Το κεντρικό πολιτικό άρθρο της εφημερίδας “Κόκκινo Νήμα” Νο39 που κυκλοφορεί
Η ανείπωτη ανθρώπινη τραγωδία του σεισμού στη νοτιοανατολική Τουρκία και τη βόρεια Συρία αποκάλυψε τον εγκληματικό χαρακτήρα της καπιταλιστικής “ανάπτυξης”, τον αντιλαϊκό χαρακτήρα του εθνικισμού και του μιλιταρισμού, τις διαχρονικές ευθύνες των κυβερνήσεων, τον κυνισμό και την υποκρισία της “διεθνούς κοινότητας”
Σε περιόδους “κανονικότητας”, όταν το σύστημα φαίνεται να ελέγχει και μάλιστα, στα μάτια των περισσότερων, να εγγυάται την “εύρυθμη” αναπαραγωγή της ζωής, οι “μεγάλες αλήθειες” μένουν λιγότερο ή περισσότερο καλά κρυμμένες. Μέχρις ότου, μια απότομη παρέκκλιση από την “κανονικότητα”, μια απότομη συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου, απελευθερώνει τις κρυμμένες αλήθειες από τα ιδεολογικά δεσμά της “κανονικότητας” και τις κάνει ορατές σε ευρύτερα ακροατήρια. Όπως όμως γνωρίζουμε από τη φυσική, η διάσταση του (ιστορικού στην προκείμενη περίπτωση) χρόνου δεν είναι η μόνη αποφασιστική. Ο χώρος έχει επίσης κομβική σημασία, και όταν πρόκειται για σημαντικά κοινωνικά γεγονότα, αφορά τον τόπο και το κοινωνικό έδαφος στο οποίο λαμβάνουν χώρα. Η φυσική επίσης, με τη θεωρία της σχετικότητας, μας έμαθε ότι σημαντική είναι και η θέση του παρατηρητή του φαινομένου. Βεβαίως, η κατά Μαρξ επιστήμη της Ιστορίας δεν διέπεται από τους νόμους που διέπουν τη φυσική επιστήμη, μπορούμε όμως να βρούμε εύγλωττες αναλογίες. Με αφορμή λοιπόν τον καταστροφικό διπλό σεισμό των 7,8 και 7,6 Ρίχτερ στη νοτιοανατολική Τουρκία και τη βόρεια Συρία βγήκαν στην επιφάνεια πολλές αλήθειες από αυτές που σε περιόδους “κανονικότητας” είναι καλά κρυμμένες. Αν θέλουμε να είμαστε πιο ακριβείς, δημιουργήθηκε η δυνατότητα να βγουν αυτές οι αλήθειες στην επιφάνεια και να γονιμοποιήσουν τη “συλλογική ευφυΐα”.
Φυσικά φαινόμενα και κοινωνικές επιπτώσεις
Ο σεισμός είναι φυσικό φαινόμενο. Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές του επιπτώσεις όμως έχουν ισχυρή κοινωνικο-πολιτική διάσταση. Στην Ιαπωνία, χώρα με την ισχυρότερη ίσως αντισεισμική προστασία στον κόσμο, ένας σεισμός 7,8 Ρίχτερ μπορεί να μην έχει ούτε ένα θύμα. Δεν είναι λοιπόν τα Ρίχτερ που αποφασίζουν, αλλά οι κοινωνικές υποδομές. Μιλώντας γενικά, η ανθρωπότητα έχει όλα τα τεχνικά μέσα για αντισεισμική προστασία στον ύψιστο βαθμό, που θα μπορούσε να κάνει σεισμούς όπως αυτός στην Τουρκία και Συρία ελάχιστα επικίνδυνους και να περιορίσει σημαντικά τον αριθμό των θυμάτων και την έκταση των υλικών καταστροφών ακόμη και πολύ ισχυρότερων σεισμών.
