Της Ελένης Αναστασιάδου

Η τραγωδία των προσφύγων/ισσών δεν έχει τέλος στο Αιγαίο. Οι παράνοµες επαναπροωθήσεις είναι επίσηµα καταγεγραµµένες και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία οδήγησε «για τα µάτια του κόσµου» την παραίτηση του Λετζέρι (πρώην διευθυντή της Frontex) µετά από έκθεση της OLAF (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέµησης της Απάτης). Η ελληνική κυβέρνηση, ωστόσο, αρνείται ότι γίνονται επαναπροωθήσεις και µέσω των ΜΜΕ προβάλλουν τις πρακτικές αυτές ως ψευδή στοιχεία της Τουρκικής προπαγάνδας λέγοντας συγκεκριµένα πως η Τουρκία εργαλειοποιεί τους πρόσφυγες. Ωστόσο, µαρτυρίες αναδεικνύουν καθηµερινά πως αυτός ο ισχυρισµός αποτελεί µια µόνιµη γραµµή άµυνας της ελληνικής κυβέρνησης µε σκοπό να απαξιώσει κάθε σχετική έρευνα. 

Μια τέτοια απόδειξη είναι η πρόσφατη έρευνα του Solomon σε συνεργασία µε την El País, τη µεγαλύτερη εφηµερίδα της Ισπανίας, η οποία αποκαλύπτει πως τα τελευταία χρόνια Έλληνες συνοριοφύλακες έχουν αφαιρέσει πάνω από 2 εκατ. ευρώ από τους πρόσφυγες που επαναπροώθησαν. Μάλιστα, η έρευνα αναφέρει πως πλέον πρόκειται για συστηµατική πρακτική καθώς ενώ το 2017 µόλις το 11% των θυµάτων επαναπροωθήσεων ανέφερε κλοπή των χρηµάτων του, µέχρι το 2022 το ποσοστό έχει εκτοξευτεί στο 92%. Σηµαντική είναι η µαρτυρία δύο προσφύγων τον Ιανουάριο: «Τον Ιανουάριο του περασµένου έτους, ένα ζευγάρι Κουβανών, ονόµατι Lino Antonio Rojas Morell και Yudith Pérez Álvarez παρουσιάστηκαν στις ελληνικές Αρχές στην περιοχή του Έβρου για να αιτηθούν άσυλο, αφού είχαν εισέλθει στη χώρα. Οι αστυνοµικοί τους εξανάγκασαν να επιβιβαστούν σε ένα βανάκι, και στη συνέχεια τους µετέφεραν στο αστυνοµικό τµήµα, όπου αφαίρεσαν τα σακίδια και τα κινητά τους τηλέφωνα. Την επόµενη µέρα, προτού τους απελάσουν στην τουρκική πλευρά των συνόρων από κοινού µε δεκάδες ακόµη ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων, οι αστυνοµικοί τους έψαξαν ξανά. «Εκείνος που έµοιαζε να είναι ο αρχηγός έβαλε τα χρήµατά µου [375 ευρώ] στην τσέπη του», εξηγεί ο Rojas Morell, συµπληρώνοντας πως «οι αστυνοµικοί έψαχναν εµφανώς για χρήµατα». «Ο ένας άνδρας ήθελε να κοιτάξει ακόµα και µέσα από το παντελόνι µου, συµπεριλαµβανοµένου του εσώρουχού µου. Αστυνοµικοί µε χτυπούσαν. Άγγιξαν το στήθος µου και ανάµεσα στα πόδια µου», αναφέρει από πλευράς της η Pérez Álvarez, σε καταγγελία που κατατέθηκε πρόσφατα ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών.» Θα πρέπει να αναφερθεί και το γεγονός πως οι συνοριοφύλακες δεν παραµένουν µόνο στην κατάσχεση χρηµάτων αλλά προχωρούν και στην κατάσχεση περουσιακών στοιχείων όπως βραχιόλια, κινητά κλπ.. Πηγές από την Ορεστιάδα αναφέρουν ότι οι αστυνοµικοί κρατούν τις πιο καλές συσκευές: «Οι συνοριοφύλακες τις δίνουν στα παιδιά τους. Εµφανίζονται στο σχολείο µε καινούργια κινητά και λένε περήφανα ότι οι γονείς τους τα πήραν από τους “παράνοµους µετανάστες”».

