Ανθρωπιστική καταστροφή στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας: μια κρίση με φόντο γεωπολιτικές συγκρούσεις

Philippe Alcoy

Ανθρωπιστική καταστροφή στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας: μια κρίση με φόντο γεωπολιτικές συγκρούσεις.

Από τον περασμένο Αύγουστο, στα ανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρείται μια ασυνήθιστη ροή μεταναστών, κυρίως από τη Μέση Ανατολή. Προσπαθούν να φτάσουν στη Δυτική Ευρώπη από τη Λευκορωσία. Η κατάσταση επιδεινώθηκε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, όταν 2.000 έως 4.000 μετανάστες έφτασαν στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, εμφανώς συνοδευόμενοι από μέλη των δυνάμεων ασφαλείας της Λευκορωσίας. Στην πολωνική πλευρά των συνόρων, η υποδοχή ήταν κάτι παραπάνω από εχθρική. Πράγματι, δεν ήταν μόνο οι μετανάστες που συνέρρευσαν στα σύνορα: εκτιμάται ότι τουλάχιστον 15.000 Πολωνοί στρατιώτες στάλθηκαν εκεί για να εμποδίσουν τους μετανάστες να περάσουν στο έδαφος της ΕΕ. Οι πολωνικές, λιθουανικές και λετονικές αρχές στρατιωτικοποίησαν πλήρως τις συνοριακές περιοχές και κήρυξαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η περιοχή είναι επίσης απαγορευμένη για τους δημοσιογράφους και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που θα ήθελαν να βοηθήσουν τους μετανάστες. Από την πλευρά της Λευκορωσίας, οι δυνάμεις ασφαλείας εμποδίζουν τους μετανάστες να επιστρέψουν στο Μινσκ, την πρωτεύουσα της χώρας. Βρίσκονται ανάμεσα σε δύο αντιδραστικές πολιτικές, αναγκασμένοι να περνούν μέρες και νύχτες στο κρύο, χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτες και με περιορισμένους πόρους τροφίμων και νερού.

Όλα δείχνουν ότι οι μετανάστες αυτοί έφτασαν στο Μινσκ ακολουθώντας μια απατηλή υπόσχεση για ευκολότερη πρόσβαση σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η κυβέρνηση της Λευκορωσίας διευκόλυνε την άφιξή τους στο Μινσκ και τα ταξίδια τους προς τα σύνορα. Με αυτόν τον τρόπο, ο πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο μιμείται την αντιδραστική πολιτική της Τουρκίας του Ερντογάν και του Μαρόκου του βασιλιά Μοχάμεντ ΣΤ΄, που χρησιμοποιεί τους μετανάστες για να εκβιάσει την ΕΕ. Πράγματι, και τα δύο καθεστώτα χειραγωγούν επιδέξια τις μεταναστευτικές ροές για να επιτύχουν παραχωρήσεις (και χρηματοδότηση) από την ΕΕ, ενώ ταυτόχρονα της προσφέρουν μεγάλες υπηρεσίες αναλαμβάνοντας «εργολαβικά» τη διαχείριση των προσφυγικών ροών για την Ευρώπη. Η ιδιαιτερότητα της περίπτωσης Λουκασένκο είναι ότι ενώ το Μαρόκο και η Τουρκία επωφελούνται κατά κάποιο τρόπο από τη γεωγραφική τους θέση ως «πύλες εισόδου στην Ευρώπη» στη διαδρομή των μεταναστών, το καθεστώς της Λευκορωσίας έχει κατασκευάσει αυτή την κατάσταση, παίζοντας αδίστακτα με τις ζωές χιλιάδων ανδρών, γυναικών και παιδιών που αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον.

Σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, στόχος του Λουκασένκο είναι να επιτύχει από την ΕΕ τη χαλάρωση των κυρώσεων που επέβαλε στο καθεστώς της Λευκορωσίας μετά την καταστολή των αντιπάλων του. Από την πλευρά της, η ΕΕ καταγγέλλει μια «υβριδική επίθεση» από το Μινσκ. Αυτή η πολεμοχαρής γλώσσα τείνει να εξευτελίζει τους μετανάστες, δίνοντας έμφαση στις στρατιωτικές και γεωπολιτικές τριβές και υποβιβάζοντας την πραγματική και επείγουσα ανθρωπιστική κρίση σε δευτερεύον επίπεδο. Επιπλέον, η ΕΕ είναι προς το παρόν αποφασισμένη για το κλείσιμο των συνόρων, καθώς στέκεται «ενωμένη» πίσω από την ξενοφοβική πολωνική κυβέρνηση. Το ίδιο ισχύει και για τις κυρώσεις- απειλεί μάλιστα να εφαρμόσει ακόμη περισσότερες κυρώσεις. Όπως μπορεί κανείς να διαβάσει στη Le Monde: «εκτός από την επέκταση των κυρώσεων κατά προσωπικοτήτων που πρόσκεινται στον Λευκορώσο πρόεδρο, ο Γερμανός υπουργός τάχθηκε υπέρ των μέτρων εναντίον “οικονομικών τομέων τόσο σημαντικών όσο η βιομηχανία ποτάσας”, πο είναι ο πυλώνας της λευκορωσικής οικονομίας. Η χώρα είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας ποτάσας στον κόσμο, συστατικό για την παρασκευή λιπασμάτων. Επίσης, έθεσε την ιδέα να επιβληθούν κυρώσεις σε αεροπορικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της Belavia, που ανήκει στο κράτος της Λευκορωσίας, και σε διάφορα ταξιδιωτικά γραφεία, τα οποία κατηγορούνται για την οργάνωση της εισροής μεταναστών στην ΕΕ.»¹

Αυξάνονται οι φόβοι για μια στρατιωτική κλιμάκωση και ένα «ατύχημα» που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια τραγική αντιπαράθεση στην Ανατολική Ευρώπη. Όσον αφορά τη στρατιωτικοποίηση των συνόρων και αυτόν τον κίνδυνο, ο αναλυτής Lukasz Olejnik εξηγεί ότι «η κατάσταση έχει μετατοπιστεί σε συνοριακές εντάσεις που υπερβαίνουν την προσπάθεια χρησιμοποίησης ή αναχαίτισης των μεταναστών. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις γι’ αυτό, η πιο ορατή από τις οποίες είναι η παρουσία ένοπλων και ένστολων σχηματισμών σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους και στις δύο πλευρές των συνόρων. … Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος τα πράγματα να ξεφύγουν από τον έλεγχο, εσκεμμένα ή όχι. Μικρά περιστατικά μπορούν γρήγορα να κλιμακωθούν και ήδη υπάρχουν αναφορές για συγκρούσεις. Αυτού του είδους η αντιεπαγγελματική συμπεριφορά, όπου οι ανεκπαίδευτες ή απείθαρχες δυνάμεις ασφαλείας δοκιμάζουν τα όριά τους, είναι ένας σημαντικός παράγοντας κλιμάκωσης.»²

Ακόμη και αν όλα δείχνουν ότι ο Λουκασένκο δεν επιδιώκει (προς το παρόν τουλάχιστον) μια ένοπλη σύγκρουση, είναι αλήθεια ότι η περιοχή υπόκειται σε αυξανόμενες εντάσεις. Και εδώ είναι που ένας άλλος παράγοντας μπαίνει στο παιχνίδι: Η Ρωσία. Αρκετοί Πολωνοί πολιτικοί έχουν υποδείξει ευθέως τον Πούτιν ως έναν από τους υπεύθυνους για την τρέχουσα κατάσταση, είτε συνεργαζόμενο άμεσα με το Μινσκ είτε δίνοντας τη σιωπηρή έγκρισή του. Πράγματι, η Ρωσία έχει αρκετές διαφορές με την Ευρωπαϊκή Ένωση αυτή τη στιγμή, ξεκινώντας από την κατάσταση στην Ουκρανία αλλά και την παράδοση φυσικού αερίου. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσε να επωφεληθεί από την αποδυνάμωση ορισμένων κρατών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και των κρατών της Βαλτικής, τα οποία είναι πολύ εχθρικά προς τη Μόσχα. Τις τελευταίες εβδομάδες υπήρξαν αναφορές για σημαντική συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων και στρατιωτικού εξοπλισμού³ στα σύνορα με την Ουκρανία. Η τελευταία απέκτησε πρόσφατα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για επιθέσεις σε θέσεις των ανταρτών του Ντονμπάς, στην ανατολική Ουκρανία. Παράλληλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αυξήσει τις τελευταίες ημέρες τη στρατιωτική τους παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα.