Στις 11 Μαρτίου του 2011, ο ισχυρότερος σεισμός που εκδηλώθηκε ποτέ στην Ιαπωνία, 9-9,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, μαζί με το φονικό τσουνάμι που προκάλεσε (με κύματα έως και 40 μέτρων) και σάρωσε την ιαπωνική ενδοχώρα ταξιδεύοντας με ταχύτητα 10 χιλιομέτρων την ώρα. Ο τελικός απολογισμός ήταν 15.900 νεκροί, στη συντριπτική τους πλειονότητα από το τσουνάμι και μόνο 900 περίπου από καταστροφή κτηρίων.
Στον τωρινό σεισμό σε Τουρκία – Συρία, με πολύ μικρότερη ένταση και χωρίς τσουνάμι, ο θλιβερός απολογισμός θα ξεπεράσει κατά πολύ τους 50.000 νεκρούς. Η διαφορά έγκειται όλη κυρίως στην αντισεισμική προστασία: αυστηρός αντισεισμικός κανονισμός για σεισμούς πολύ μεγάλης έντασης, που τηρείται, αντισεισμική εκπαίδευση κ.λπ.
Θα ήταν όμως λάθος να συγκρίνουμε χώρες με βάση τον πολύ αόριστο δείκτη της “αντισεισμικής κουλτούρας”. Δεν είναι μόνο ότι η πολιτική τάξη της Ιαπωνίας συνειδητοποίησε τις συνέπειες από τον έντονα σεισμικό χαρακτήρα της χώρας, είναι επίσης τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ιαπωνικού καπιταλισμού που του επέτρεψαν να εντάξει σε ένα πλάνο κερδοφορίας των Ιαπώνων καπιταλιστών τον κατασκευαστικό τομέα της χώρας με όρους τέτοιας αντισεισμικής προστασίας. Οποιαδήποτε “σωτήρια” για την κοινωνία παρέμβαση ο καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να την εντάσσει στον μηχανισμό της κερδοφορίας. Οτιδήποτε υπονομεύει την κερδοφορία, οτιδήποτε στερεί “αντιπαραγωγικά” από τον μηχανισμό της παραγωγής κέρδους οικονομικούς, ανθρώπινους και φυσικούς πόρους, απορρίπτεται ασυζητητί. Ακόμη και για την πιο μεγάλη και γενικευμένη απειλή, την κλιματική κρίση, ο καπιταλισμός ένα πράγμα γνωρίζει να κάνει: να δώσει κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα να κάνει πράσινες μπίζνες.
Υπάρχουν όμως κοινωνικές ανάγκες που δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να “συντονιστούν” με τον κανόνα του κέρδους.
Στην ισχυρότερη οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά χώρα του πλανήτη, το 2005 ο τυφώνας “Κατρίνα” έβαλε μια ολόκληρη πόλη, τη Νέα Ορλεάνη, κάτω από το νερό, προκάλεσε 1.833 θανάτους και καταστροφές 81 δισ. δολαρίων (με την ισοτιμία του 2005). Σε τέτοιες περιπτώσεις το ραντάρ του κέρδους μπορεί να εντοπίσει μόνο τα εκ των υστέρων κέρδη για την “ανοικοδόμηση”. Ο καπιταλισμός είναι αλλεργικός στις μπίζνες για την πρόληψη κοινωνικών καταστροφών λόγω ακραίων φυσικών φαινομένων. Γνωρίσει μόνο τις μπίζνες πάνω στο έδαφος της καταστροφής.
Σε κάθε περίπτωση, η έκταση των κοινωνικών επιπτώσεων ενός ακραίου (δηλαδή μεγάλης έντασης) φυσικού φαινομένου δεν προσδιορίζεται αυτόματα όπως η ένταση ενός σεισμού στην κλίμακα Ρίχτερ: προσδιορίζεται από την επάρκεια των κοινωνικών υποδομών πρόληψης αλλά και “καταστολής” των επιπτώσεων. Στον σεισμό σε Τουρκία-Συρία η πλήρης απουσία αντισεισμικού σχεδιασμού (σε μια χώρα σεισμογενή, στην οποία μάλιστα προλέγεται νέος μεγάλος σεισμός στη θάλασσα του Μαρμαρά που, αν γίνει, θα πλήξει την πυκνοκατοικημένη Ιστανμπούλ των 15 εκατομμυρίων κατοίκων), η με πολιτική κάλυψη καταστρατήγηση κάθε αντισεισμικής πρόβλεψης στην κατασκευή των κτηρίων, η πλήρης ανυπαρξία μηχανισμού αποτελεσματικής επέμβασης ιδιαίτερα τα πρώτα κρίσιμα εικοσιτετράωρα μετά τον σεισμό, κι όχι τα 7,8 Ρίχτερ καθαυτά, προσδιόρισαν την τρομακτική έκταση της κοινωνικής καταστροφής.
