Η κρίση του ΣΥΡΙΖΑ και η Αριστερά

Του Θανάση Κούρκουλα

Ενός κακού µύρια έπονται. Κάπως έτσι θα µπορούσε κανείς να περιγράψει όσα ακολούθησαν την εκλογή του «αυτοδηµιούργητου» εφοπλιστή Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ: ∆ιαλυτική κρίση και διάσπαση, νέα Κοινοβουλευτική Οµάδα 11 βουλευτών/τριών από τις τάσεις «Οµπρέλα» και «6+6» που αποχώρησαν, χιλιάδες αποχωρήσεις µελών του ΣΥΡΙΖΑ σε όλη την Ελλάδα. 

Πρόκειται για εξέλιξη που σηµατοδοτεί την ριζική ανατροπή του χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ; Έγινε ξαφνικά ο ΣΥΡΙΖΑ δεξιός από εκεί που ήταν αριστερός, όπως ισχυρίζονται στελέχη σαν τον Βούτση και τον Βίτσα; Αποτελεί η εκλογή Κασσελάκη βίαιη συντηρητικοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ που αλλάζει τον πολιτικό του προσανατολισµό; Ή µήπως πρόκειται για φυσιολογική εξέλιξη της πορείας του που επιταχύνθηκε µετά από τη συντριπτική ήττα των διπλών βουλευτικών εκλογών του καλοκαιριού; Νοµίζουµε ότι το δεύτερο σενάριο είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα.

Κοµµατικός µηχανισµός

Για να πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή, ας αναρρωτηθούµε: Είναι δυνατόν ένα -κατά τα άλλα- αριστερό κόµµα να διαθέτει τόσα δεξιά ερείσµατα στο εσωτερικό του που από την επόµενη µέρα της εκλογής του νέου -δεξιού- προέδρου απευθείας από την βάση, αυτά τα ερείσµατα να αποτελούν την πλειοψηφία του κοµµατικού µηχανισµού στα πιο αντιπροσωπευτικά όργανα του κόµµατος όπως η προηγούµενα εκλεγµένη Κεντρική Επιτροπή; Αν έγινε πλήρης ανατροπή των πολιτικών δεδοµένων του ΣΥΡΙΖΑ «από τα έξω» και «από τα δεξιά» µε την εκλογή Κασσελάκη, δεν θα ήταν αυτά τα δεξιά ερείσµατα ισχνή µειοψηφία µέσα σε ένα οποιασδήποτε µορφής αριστερό κόµµα; Κι από την άλλη, µπορεί το αποτέλεσµα µιας διαδικασίας όπως η εκλογή προέδρου να είναι τόσο άσχετο µε την πολιτική φυσιογνωµία ενός αριστερού κόµµατος ώστε εν µιά νυκτί να µετατρέπεται αυτό το κόµµα σε κεντρώο; Ένας πολιτικός φορέας µε εργατο-λαϊκή βάση γίνεται να µετατραπεί ξαφνικά σε κόµµα της µεσαίας τάξης; 

Ισχυριζόµαστε πως κάτι τέτοιο είναι µάλλον αδύνατο, και υπάρχουν αρκετά πράγµατα που συνηγορούν για το αντίθετο. Στην πραγµατικότητα, ο αντιµνηµονιακός ΣΥΡΙΖΑ του ριζοσπαστισµού του 2010-2015, όχι απλώς µετατοπίστηκε σε δεξιότερες θέσεις, αλλά µέσα από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ το 2015-2019, όσο και από την πορεία του προς το «προοδευτικό κέντρο» µετά το 2019 έχει ήδη απολέσει τη µεγάλη µερίδα της εργατικής-λαϊκής βάσης που του εξασφάλιζε τον πρότερο αριστερό ρεφορµιστικό του χαρακτήρα. Κι’ όπως συνέβη προηγουµένως µε το ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ µεταλλάχθηκε σε κόµµα που από λίγο έως καθόλου έχει την υποχρέωση να λογοδοτεί και να αναφέρεται στον κόσµο της µισθωτής εργασίας και στον λαό της Αριστεράς. Αυτό εξέφρασε άλλωστε µε τον πιο κυνικό τρόπο και ο Κασσελάκης στην πρώτη του δηµόσια παρουσία, στη συνέλευση του ΣΕΒ, αλλά και στη συνέχεια σε όλες τις αναφορές του στην περιβόητη «πατριωτική αριστερά», στους «νοικοκυραίους» και στο «προοδευτικό κέντρο». Από την άλλη, τρανή απόδειξη της συνέχειας της φυσιογνωµίας του ΣΥΡΙΖΑ πριν και µετά από την εκλογή Κασσελάκη, είναι η στήριξη που ο νέος πρόεδρος απολαµβάνει από τον προηγούµενο, τον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα. ∆εν έχουν περάσει πολλές µέρες από τότε που ο Τσίπρας εµφανίστηκε στη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Οµάδας του ΣΥΡΙΖΑ, αµέσως µετά την αποχώρηση των «11» βουλευτών των οµάδων Τσακαλώτου-Αχτσιόγλου. Αν κανείς λάβει υπόψη πως ο Τσίπρας αποτελούσε συνεκτικό ιστό και σηµαία της συνέχειας και της ενότητας του ΣΥΡΙΖΑ το προηγούµενο διάστηµα, η στήριξη Τσίπρα στον Στέφανο Κασσελάκη δεν πρέπει να υποτιµηθεί καθόλου. Πρόκειται για απόδειξη πως -παρά το χοντροκοµµένο δεξιό πολιτικό προφίλ του νέου προέδρου- καµία ασυνέχεια των πολιτικών στοχεύσεων του ΣΥΡΙΖΑ δεν σηµατοδότησε η εκλογή του. ∆εν πάει άλλωστε πολύς καιρός που ο Αλέξης Τσίπρας στόχευε σε συγκυβέρνηση «προοδευτικού κέντρου» µε το ΠΑΣΟΚ και απευθυνόταν στη µεσαία τάξη που υποτίθεται ότι χτύπησε αλύπητα η Ν∆ του Κυριακάκου Μητσοτάκη. Και να υπενθυµίσουµε ότι η πρώτη πρόσφατη εµφάνιση του Στέφανου Κασσελάκη στα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ αποτελούσε πρόταση και είχε την υπογραφή του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα.

