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων των γυναικοκτονιών και έχει υιοθετηθεί ευρέως ο όρος, τα ΜΜΕ διαχρονικά έχουν παίξει εγκληματικό ρόλο σε αυτές τις υποθέσεις. Το σύνηθες μοτίβο παρουσίασης τέτοιων θεμάτων κάνει λόγο για «εγκλήματα πάθους», τα οποία ακολουθούν εκτενείς συζητήσεις και αναλύσεις, που «χώνουν» τη μύτη τους στην προσωπική ζωή του ζευγαριού και αποκαλύπτουν μια γυναίκα που «τον απειλούσε ότι θα τον εγκαταλείψει», «τον απατούσε», «γκρίνιαζε», «μιλούσε άσχημα για τη μάνα του», «πήρε το παιδί του κι έφυγε», «τον εγκατέλειψε». Η ερμηνεία παρόμοιων επιλογών μιας γυναίκας σαν αιτιών να πληγωθεί ο άντρας και να φτάσει μέχρι τον φόνο, στην πραγματικότητα είναι ενοχοποίηση τόσο του θύματος όσο και κάθε επιλογής και συμπεριφοράς που δεν εναρμονίζεται με το έμφυλο στερεότυπο και… «δικαίως» προκαλεί την οργή ή την ψυχολογική διαταραχή και αιτιολογεί την πράξη της άσκησης σωματικής βίας ή και του φόνου.
Το «αφήγημα» αυτό των ΜΜΕ, βέβαια, βασίζεται και αναπαράγει τα έμφυλα στερεότυπα που υπάρχουν βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία (και όχι μόνο στην ελληνική). Στην ηθική διαπαιδαγώγηση, που προδιαγράφει για τις γυναίκες αυστηρούς κανόνες σεξουαλικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Εγκλήματα «τιμής» τα ονόμαζαν παλιότερα. Η αντίληψή μας για τις ερωτικές σχέσεις ή για την αγάπη, που μαθαίνουμε ότι είναι συνώνυμη της κτητικότητας σαν να είναι κομμάτι της φύσης μας και αυτονόητο. Οι γυναικοκτόνοι και οι κακοποιητές γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και ζουν σε έναν κόσμο που θεωρεί αυτονόητη αρχή το δικαίωμά τους να «ελέγχουν» το γυναικείο σώμα, που τους «ανήκει».
Σεξιστική βία και οικογένεια
Στις φεμινιστικές διαδηλώσεις που γίνονται την 25η Νοεμβρίου ή όταν συμβαίνουν γυναικοκτονίες και εγκλήματα με έμφυλο κίνητρο, οι φεμινίστριες αναρτούν πανό ή/και διαβάζουν τα ονόματα των δολοφονημένων. Στα κείμενα και τις ομιλίες τους επιμένουν πάντα να αναφέρονται σε αυτές με το όνομά τους ή να δημοσιεύουν τις φωτογραφίες τους. Γιατί το πλαίσιο της σχέσης τους με έναν άντρα, υπήρξε η αιτία που δολοφονήθηκαν ή κακοποιήθηκαν, αλλά η ζωή τους δεν ήταν μόνο αυτό. Μπορεί ο γυναικοκτόνος να σκότωσε τη γυναίκα του, τη μητέρα των παιδιών του, τη σύντροφο ή την κόρη του, αλλά εκείνη δεν ήταν μόνο αυτό, ούτε η ύπαρξή της όφειλε να καθορίζεται από αυτό. Αν «ξύσουμε» λίγο όλες αυτές τις ιστορίες, ίσως το κοινό χαρακτηριστικό που τις διατρέχει είναι ακριβώς αυτό: ότι, με κάποιο τρόπο, από τις γυναίκες αυτές διεκδικήθηκε να είναι αυτές που είναι!
Τα έμφυλα στερεότυπα αναπαράγουν την έμφυλη βία. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Είναι πολύ σημαντικό να διεκδικούμε να ακούγεται ο όρος γυναικοκτονία, είναι πολύ σημαντικό να λέμε το θύμα με το όνομά του και όχι «η σύντροφος του δράστη», είναι πολύ σημαντικό να μην ανεχόμαστε το σεξιστικό λόγο, να αναδεικνύουμε τη σεξιστική συμπεριφορά, να μην ιεραρχούμε τους ανθρώπους βάσει του φύλου ή του σεξουαλικού προσανατολισμού και συμπεριφοράς τους. Όμως τα έμφυλα στερεότυπα δεν είναι απλώς ιδέες που επιβιώνουν από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά, δεν είναι απλώς «αφηγήσεις», είναι η περιγραφή των κανόνων που διέπουν τους έμφυλους «ρόλους». Όσο η πρώτη προτεραιότητα στη ζωή των γυναικών γυναίκες θα «οφείλει» να είναι το μεγάλωμα των παιδιών τους, ο «υποστηρικτικός» ρόλος στους συντρόφους τους, η φροντίδα της υγείας, της υγιεινής και των αναγκών των οικογενειών τους, να προσφέρουν σαν “φυσικό”, προσωπικό καθήκον και όχι ως κομμάτι της παραγωγής και αναπαραγωγής της κοινωνίας αυτής, τόσο θα είναι απαραίτητες εκείνες οι ιδέες που θα τις περιγράφουν σαν κατώτερες και τόσο κάθε απόκλιση από αυτές θα είναι επικίνδυνη για τις ίδιες.
Σήμερα, το γυναικείο και φεμινιστικό κίνημα απαντά στην είδηση μιας γυναικοκτονίας βγαίνοντας στους δρόμους και διεκδικεί να γίνει ό,τι είναι απαραίτητο για να σταματήσουν. Στις άμεσες διεκδικήσεις που αφορούν στην αντιμετώπιση (νομική, θεσμική, κοινωνική) του φαινομένου της έμφυλης βίας πρέπει να βρίσκονται και οι διεκδικήσεις που θα δίνουν στις γυναίκες τη δυνατότητα να επιλέγουν τη ζωή τους πέρα και έξω από τον έμφυλο ρόλο τους.
Μαζί με τα αιτήματα για δημιουργία δομών υποστήριξης επιζωσών έμφυλης βίας, ξενώνες, γραμμές υποστήριξης, συμβουλευτικές δομές. Μαζί με τα αιτήματα νομικής και οικονομικής υποστήριξης, ιατροδικαστών, νομοθετικών ρυθμίσεων και προβλέψεων, χρειάζεται να μην ξεχνάμε τα αιτήματα για ενίσχυση του κοινωνικού κράτους που αντιμετωπίζει την αναπαραγωγή ως κοινωνική υποχρέωση και όχι ως καθήκον της οικογένειας. Τα αιτήματα για ίδια κριτήρια και αμοιβές στην εργασία. Τα αιτήματα για νομοθετικές ρυθμίσεις που θα βοηθούν τις γυναίκες να κάνουν επιλογές ανεξαρτητοποίησης, όπως η απόσυρση του νόμου Τσιάρα. Όταν οι γυναίκες θα μπορούν να επιλέγουν τη ζωή τους ανεξάρτητα από το φύλο τους, τότε θα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να αλλάξει και η κουλτούρα της κοινωνίας.
φωτο Μάριος Λώλος
Υποβολή απάντησης