Κοινωνικό κράτος: αυτό που καταστρέφεται και αυτό που δεν πρόλαβε καν να οικοδομηθεί
Ο σεισμός σε Τουρκία-Συρία είναι μια φρικτή αφορμή για να σκεφτούμε πιο συνολικά το κρίσιμο ζήτημα των κοινωνικών υποδομών.
Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός των τελευταίων δεκαετιών, που διασφαλίζει την υψηλή κερδοφορία εμβαθύνοντας διαρκώς τη στρατηγική της λιτότητας, καταστρέφει συστηματικά τους μεταπολεμικούς πυλώνες του “κοινωνικού κράτους”: την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία, την παιδεία, τα κοινωνικά επιδόματα. Το “παλιό” κοινωνικό κράτος καταστρέφεται ενώ αναδεικνύεται πιεστική η ανάγκη για ένα “νέο” κοινωνικό κράτος που θα εντάξει στις πρόνοιές του και την αντιμετώπιση των ακραίων φυσικών φαινομένων. Η κλιματική αλλαγή/κρίση, για την οποία ο στόχος της ανάσχεσης έχει χαθεί και επομένως θα κλιμακωθεί τις επόμενες δύο δεκαετίες, θα κάνει πιο συχνά και πιο καταστροφικά ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι ξηρασίες, οι πλημμύρες, οι τυφώνες και οι φονικές μεγα-πυρκαγιές – ενώ και το ζήτημα της μόλυνσης του υπεδάφους και του νερού, της επιφάνειας και της ατμόσφαιρας έχει επίσης φτάσει στο “μη περαιτέρω”. Πέρυσι, το 1/3 της έκτασης του Πακιστάν καλύφθηκε από τα νερά εξαιτίας τρομακτικών πλημμυρών, το Μπαγκλαντές και άλλα κράτη και περιοχές κινδυνεύουν να βρεθούν κάτω από το νερό εξαιτίας της αναμενόμενης ανόδου της στάθμης της θάλασσας, το δε Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός προειδοποίησε φέτος ότι την επόμενη δεκαετία θα έχουμε κατάρρευση οικοσυστημάτων, μεγάλης έκτασης φυσικές καταστροφές, μεγάλης έκτασης εξαναγκαστική μετανάστευση κ.λπ. – για να μη μιλήσουμε για την επάνοδο της πυρηνικής απειλής εξαιτίας της έντασης του ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού ή τις καταστροφές που φέρνει ο συμβατικός πόλεμος…
Οι σεισμοί παραμένει η μόνη μη ανθρωπογενής (ως προς τις αιτίες της) απειλή που προστίθεται σε όλα αυτά, αλλά ο περιορισμός των καταστρεπτικών του συνεπειών είναι απόλυτα κοινωνικό ζήτημα.
Για την πρόληψη (κατά το δυνατόν) και την αντιμετώπιση όλων αυτών (δηλαδή τον περιορισμό της κλίμακας των συνεπειών και την αρωγή στους πληγέντες, όχι μόνο για να σωθούν οι ζωές τους αλλά και για να ανακτήσουν τα πρότερα επίπεδα ζωής) απαιτείται η οικοδόμηση ενός νέου, ισχυρού πυλώνα του κοινωνικού κράτους, που πλέον δεν θα αφορά τις άμεσες προϋποθέσεις αναπαραγωγής της ζωής αλλά τις συνολικότερες. Απαιτείται… επιστημονική φαντασία για να υποθέσουμε ότι ο καπιταλισμός -πολλώ δε μάλλον ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός-, που θεωρεί όρο της δικής του αναπαραγωγής τη συστηματική καταστροφή του “παλιού” κοινωνικού κράτους, θα οικοδομήσει το νέο κοινωνικό κράτος που απαιτεί η ιστορική συγκυρία. Θα κάνει μπίζνες πάνω στην καταστροφή και θα αφήσει την επιβίωση των θυμάτων στην… ατομική τους ευθύνη.