Άρση εµπιστοσύνης

Στις διπλές βουλευτικές εκλογές που προηγήθηκαν, επιβεβαιώθηκε µε τον πιο κατηγορηµατικό τρόπο η άρση της εµπιστοσύνης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωµάτων προς τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε την πρωτιά, που διατηρούσε ακόµα και στις εκλογές της ήττας του 2019, σε µια σειρά από εργατικές περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά: Από 38,6 % και 85.000 ψήφους που είχε συγκεντρώσει το 2019 στον ∆υτικό τοµέα της Αθήνας (∆ήµοι Αιγάλεω, Περιστερίου, Λιοσίων, Πετρούπολης κ.λπ.) κατακρηµνίστηκε στο 21% και 43.000 ψήφους τον Ιούνιο του 2023. Και από 38,2 % και 56.000 ψήφους που πήρε στην Β’ Πειραιά το 2019 (∆ήµοι Νίκαιας, Κερατσινίου, Κορυδαλλού κ.λπ.) καταποντίστηκε στο 19% και 26.000 ψήφους τον Ιούνιο του ‘23. ∆εν πρόκειται απλά για κατρακύλα αλλά για ουσιαστική ποιοτική αλλαγή, που σηµατοδοτεί την άρση της εµπιστοσύνης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωµάτων στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αποτελεί την επιβεβαίωση της µετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ από ρεφορµιστικό σε αστικό κόµµα του κέντρου, που έχει ήδη απολέσει τη µεγάλη πλειοψηφία της λαϊκής του βάσης. Είναι κάτι αντίστοιχο της µετάλλαξης του ΠΑΣΟΚ από κόµµα της ρεφορµιστικής σοσιαλδηµοκρατίας της δεκαετίας του ‘80 σε ακροκεντρώο µνηµονιακό κόµµα το 2010…

Μετάλλαξη σε όλα τα επίπεδα

Για να συµβεί αυτό προηγήθηκε η οργανωτική και πολιτική µετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ σε όλα τα επίπεδα. Το πάλαι ποτέ αντιµνηµονιακό κόµµα µετατράπηκε σε κυβερνητικό τοποτηρητή του 3ου µνηµονίου. Ως αντιπολίτευση στη Ν∆ µετά το 2019, αναζητούσε διακαώς να χτίσει γέφυρες µε το ΠΑΣΟΚ και τη µεσαία τάξη. Σε όλα τα µεγάλα ζητήµατα εσωτερικής κι εξωτερικής πολιτικής έκανε δεξιά στροφή. 