Μια καλά µελετηµένη, συστηµατική και εκτεταµένη δολοφονική πρακτική

   Φαίνεται, λοιπόν, πως η υπόθεση τους είναι µια πρακτική που υιοθετείται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άλλωστε, από τα ευρήµατα της δηµοσιογραφικής έρευνας που διεξήχθη αναδεικνύεται πως οι αιτούντες άσυλο συλλαµβάνονται όταν φτάνουν στην Ελλάδα, δίχως να τους δοθεί η δυνατότητα να αιτηθούν άσυλο (όπως απαιτούν η ελληνική νοµοθεσία και το διεθνές δίκαιο) και άλλοτε συλλαµβάνονται σε διάφορα σηµεία της ενδοχώρας, παρότι µπορεί να έχουν ήδη καταγραφεί ή ακόµη και να έχουν λάβει άσυλο και άλλοτε όταν συλληφθούν οδηγούνται σε αστυνοµικά τµήµατα ή στρατώνες και εγκαταλελειµµένες αποθήκες  όπου συχνά δέχονται βία από ένστολους ή άτοµα µε πολιτικά. Τέλος, πριν τους µεταφέρουν στην Τουρκία µε φουσκωτές βάρκες, τα ίδια άτοµα αφαιρούν τα υπάρχοντά τους. Τα στοιχεία, µάλιστα, που συγκεντρώθηκαν οδήγησαν στο συµπέρασµα πως µέλη των ελληνικών σωµάτων ασφαλείας έχουν αφαιρέσει περισσότερα από 2 εκατ. ευρώ από τους/ τις προσφυγ(ισσ)ες (τουλάχιστον 2,2-2,8 εκατ. ευρώ).»

   Όπως αντιλαµβανόµαστε είναι εξαιρετικά πιθανό οι περιπτώσεις αυτές να αφορούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των επαναπροωθήσεων δεν καταγράφεται. Όπως σχολιάζει και η Εύα Κοσσέ (Ανώτερη ερευνήτρια του Human Rights Watch στην Ελλάδα) «Όταν κατάσχεις τα τηλέφωνά τους, εξαλείφεις κάθε απόδειξη πως βρέθηκαν εκεί. Όταν κατάσχεις τα χρήµατά τους, κάνεις τη ζωή τους πιο δύσκολη. Όταν τους αφήνεις γυµνούς, µια άλλη τάση που βρίσκεται σε έξαρση, τους ταπεινώνεις και τους αποθαρρύνεις… Αποτελεί µέρος µιας στρατηγικής για να τους αποτρέψεις από το να προσπαθήσουν [να περάσουν] ξανά», συµπληρώνει. Προς καµία έκπληξή µας, λοιπόν, στις αρχές του Ιουνίου συνελήφθησαν τέσσερις αρχιφύλακες και ένας ανθυπαστυνόµος του Τµήµατος Συνοριακής Φύλαξης ∆ιδυµοτείχου µε την κατηγορία της διακίνησης µεταναστών. Οι συγκεκριµένοι κατηγορούνται ότι σε δώδεκα τουλάχιστον περιπτώσεις επέτρεψαν –φυσικά αντί ωφεληµάτων– την είσοδο µεταναστών στην ελληνική επικράτεια κατόπιν συνεννόησης µε κυκλώµατα δουλεµπόρων σε Τουρκία και Ελλάδα. Στις 25 Απριλίου υπάρχει καταγεγραµµένη η εξής συνοµιλία «Σπύρο, να περάσουν τα παιδιά, εγώ δεν θέλω πολλά, εγώ θέλω να µου πεις εσύ πού θα βγουν και τι ώρα θα έρθουν» και έναν µήνα αργότερα, ακούγεται να λέει σε συνεργό του «Μην ανακατευθεί ο στρατός και µας το χαλάσει» και τους ζητάει να αποµακρύνουν τις περιπολίες από την περιοχή.