«Τι ‘ν’ η πατρίδα μας» και πώς μετριέται η ισχύς της;
Ο σεισμός σε Τουρκία-Συρία προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία -δυστυχώς στο έδαφος μιας τεράστιας κοινωνικής καταστροφής- για να συνειδητοποιηθεί ο αντι-κοινωνικός και αντιδραστικός χαρακτήρας του εθνικισμού γενικά και του ελληνο-τουρκικού ανταγωνισμού ειδικά. Αφήνουμε κατά μέρος τους πλέον σκατόψυχους που πανηγύρισαν για τα παθήματα των “εχθρών”, αυτή την αμοραλιστική ή και φασιστική “εμπροσθοφυλακή” του εθνικισμού, για να μιλήσουμε για τα πιο ουσιαστικά. Στα μεγάλα κοινωνικά γεγονότα αποδεικνύεται περίτρανα ότι υπάρχουν δύο πατρίδες: η πατρίδα του κεφαλαίου και η πατρίδα των μισθωτών εργατών και της φτωχολογιάς. Οι μεγάλες καταστροφές όχι μόνο δεν ενώνουν αυτές τις δύο πατρίδες, αλλά αποδεικνύουν τον αγεφύρωτο ανταγωνισμό μεταξύ τους. Πόσο ισχυρή αποδείχθηκε η Τουρκία την “ώρα της κρίσεως”; Τετραπλασίασε το ΑΕΠ της μέσα σε 15 χρόνια, έχει τον δεύτερο ισχυρότερο στρατό του ΝΑΤΟ, ασκεί περιφερειακή πολιτική ισχύος, αλλά την κρίσιμη στιγμή αποδείχθηκε τελείως ανίσχυρη μπροστά στον Εγκέλαδο; Και ποια από τις δύο πατρίδες πλήρωσε το βαρύ τίμημα; Η πατρίδα των εργατών και των φτωχών. Και η Ελλάδα μπορεί να δοκιμαστεί από μεγάλο σεισμό, προέβλεψε ο καθηγητής φυσικών καταστροφών Κων/νος Συνολάκης. “Είμαστε σε αυτό το παράθυρο του αιώνα”, είπε. Ποιος αμφιβάλλει ότι, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, και η “ισχυρή Ελλάδα” θα δοκιμαστεί από μια μεγάλη ανθρώπινη τραγωδία, στην οποία πάλι θα πληρώσει το βαρύ τίμημα η πατρίδα των εργατών και των φτωχών; Και ότι το ισχυρό “μας” κράτος -στην Τουρκία, εδώ και παντού- δεν θα στερήσει πόρους από την ανάπτυξη για το κέρδος για να κάνει μια “αντιπαραγωγική επένδυση πόρων” συνδράμοντας ουσιαστικά τα θύματα;
Η πατρίδα των εργατών και των φτωχών, η δική μας πατρίδα, είναι τόσο ισχυρή όσο οι κοινωνικές τους κατακτήσεις. Είναι τόσο πιο ισχυρή, όσο αυτές μπαίνουν πάνω από τα κέρδη. Η ισχύς της δικής μας πατρίδας είναι αντιστρόφως ανάλογη της ισχύος των μηχανισμών που εμπεδώνουν την ανάπτυξη για το κέρδος, των μηχανισμών που περικόπτουν τους μισθούς και τις κοινωνικές δαπάνες για να επιδοτήσουν παντοιοτρόπως τους καπιταλιστές, να χρηματοδοτήσουν πολυδάπανα εξοπλιστικά προγράμματα (που προετοιμάζουν τις μεγάλες κοινωνικές καταστροφές του πολέμου), να κάνουν προσλήψεις αστυνομικών κι όχι γιατρών ή δασκάλων, να χτίσουν φαραωνικά έργα-σύμβολα της ανάπτυξης για τους λίγους κι όχι νοσοκομεία και σχολεία.