Γνωρίζοντας την επιρροή της Ρωσίας στη Λευκορωσία, η Άνγκελα Μέρκελ τηλεφώνησε στον Βλαντιμίρ Πούτιν⁴ για να του ζητήσει να ασκήσει πίεση στον Λουκασένκο για να σταματήσει την «απάνθρωπη» μεταχείριση των μεταναστών. Μπροστά σε αυτή την υποκρισία, το Κρεμλίνο απάντησε με τον χαρακτηριστικό κυνισμό του, κυρίως μέσω του υπουργού Εξωτερικών του, Σεργκέι Λαβρόφ. «Γιατί, όταν πρόκειται για πρόσφυγες που κατευθύνονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την Τουρκία, η ΕΕ έχει παράσχει κονδύλια για να τους κρατήσει στο τουρκικό έδαφος; Γιατί δεν μπορεί να βοηθηθούν οι Λευκορώσοι με τον ίδιο τρόπο;» είπε. Με άλλα λόγια, η μόνη απαίτηση της Ρωσίας από την πολιτική του Λουκασένκο θα είναι να κρατήσει τους μετανάστες μακριά από τα σύνορά της⁵, αλλά είναι πολύ απίθανο ο Πούτιν να παρέμβει άμεσα για να κάνει το Μινσκ να υποχωρήσει. Αντ’ αυτού, θα προσπαθήσει να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα κέρδη, και το πιθανότερο είναι ότι η Ρωσία συνεργάζεται πραγματικά με τον Λουκασένκο.

Πράγματι, ο Λουκασένκο έχει στοχεύσει σε ένα πολύ ευαίσθητο σημείο της ΕΕ: το μεταναστευτικό ζήτημα και τη σχέση μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών και των κυβερνήσεων της Κεντρικής Ευρώπης. Πράγματι, η Πολωνία, μαζί με την Ουγγαρία, ήταν οι χώρες που αντιτάχθηκαν περισσότερο στην πολιτική των μεταναστευτικών ποσοστώσεων. Ήταν μια αντιδραστική και ξενοφοβική αντίθεση σε μια όχι λιγότερο αντιδραστική και ξενοφοβική πολιτική εκ μέρους των κεντρικών δυνάμεων της ΕΕ. Οι New York Times επικαλούνται ορισμένους αναλυτές που επισημαίνουν αυτή τη «δυσάρεστη θέση» για την πολωνική κυβέρνηση: «Η κυβέρνηση, η οποία δεν έχει πλέον σαφή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, είναι η ίδια πολιτικά μπλοκαρισμένη, δήλωσε ο Μ. Μπουράς. “Το πρόβλημα δεν είναι ότι η ΕΕ δεν θέλει να βοηθήσει την Πολωνία λόγω του κράτους δικαίου”, πρόσθεσε. “Είναι μάλλον το αντίστροφο: είναι πολύ δύσκολο για την πολωνική κυβέρνηση να δεχτεί βοήθεια από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ που πολεμά σε άλλο μέτωπο. Και η κυβέρνηση θέλει να παρουσιάζεται ως ο μοναδικός σωτήρας και υπερασπιστής του πολωνικού λαού. … [Η] ανησυχία της –και γι’ αυτό είναι τόσο αμετακίνητη– είναι ότι αν υπάρξει έστω και μια διαδικασία για να επιτραπεί η είσοδος ανθρώπων, θα δημιουργηθεί ένα αφήγημα ότι αυτό είναι ένα μέρος όπου μπορούν να σταλούν άνθρωποι από το Ιράκ και τη Συρία στην Ευρώπη, και ο αριθμός τους δεν θα είναι 4.000, όπως είναι τώρα, αλλά 30.000”, δήλωσε ο Μιχάλ Μπαρανόφσκι, διευθυντής του γραφείου του Γερμανικού Ταμείου Μάρσαλ στη Βαρσοβία»⁶.

Είναι γεγονός ότι οι σημαντικότερες πρωτεύουσες της ΕΕ μπορούν να καταγγέλλουν και να επικρίνουν τις «αυταρχικές διολισθήσεις» των κυβερνήσεων στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά στην πράξη η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν γίνει πραγματικά «αντιμεταναστευτικά οχυρά» για τη Γερμανία και τις άλλες ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Στην πραγματικότητα, αν μερικές χιλιάδες μετανάστες θέτουν την ΕΕ σε δοκιμασία, είναι επειδή έχει οικοδομηθεί ως ιμπεριαλιστικό σχέδιο, κατασκευάζοντας ένα φρούριο εχθρικό προς τους πληθυσμούς που υποφέρουν στην πατρίδα τους από τις συνέπειες της λεηλασίας, των πολέμων και της δυστυχίας για την οποία ευθύνονται οι κύριες δυνάμεις της ΕΕ. Αυτό οδηγεί σε μια πλήρη αποανθρωποποίηση των προσφύγων και των μεταναστών εν γένει. Έτσι, πάρα πολλά άρθρα που αναλύουν την κατάσταση επικεντρώνονται στις τριβές και τους ελιγμούς των διαφόρων κυβερνήσεων, ξεχνώντας τη μοίρα των μεταναστών. Όπως πολύ καλά εξηγεί η Telegraph, τα δεινά των μεταναστών δεν τελειώνουν όταν περνούν τα πολωνικά σύνορα. Τα σύνορα βρίσκονται στη μέση του δάσους Μπιαλοβιέιζα, που ζουν λύκοι, λύγκες και άλλα ζώα. «Εξαθλιωμένες ομάδες μεταναστών από τη Μέση Ανατολή άρχισαν να βγαίνουν από το δάσος τον Σεπτέμβριο, προς έκπληξη των ντόπιων, οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά πόσο δύσβατο είναι το δάσος. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν περάσει μέρες χωρίς φαγητό ή νερό στην άγρια φύση. Γενικά υπέφεραν από υποθερμία και εξάντληση και συχνά ήταν άρρωστοι από το νερό του βάλτου. Έντρομοι, ορισμένοι κάτοικοι που είχαν ήδη συσπειρωθεί για να αντισταθούν σε ένα κυβερνητικό σχέδιο υλοτομίας το 2017, ενεργοποίησαν τα ίδια δίκτυα για να προσφέρουν κάποιου είδους βοήθεια», αναφέρει η Telegraph⁷.