Ελλάδα και Τουρκία: ∆ύο εθνικισµοί σε αγαστή συνεργασία

   Εν συνεχεία, πριν λίγο καιρό οι New York Times είχαν δηµοσιεύσει βίντεο από την απάνθρωπη τακτική της ελληνικής κυβέρνησης στο Αιγαίο µε θύµα ακόµα και ένα βρέφος έξι µηνών. Η δηµοσιογράφος Christiane Amanpour του CNN, µάλιστα, στρίµωξε τον Κ.Μητσοτάκη ο οποίος αναγκάστηκε να οµολογήσει «είναι καταδικαστέο το περιστατικό, το διερευνούµε». Σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντικό να αναφερθεί πως στην προεκλογική περίοδο, κανένα κόµµα δεν έκανε αναφορά σε αυτήν την αδιανόητη βαρβαρότητα στο Αιγαίο. ∆εν γίνεται ένα κρατικό όργανο να πνίγει µωρά κι εσύ να το παίζεις αδιάφορος επί 3 χρόνια επειδή φοβάσαι ότι θα έχεις πολιτικό κόστος. Πως µπορεί να µπαίνει στην ζυγαριά ένα τέτοιο έγκληµα µε τον φόβο απώλειας ψήφων; Το παράδοξο είναι ότι ο Μητσοτάκης ξέρει ότι θα έχει κόστος αν βγει ένα τέτοιο βίντεο για αυτό και κανένα κανάλι δεν πρόβαλε τίποτα.

Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι τα pushbacks είναι πλέον αδιαµφισβήτητα σε θεσµικό επίπεδο πιάνοντας πρόσφυγες και αφήνοντας τους αβοήθητους µεσοπέλαγα, ο κρατικός και ακροδεξιός συρφετός φωνάζει κατά των αλληλέγγυων, των διασωστών και των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Έτσι, λοιπόν, τα όργανα της τάξης απροκάλυπτα συνεχίζουν να ληστεύουν, να απαγάγουν και να βασανίζουν ανθρώπους µε απώτερο σκοπό να θησαυρίσουν. Ως αποτέλεσµα οι µετανάστες που είχαν λεφτά µένουν άφραγκοι και οι µετανάστες που δεν είχαν όλα τα λεφτά αλλά υπόσχονται αποπληρωµή µετά το πέρασµα µένουν πλέον εκµεταλλεύσιµοι για πάσα εκδούλευση στους εκεί. Ελλάδα και Τουρκία, λοιπόν είναι δύο εθνικισµοί σε αγαστή συνεργασία. Κεντρική τους επιχείρηση: το σύνορο.

Ναυάγιο µε µετανάστες στα ανοιχτά της Πύλου: Η Μεσόγειος γίνεται τάφος των φτωχών και των κατατρεγµένων

Κάπως έτσι φτάνουµε σήµερα στις 14/6/2023 στο ναυάγιο λιβυκού σκάφους µε εκατοντάδες µετανάστες ανοιχτά της Πύλου. Η Μεσόγειος για άλλη µια φορά γίνεται τάφος των φτωχών και των κατατρεγµένων. Το καράβι βρέθηκε στο «πεδίο αποτροπής εισόδου στα σύνορα» από το Ελληνικό Λιµενικό που παρακολουθούσε η Frontex. Το αδιανόητο αυτό δράµα που λαµβάνει χώρα σήµερα ήταν προδιαγεγραµµένο καθώς είναι  αποτέλεσµα αυτών των εγκληµατικών πρακτικών και πολιτικών που υιοθετούν η Ελλάδα χέρι- χέρι µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι αποτέλεσµα της πολιτικής των φραχτών, των στρατοπέδων, των pushbacks και των κλειστών συνόρων. Είναι το αποτέλεσµα της πολιτικής αποτροπής, της καταστολής και της άρνησης βοήθειας σε ανθρώπους που θαλασσοπνίγονται αναζητώντας καλύτερη ζωή, καθώς οι κατατρεγµένοι προκειµένου να αποφύγουν τη συνοριακή βία προτιµούν πολύ πιο επικίνδυνες διαδροµές.