Ο αντιδραστικός και αντι-κοινωνικός χαρακτήρας του εθνικισμού, σε Ελλάδα και Τουρκία, αποκαλύπτεται τώρα σε όλη του τη γύμνια. Και είναι χαρακτηριστικό πως οι δύο πατρίδες, στην Τουρκία και στην Ελλάδα, δεν βγάζουν το ίδιο συμπέρασμα, δεν έχουν καν την ίδια γλώσσα για να μιλήσουν: οι “από πάνω”, ο Ερντογάν κι ο Μητσοτάκης, Ο Δένδιας και ο Τσαβούσογλου, σκέφτονται και μιλάνε για τους νέους ορίζοντες της διπλωματίας, για τη διπλωματία των σεισμών”, δηλαδή για το ενδεχόμενο -με την παρέμβαση και ισχυρών “μεσαζόντων” του δυτικού ιμπεριαλισμού- να ανοίξουν προοπτικές για διευθέτηση του μεταξύ τους ανταγωνισμού και διαμοιρασμού των μεριδίων εκμετάλλευσης του υποθαλάσσιου πλούτου στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Οι δεκάδες χιλιάδες των νεκρών, στην υπηρεσία του διαμοιρασμού των κερδών και της περιφερειακής ισχύος… Η δική μας πατρίδα όμως, οι δικοί μας άνθρωποι, οι εργάτες, οι φτωχοί, οι νέοι/ες χωρίς μέλλον, άλλο πράγμα συνειδητοποιούν: την κοινή τους μοίρα, ότι δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν, κι ότι την κρίσιμη στιγμή της μεγάλης ανάγκης μόνο “ο λαός σώζει τον λαό”. Γι’ αυτούς, η βασική έννοια είναι η αλληλεγγύη των λαών – κι όχι η διπλωματία των σεισμών.
Η “διεθνής κοινότητα”: κοινότητα ληστών και εγκληματιών
Τα αποκαλυπτήρια όμως αφορούν εξίσου και αυτό που τα αστικά μίντια ονομάζουν “διεθνής κοινότητα”. Η παλιότερη και πρόσφατη εμπειρία και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν ήδη αποκαλύψει πολλά. Ο σεισμός αποκάλυψε ακόμη περισσότερα. Πρώτα απ’ όλα, δεν πρόκειται καν για “κοινότητα”, αλλά για ανταγωνιζόμενους ληστές των διεθνών σχέσεων, που έχουν καταστήσει άχρηστα όλα τα δικά τους διεθνή όργανα: τον ΟΗΕ, τον ΠΟΕ, την ετήσια σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα. Ύστερα, αποδεικνύουν για μία ακόμη φορά ότι μπροστά στα συμφέροντά τους δεν διστάζουν να προκαλέσουν μεγάλες κοινωνικές καταστροφές – με την πείνα, τις πανδημίες, τον λιμό, τον πόλεμο. Δεν χρειάζεται καν να κομίσουν άλλες αποδείξεις για να μας πείσουν ότι δεν συγκινούνται μπροστά σε οποιασδήποτε έκτασης κοινωνική καταστροφή. Το εγκληματικό εμπάργκο ενάντια στη Συρία (όπως και ενάντια στο Ιράν κ.λπ.) διαρκεί ήδη, εμπλουτιζόμενο κατά περίπτωση με νέα μέτρα, πολλές δεκαετίες. Μεταξύ άλλων, απαγορεύει τις προσεδαφίσεις αεροπλάνων στα αεροδρόμια της Συρίας. Όποιος/α φαντάστηκε ότι αυτοί ότι αυτοί οι αυτοπροβαλλόμενοι σαν υπερασπιστές της δημοκρατίας και της διεθνούς ευημερίας θα επεδείκνυαν -έστω και υποκριτικά και προσχηματικά- την ευαισθησία να άρουν έστω αυτή την απαγόρευση για να καταστεί δυνατή η μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας στη Συρία, αποδείχθηκαν πολύ αφελείς. Όπως μέσα στις επιμέρους χώρες το τίμημα των μεγάλων καταστροφών το πληρώνει η πατρίδα των εργατών και των φτωχών, έτσι και στη “διεθνή σκηνή” το τίμημα των καταστροφών πληρώνεται πολύ βαρύτερο από αυτούς που είναι οι τελικοί αποδέκτες της ιμπεριαλιστικής επιβολής. Στην προκείμενη περίπτωση, όχι το καθεστώς Άσαντ, που έχει ειδικευτεί πολύ καλά στο να σφάζει τον λαό του χωρίς να χρειάζεται σε αυτό διεθνή βοήθεια, αλλά οι σεισμόπληκτοι της βόρειας Συρίας.