Μπροστά σε αυτή την επικίνδυνη κατάσταση στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι ακριβώς η αντιμεταναστευτική πολιτική της ΕΕ που επιτρέπει σε αδίστακτους ηγέτες όπως ο Λουκασένκο να παίζουν με τις ζωές χιλιάδων προσφύγων που συνωστίζονται σήμερα στα σύνορα, γυναίκες, παιδιά και άνδρες που κοιμούνται σε θερμοκρασίες ψύχους. Για όλα αυτά το εργατικό κίνημα, οι εργαζόμενες τάξεις γενικότερα και η νεολαία σε όλη την Ευρώπη πρέπει να απαιτήσουν το άμεσο άνοιγμα των συνόρων!

Μετάφραση: elaliberta.gr

Philippe Alcoy, « Désastre humanitaire à la frontière biélorusse-polonaise : une crise sur fond de bras de fer géopolitique », Revolution Permanente, 12 Νοεμβρίου 2021, https://www.revolutionpermanente.fr/Desastre-humanitaire-a-la-frontiere-biolorusse-polonaise-une-crise-sur-fond-de-bras-de-fer?fbclid=IwAR3Dzf7qsUizfAfCcE3Su3HUukZaNslirMJ23ywsqAgFXgZbYw2mOpr6cK8

Philippe Alcoy, “Humanitarian disaster on the Belarusian-Polish border: a crisis against a backdrop of geopolitical conflict”, LeftEast, 19 Νοεμβρίου 2021, https://lefteast.org/humanitarian-disaster-belarusian-polish-border/

Σημειώσεις

1 « La Biélorussie accusée, par les Occidentaux à l’ONU, d’instrumentaliser la crise des migrants », Le Monde, 11 Νοεμβρίου 2021, https://www.lemonde.fr/international/article/2021/11/11/crise-migratoire-a-la-frontiere-minsk-repondra-a-de-nouvelles-sanctions-europeennes_6101729_3210.html

2 Lukasz Olejnik, “Belarus Is Risking Crisis on the Polish Border”, Policy Foreign, 9 Νοεμβρίου 2021, https://foreignpolicy.com/2021/11/09/belarus-poland-border-migrant-crisis/

3 Colm Quinn, “What’s Behind Russia’s Military Buildup Near Ukraine?”, Policy Foreign, 11 Νοεμβρίου 2021, https://foreignpolicy.com/2021/11/11/russia-military-buildup-troop-ukraine/

4 “Merkel pressures Putin to act on Poland-Belarus standoff”, DW, https://www.dw.com/en/merkel-pressures-putin-to-act-on-poland-belarus-standoff/a-59776674

5 “EU sees retaliation by Lukashenko in Belarus migrant crisis”, Financial Times, https://www.ft.com/content/3f3f0439-7a08-4c4d-b2b4-7e53c3c454ba

6 Steven Erlanger, “Unlike Before, Poland Gets Support From Europe on Tough Borders”, The New York Times, 10 Νοεμβρίου 2021, https://www.nytimes.com/2021/11/10/world/europe/poland-belarus-border-europe.html

7 Roland Oliphant, “Inside Poland’s border zone where people are quietly starving in the woods”, The Telegraph, 11 Νοεμβρίου 2021, https://www.telegraph.co.uk/world-news/2021/11/11/dispatch-inside-polands-border-zone-quiet-war-humanitarian-crisis/