Κυβερνητικές πηγές ισχυρίζονται επανειληµµένα ότι το σκάφος των προσφύγων ήταν «αξιόπλοο» ενώ το Λιµενικό στην ανακοίνωση του αναφέρει επανειληµµένα ότι το αλιευτικό εντοπίστηκε να πλέει µε σταθερή ταχύτητα και πορεία λίγο πριν βυθιστεί. Ωστόσο, αυτή η άποψη έρχεται σε αντίθεση µε τα δηµοσιοποιηµένα στοιχεία επικοινωνίας της οµάδας Alarm Phone µε τους πρόσφυγες. ∆εν πρέπει να παραληφθεί και το γεγονός πως σε ανακοίνωση του το Λιµενικό επισηµαίνει ότι οι πρόσφυγες αρνήθηκαν βοήθεια πλην τροφίµων και νερού και επιθυµούσαν να συνεχίσουν ως την Ιταλία. Ωστόσο, οι πρόσφυγες είχαν στείλει αρχικά σήµα κινδύνου στο Alarm Phone και σε συνδυασµό µε τις φωτογραφίες του αλιευτικού µε τους στοιβαγµένους πρόσφυγες να κουνούν τα χέρια τους σε ένδειξη βοήθειας έρχεται και προσκρούει τους παραπάνω ισχυρισµούς του ελληνικού λιµενικού.

Όπως αναφέρει και ο διασώστης προσφύγων Ι. Αποστολόπουλος: «Το λιµενικό γνώριζε από χθες το µεσηµέρι για τη βάρκα και δεν τους διέσωσε. Οι φωτογραφίες άλλωστε που βλέπουµε σήµερα τις τράβηξε το λιµενικό χθες. Οι άνθρωποι φαίνονται να κουνάνε τα χέρια του ζητώντας βοήθεια…και όµως αυτοί οι άνθρωποι αφέθηκαν στην τύχη τους για 24 ώρες… η Frontex είχε ήδη ειδοποιήσει µια µέρα πριν τις αρχές. Συνεπώς, το ελληνικό λιµενικό γνώριζε την ύπαρξη τους εκεί και απλά τους κοιτούσε. Η δικαιολογία; Οι πρόσφυγες δεν ήθελαν να σωθούν. Αφού πήραν το alarmphone και έστειλαν σήµα κινδύνου.» Επιπροσθέτως, η ακτιβίστρια Nawal Soufi αναφέρει: «Στις 13 Ιουνίου 2023, τα ξηµερώµατα, επικοινώνησαν µαζί µου µετανάστες που επέβαιναν σε µια βάρκα φορτωµένη µε 750 άτοµα και µου είπαν για τη δύσκολη κατάστασή τους. Μετά από πέντε ηµέρες ταξιδιού, το νερό είχε τελειώσει, ο οδηγός του σκάφους τους είχε εγκαταλείψει στην ανοιχτή θάλασσα και στο πλοίο υπήρχαν έξι νεκροί. Οι µετανάστες δεν ήξεραν ακριβώς πού βρίσκονταν, αλλά χάρη στο στίγµα του τηλεφώνου Turaya, µπόρεσα να βρω την ακριβή τοποθεσία τους και ειδοποίησα τις αρµόδιες αρχές. Ωστόσο, η κατάσταση έγινε πιο περίπλοκη όταν ένα πλοίο πλησίασε το σκάφος, δέθηκε µε σχοινιά σε δύο σηµεία του σκάφους και άρχισε να πετάει µπουκάλια µε νερό. Οι µετανάστες ένιωσαν µεγάλο κίνδυνο, καθώς φοβήθηκαν ότι τα σχοινιά θα µπορούσαν να ανατρέψουν το σκάφος και ότι οι προσπάθειες των επιβαινόντων για να πάρουν νερό θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε ναυάγιο. Εξαιτίας αυτού, αποµακρύνθηκαν ελαφρώς από το πλοίο για να αποφύγουν ένα ναυάγιο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, η κατάσταση στο σκάφος έγινε ακόµη πιο δραµατική: οι µετανάστες ήταν µπερδεµένοι και δεν καταλάβαιναν αν επρόκειτο για µια επιχείρηση διάσωσης ή για ένα τρόπο να θέσουν τη ζωή τους σε ακόµη µεγαλύτερο κίνδυνο. Έµεινα σε επαφή µαζί τους µέχρι τις 23:00 ώρα Ελλάδας, προσπαθώντας να τους καθησυχάσω και να τους βοηθήσω να βρουν µια λύση. Όλη την ώρα µε ρωτούσαν τι πρέπει να κάνουν και εγώ τους έλεγα ότι η ελληνική βοήθεια είναι καθ’ οδόν. Σε αυτό το τελευταίο τηλεφώνηµα, ο άντρας µε τον οποίο µιλούσα µου είπε: «Νιώθω ότι αυτή θα είναι η τελευταία µου νύχτα». Όταν οι µετανάστες αποµακρύνθηκαν ελαφρώς από το πλοίο, δεν υπήρχε πρόθεση να συνεχίσουν το ταξίδι προς την Ιταλία, καθώς δεν ήξεραν πώς να πλοηγηθούν στα ιταλικά ύδατα, αφού ο πραγµατικός οδηγός του σκάφους έλειπε και συνέχισαν να ρωτούν τι να κάνουν. Χρειάζονταν σίγουρα βοήθεια. Αν είχαν εκφράσει πρόθεση να συνεχίσουν το ταξίδι τους στην Ιταλία, φυσικά θα έστελνα ενηµέρωση στη Μάλτα, την Ελλάδα και την Ιταλία, αλλά οι µετανάστες δεν είπαν ποτέ κάτι τέτοιο.»