Οι δεξιές µετατοπίσεις ακολουθήθηκαν από οργανωτικές προσαρµογές στο µοντέλο της ευρωπαϊκής δεξιάς σοσιαλδηµοκρατίας, µε µετατροπή των µελών του κόµµατος σε οπαδούς του προέδρου και µε ανάδειξή του σε παντοδύναµο µονοπρόσωπο όργανο που δεν έδινε κανέναν λογαριασµό στα όργανα και στα µέλη του κόµµατος. Η πλειοψηφία όσων στελεχών αποχώρησαν εσχάτως από τον ΣΥΡΙΖΑ είχαν υπερψηφίσει τη διαδικασία εκλογής του Τσίπρα απευθείας από τον «λαό του ΣΥΡΙΖΑ» το 2022, µε µοναδική προϋπόθεση εγγραφής νέων µελών την καταβολή 2 ευρώ την µέρα της ψηφοφορίας, καθώς και τη δηµιουργία λίστας ψηφιακών µελών µε την εγγραφή στην πλατφόρµα isyriza. Με την ίδια ακριβώς διαδικασία, ένας πρώην άγνωστος και άσχετος µε την Αριστερά αστός πολιτικάντης, λάτρης του Μπάϊντεν και του ∆ηµοκρατικού Κόµµατος των ΗΠΑ, «είδε φως» (µε τα λόγια του συντρόφου του, «είδαµε µια opportunity στην Ελλάδα) και µπήκε στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. 

Όταν τέτοια σενάρια… επιστηµονικής φαντασίας για τις παραδόσεις της Aριστεράς στην Ελλάδα µπορούν να  γίνονται πραγµατικότητα, δεν πρόκειται για τυχαία ή απροσδόκητα γεγονότα, αλλά για αποτελέσµατα µιας απολύτως προδιαγεγραµµένης πορείας.

Οι διασπάσεις του ΣΥΡΙΖΑ

Η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 γέννησε την ΛΑΕ, όταν πραγµατικά υπήρχε το πολιτικό επίδικο «µνηµόνιο – αντιµνηµόνιο». Όµως δεν κατάφερε να ορθοποδήσει συγκροτώντας αξιόπιστη και ορατή εναλλακτική λύση στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ (για λόγους που δεν αφορούν το παρόν κείµενο). Το ΜΕΡΑ25 του Βαρουφάκη, έχοντας αποτύχει να εκπροσωπηθεί κοινοβουλευτικά ακόµα και σε σύµπραξη µε τα υπολείµµατα της ΛΑΕ, κινείται σήµερα µεταξύ φθοράς και αφθαρσίας ποντάροντας το τελευταίο του χαρτί στις επερχόµενες ευρωεκλογές. Τούτων δοθέντων, πολύ αµφιβάλλουµε και για την τύχη των σηµερινών διασπάσεων του ΣΥΡΙΖΑ, παρόλο που διαθέτουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση 11 βουλευτών/βουλευτριών και συγκρότησαν πρόσφατα κοινοβουλευτική οµάδα. 

Στα µάτια του κόσµου της εργασίας και της Αριστεράς δεν είναι πολιτικά ξεκάθαρη και προφανής κάποια σηµαντική διαφωνία της οµάδας Τσακαλώτου-Αχτσιόγλου µε το κόµµα Κασσελάκη-Τσίπρα από το οποίο προέρχονται, ενώ τα ηγετικά της στελέχη εξακολουθούν να υπερασπίζονται την διακυβέρνηση 2015-2019, τα «µαξιλάρια» Τσακαλώτου, τις υπουργικές επιλογές της γενιάς των «σαραντάρηδων» στα µνηµονιακά χρόνια του κυβερνητικού ΣΥΡΙΖΑ. Ακόµα και όσον αφορά την οργανωτική µετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ σε αρχηγικό κόµµα οπαδών των 2 ευρώ, οι περισσότεροι από τους σηµερινούς αποχωρήσαντες ήταν υπέρµαχοι της εκλογής απευθείας «από την βάση» (µε την εξαίρεση της «Οµπρέλας») όσο πρόεδρος εξακολουθούσε να είναι ο Αλέξης Τσίπρας. 

Από την άλλη, οι αποχωρήσαντες από τον ΣΥΡΙΖΑ διαθέτουν εξαιρετικά ισχνή κοινωνική γείωση, ενώ ακόµα ισχνότερη είναι η σχέση τους µε την εργατική τάξη και τα ευρύτερα λαϊκά στρώµατα. ∆εν είναι τυχαίο ότι στην πλειονότητά τους οι συνδικαλιστές του ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθούν να παραµένουν στο κόµµα Κασσελάκη και αρνούνται να µπουν σε περιπέτειες έξω από το κοµµατικό «µαντρί». Η όποια σχέση της νέας διάσπασης µε τα κινήµατα περιορίζεται στα στελέχη του Τµήµατος ∆ικαιωµάτων του ΣΥΡΙΖΑ. Στελέχη που δεν είναι σε θέση να δηµιουργήσουν ή να διοργανώσουν κινηµατικά γεγονότα, ενώ ακόµα και µέχρι πρόσφατα δεν βρήκαν το θάρρος να αντιταχθούν σθεναρά στην ξενοφοβική κατρακύλα του Τσίπρα που δήλωνε πως ο φράχτης του Έβρου «καλώς υπάρχει», υποτασσόµενοι στις κοµµατικές εκλογικές σκοπιµότητες. Ως εκ τούτου, οι αποχωρήσαντες από τον ΣΥΡΙΖΑ µπορεί να µην επικαλούνται την αγαστή σχέση συνεργασίας κεφαλαίου-εργασίας που θα στηρίζεται στα stock options όπως ο Κασσελάκης, όµως δεν κοµίζουν κανενός είδους πρόταση για «αριστερή διέξοδο» που θα αναγκάσει τον Μητσοτάκη και το σύστηµα σε υποχωρήσεις. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ του Κασσελάκη έχει χάσει µια φορά την στήριξη της εργατικής και λαϊκής αντιµνηµονιακής του βάσης, στην περίπτωση των αποχωρησάντων από τον ΣΥΡΙΖΑ η στήριξη από τα λαϊκά στρώµατα είναι εξαρχής υποτυπώδης έως ανύπαρκτη.