Η “διεθνής κοινότητα” αποκαλύπτεται για άλλη μία φορά αυτό που είναι: συμμορία ληστών και εγκληματιών, που οργανώνουν, μέσα από συμφωνίες και ανταγωνισμούς, τον διεθνή μηχανισμό κατανομής του κέρδους και της ισχύος. Αυτοί που οργανώνουν μέσα στις ίδιες τους τις χώρες τις κοινωνικές καταστροφές εναντίον της πατρίδας των εργατών και των φτωχών, αυτοί που επιμελούνται τον “διεθνή καταμερισμό των καταστροφών”, δεν έχουμε αυταπάτες ότι θα συνδράμουν τα θύματα.
Τι είναι σημαντικό – και για ποιους;
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για κάτι ακόμη χειρότερο από αυτό που μόλις ειπώθηκε: το πόσο σημαντικό “οφείλουμε” να πιστέψουμε ότι είναι ένα διεθνές γεγονός, όπως τώρα ο καταστροφικός σεισμός σε Τουρκία και Συρία, θα το πει και θα προσπαθήσει να το επιβάλει το διεθνές “χρηματιστήριο” των σημασιών, αυτό που με τα αστικά μίντια και συνολικά τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του συστήματος ιεραρχεί και σημασιοδοτεί τα διεθνή γεγονότα. Αυτό που πείθει ότι “ένας πόλεμος στην Ευρώπη” πρέπει να μας ευαισθητοποιεί περισσότερο από την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ ή έναν διαρκή εμφύλιο στην Αφρική – ακόμη και αν έχουν πολύ καταστροφικότερα αποτελέσματα. Αυτό που θέλει να πείσει ότι οι πρόσφυγες και προσφύγισσες από την Ουκρανία είναι “δικοί μας” και αξίζουν την αλληλεγγύη μας, ενώ οι Σύριοι, Αφγανοί, Αφρικανοί, Ασιάτες κ.λπ. όχι. Αυτό που θυμάται τον ΟΗΕ όταν -ρέπει να επικυρώσει ιμπεριαλιστικές εκστρατείες και πολέμους αλλά κωφεύει στις εκκλήσεις του για λιμούς και επισιτιστικές τραγωδίες.
Ο σεισμός στην Τουρκία και τη Συρία είναι, οιονεί, ένας σεισμός στις άμεσες παρυφές της Ευρώπης. Η ανθρώπινη τραγωδία είναι δύσκολο να υποτιμηθεί. Από την Αριστερά και τα κινήματα αλληλεγγύης εξαρτάται τα πικρά συμπεράσματα και η αποκαλυπτική δύναμη των γεγονότων να γίνουν κτήμα της “συλλογικής ευφυΐας” και της συλλογικής μνήμης των “από κάτω”. Κι εδώ δεν αρκεί το θεμελιώδες “ένστικτο” της αλληλεγγύης: είναι απαραίτητα τα ιστορικά και σύγχρονα μαθήματα του διεθνισμού. Απέναντι στη διεθνή κοινότητα των ληστών, η δική μας “διεθνής κοινότητα” είναι οι συνασπισμένες “πατρίδες” των εργατών και των φτωχών – αυτή που δεν έχουμε και πρέπει επειγόντως να οικοδομήσουμε.
Υποβολή απάντησης