Το αδιανόητο δράµα ήταν προδιαγεγραµµένο

Αργότερα, προκύπτουν νέα στοιχεία που αλλάζουν εντελώς τα δεδοµένα. ∆ιασωθέντες της Πύλου αναφέρουν πως το ελληνικό Λιµενικό έδεσε το σκάφος τους, το ρυµούλκησε και µετά βυθίστηκε. Η ρυµούλκηση δεν αποτελεί τρόπο διάσωσης αλλά ενέργεια που παραπέµπει σε pushback. To ίδιο άλλωστε έγινε και στο Φαρµακονήσι, στη Μύκονο τον Ιούνιο του 2022 και αλλού. Και εδώ προκύπτει ένα ερώτηµα: Αν αυτό δεν ισχύει, γιατί το Λιµενικό δεν το αναφέρει στην εκτενή του αναφορά; Επιπλέον, η ρυµούλκηση εξηγεί το γιατί ανατράπηκε η βάρκα χωρίς καθόλου κύµα. Επίσης, εξηγεί το γιατί όλη µέρα απαγορεύουν στους δηµοσιογράφους να µπουν στον «χώρο φιλοξενίας» προσφύγων. Μόνο πρώην βουλευτές µπήκαν και αυτοί δέχονταν πιέσεις να µην µιλάνε µε τους διασωθέντες.

Να ξεκαθαρίσουµε ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν αρνούνται τη διάσωση αλλά φοβούνται την επαναπροώθηση. Οι άνθρωποι φοβούνται το ελληνικό λιµενικό και αυτό δεν απαλλάσσει το λιµενικό από την ευθύνη του. Εδώ και 2 χρόνια οι πρόσφυγες προκειµένου να αποφύγουν το ελληνικό λιµενικό και τα ελληνικά pushbacks ακολουθούν όλο και πιο επικίνδυνες διαδροµές ξεκινώντας από την Τουρκία προσπαθώντας να φτάσουν απευθείας στην Ιταλία προκειµένου να αποφύγουν οποιαδήποτε συσχέτιση µε τις ελληνικές αρχές. Προσπαθούν να διασχίσουν τη µισή Μεσόγειο αόρατοι απαρατήρητοι από το ελληνικό λιµενικό το οποίο αν τους εντοπίσει θα τους βασανίσει και θα τους εκµεταλλευτεί και µετά θα τους αφήσει σε τουρκικά ύδατα µέσα σε φουσκωτά. Όπως καταλαβαίνουµε, πλέον οι άνθρωποι ρισκάρουν τη ζωή τους στη θάλασσα όχι για να έρθουν στην Ελλάδα αλλά για να αποφύγουν την Ελλάδα, γι’ αυτό έχουµε τέτοια πολύνεκρα ναυάγια.