Το ΚΚΕ και η αντικαπιταλιστική αριστερά

Αντί για τον Τσακαλώτο και την Αχτσιόγλου, ένα τµήµα των αριστερών διαρροών από το κόµµα Κασσελάκη κινείται προς το ΚΚΕ. Ποσοστά κοντά στο 10% που καταγράφονται από τις πρόσφατες δηµοσκοπήσεις, το ΚΚΕ έχει να δει από τη Μεταπολίτευση. Οι επιτυχίες του ΚΚΕ στις δηµοτικές εκλογές ενίσχυσαν αυτό το πολιτικό ρεύµα, ενώ η αποτυχία Βαρουφάκη να µπει στη Βουλή λειτουργεί ενισχυτικά προς την ελληνική σταλινική εκδοχή της παραδοσιακής Αριστεράς που αντέχει στον χρόνο.  Όµως όσο η πολιτική και εκλογική του επιρροή διευρύνεται πέρα από τα όρια του παραδοσιακού του στενού πολιτικού κορµού, το ΚΚΕ δέχεται όλο και µεγαλύτερες πιέσεις να πάψει να αδιαφορεί για το ζήτηµα της διακυβέρνησης. Αν αποφασίσει να κάνει στροφή στην πολιτική και να εγκαταλείψει τη στάση της αποχής από τις πολιτικές διακυβεύσεις, θα στραφεί ενάντια στην εγκαθιδρυµένη πολιτική του ταυτότητα και θα υποστεί εσωτερικούς κλυδωνισµούς. Αν δεν το κάνει, η ευρύτερη επιρροή του κινδυνεύει να ξεφουσκώσει γρήγορα. Η παλιότερη αλλά και πιο πρόσφατη πολιτική ιστορία του ΚΚΕ διδάσκει πως -παρά τις αντικαπιταλιστικές του κορώνες- το ΚΚΕ πάντα απέτυχε να µετατρέψει την εµπιστοσύνη ευρύτερων λαϊκών στρωµάτων σε δύναµη σύγκρουσης µε το σύστηµα. Από τον καιρό της προδοσίας της Βάρκιζας το 1945, ως την συγκυβέρνηση µε τον πατέρα Μητσοτάκη το 1989, το ΚΚΕ πάντα εξαντλεί την λαϊκή εµπιστοσύνη σε συστηµικές διεξόδους και προδοσίες.

Όσον αφορά την αντικαπιταλιστική αριστερά, η κρίση στον ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί µοναδική ευκαιρία. Με τις κεντροαριστερές κυβερνητικές αυταπάτες να έχουν πιάσει πάτο, η αντισυστηµική αριστερά είναι σε θέση να εκφράσει ένα τµήµα της µαχητικής αριστερής δυναµικής που εξακολουθεί να υπάρχει στην κοινωνία και να αναδειχτεί σε ορατή εναλλακτική. ∆είγµα αυτής της δυνατότητας είναι οι πρόσφατες επιτυχίες των δυνάµεων της µαχόµενης αριστεράς σε εκπαιδευτικά σωµατεία ή η µεγάλη επιτυχία σχηµάτων σαν την «Ανατρεπτική Συµµαχία για την Αθήνα» µε επικεφαλής τον Κώστα Παπαδάκη στις δηµοτικές εκλογές. Το επόµενο διάστηµα θα είναι κρίσιµο για το εάν θα αξιοποιηθεί αυτή η δυνατότητα ή θα πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων. Για να αξιοποιηθεί όµως χρειάζεται να µην εισακουστούν οι σειρήνες της διευρυµένης πολιτικής ενότητας που υπόσχονται εκλογικές επιτυχίες στη βάση της συµµαχίας µε αναξιόπιστους πρώην µνηµονιακούς εταίρους που ονειρεύονται διαχειρίσεις του συστήµατος ακουµπισµένες σε κυβερνητικά «µαξιλάρια»…