Οι νεκροί, λοιπόν, συνεχίζουν να αυξάνονται καθηµερινά και οι αγνοούµενοι είναι επίσης πολλοί. Και όσοι διασώθηκαν; Έµειναν στοιβαγµένοι σε µια αποθήκη µε ένοπλους να τους φρουρούν. Η επόµενη απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης είναι το τριήµερο εθνικό πένθος µε µαύρες κορδέλες και η ενός λεπτού σιγή. Η δική µας απάντηση µας είναι πως τους νεκρούς δεν τους τιµάς µε αυτό τον τρόπο. Τους νεκρούς τους τιµάς αν αφιερώσεις τις επόµενες µέρες στο γκρέµισµα του τοίχους του Έβρου που αναγκάζει τους πρόσφυγες να επιλέγουν πιο επικίνδυνες διαδροµές.

Κοινός εχθρός: ο ιµπεριαλισµός και τα αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής

Το αδιανόητο αυτό ναυάγιο ήταν προδιαγεγραµµένο, παρά το σοκ που δήθεν νιώθουν πολιτικοί, οι οποίοι µε τις επιλογές τους συνέβαλαν στο να φτάσουν τα πράγµατα µέχρι εδώ. Το ελληνικό κράτος δολοφονεί άµεσα και έµµεσα. Το ίδιο κράτος, το ίδιο σύστηµα που βασανίζει και σκοτώνει κι εµάς. Το κράτος φροντίζει να δείχνει καθηµερινά το πρόσωπο του. Άλλωστε το είδαµε και µε την απάντηση στην ειρηνική διαδήλωση που έγινε στο κέντρο της Αθήνας για την κρατική δολοφονία όπου τα ΜΑΤ απάντησαν µε δακρυγόνα, κρότου λάµψης και ξυλοδαρµούς µέχρι και στοές και αποβάθρες µετρό. Το ίδιο το κράτος που µας αφήνει απροστάτευτους απέναντι στην πανδηµία, µας φτωχαίνει, µας φορτώνει µε απαγορεύσεις και πρόστιµα. Το ίδιο το κράτος που µας στερεί το δικαίωµα στην εργασία, την υγεία  και την εκπαίδευση, µας προετοιµάζει για να σκοτωθούµε σε έναν άδικο πόλεµο. Ντόπιοι και πρόσφυγες-µετανάστες έχουµε κοινό εχθρό τον ιµπεριαλισµό και τα αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής. Έχουµε τις ίδιες ανάγκες. Ανεξάρτητα από κάθε κυβέρνηση και κάθε αντιπολίτευση, εµείς θα είµαστε πάντα µε αυτούς που θαλασσοπνίγονται. Πάντα στο πλευρό αυτών που υποφέρουν, πάντα µε τους αόρατους, µε τους καταπιεσµένους και ας µείνουµε και ελάχιστοι. Οι ανθρώπινες ζωές για εµάς δεν είναι απλώς αριθµοί. Είναι απώλειες που δεν πρόκειται ποτέ να «συνηθίσουµε». Θα δώσουµε κοινούς αγώνες.

Να συλληφθούν άµεσα αυτοί που άφησαν τους ανθρώπους να πνιγούν! Μια είναι η επιλογή µας για ακόµη µια φορά. Να µη σωπάσουµε. Το είπαµε στα Τέµπη, το λέµε και τώρα. Να µην συγκαλυφθεί το έγκληµα! Όπως λέει και το σύνθηµα του φετινού Αντιρατσιστικού φεστιβάλ, οι φράχτες την πλατωσιά του κόσµου µας στενεύουν! Αγωνιζόµαστε για έναν κόσµο χωρίς πολέµους, εθνικισµούς, ρατσισµό και καταπίεση. Μας αξίζει ένα καλύτερο αύριο!

Του Πάνου Κοσμά

Tο ∆ίκαιο της Θάλασσας και ο ελληνικός επεκτατισµός στο ζήτηµα των ΑΟΖ

Οι πολιτικοί εκπρόσωποι της ελληνικής άρχουσας τάξης, οι προπαγανδιστές της και τα καθεστωτικά µίντια «βοούν»: έχουµε το διεθνές δίκαιο µε το µέρος µας! Ο λόγος, συγκεκριµένα, για το ∆ίκαιο της Θάλασσας, που -υποτίθεται- δικαιώνει τις ελληνικές απαιτήσεις στις θαλάσσιες ζώνες της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Ένας τέτοιος «βαρύς» ισχυρισµός θα έπρεπε βέβαια να αποδειχθεί µε τα τεκµήρια της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών για το ∆ίκαιο της Θάλασσας του 1982.⁽¹⁾ Όµως το µόνο που ακούµε σχετικά µε αυτή τη σύµβαση είναι πως (α) προβλέπει ζώνη ΑΟΖ έκτασης µέχρι 200 ναυτικά µίλια, (β) προβλέπει ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα. Ωστόσο, η µισή αλήθεια όχι µόνο δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια, αλλά είναι ψέµα. ∆ιότι απλούστατα αυτή η σύµβαση λέει και άλλα πολλά, όχι και τόσο σύµφωνα µε τις ελληνικές απαιτήσεις και τους µονοµερείς και αυθαίρετους καθορισµούς. Ακόµη χειρότερα για το «δίκιο» της ελληνικής άρχουσας τάξης, η Σύµβαση αυτή προβλέπει τη λειτουργία δικαιοδοτικού οργάνου (δικαστηρίου), το οποίο έχει ήδη εκδικάσει υποθέσεις παραπλήσιες µε το περιεχόµενο της αντιδικίας Ελλάδας – Τουρκίας και υπάρχει διεθνής νοµολογία που δεν συνηγορεί υπέρ των ελληνικών «απαιτήσεων»…

Πριν όµως προχωρήσουµε σε όλα αυτά, µια απαραίτητη διευκρίνιση: το διεθνές δίκαιο, σε όλες του τις εκδοχές, είναι το «δίκαιο» των κάθε φορά κυρίαρχων ιµπεριαλιστικών χωρών. Τα δικαιοδοτικά όργανα/δικαστήρια που συστήνονται στο πλαίσιο διάφορων διεθνών συµβάσεων, αποφασίζουν στο πλαίσιο της κυρίαρχης ερµηνείας του ιµπεριαλιστικού δικαίου – αν χρειαστεί και χωρίς σεβασµό στην ίδια τη δική τους νοµολογία. Μακριά από µας λοιπόν οποιοδήποτε «δέος», «σεβασµός» ή «υπακοή» στα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα του ιµπεριαλισµού. Έχοντας όµως πει αυτό, εξακολουθεί να έχει τη σηµασία του να «τεστάρουµε» τους ισχυρισµούς της ελληνικής άρχουσας τάξης ότι οι διεκδικήσεις της στις θάλασσες της νοτιοανατολικής Μεσογείου είναι σύµφωνες µε το ∆ίκαιο της Θάλασσας.

 

Τι είναι και πώς καθορίζονται η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ

Πρώτα οι «ορισµοί»:

Η υφαλοκρηπίδα είναι τµήµα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Για πρώτη φορά ορίστηκε στη ∆ιεθνή Σύµβαση για την Υφαλοκρηπίδα, του 1958.⁽²⁾  Σύµφωνα µε αυτόν τον ορισµό, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτεινόταν στο τµήµα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη µέχρι βάθους 200 µέτρων, εκτός αν ήταν εφικτή η εκµετάλλευση των φυσικών πόρων και σε µεγαλύτερο βάθος, οπότε εκτεινόταν ως το βάθος εκείνο.⁽³⁾

Σύµφωνα όµως µε τη Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για το ∆ίκαιο της Θάλασσας, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός της θάλασσας εντός ακτίνας 200 ναυτικών µιλίων από την ακτή, ανεξάρτητα από τη γεωλογική µορφή του βυθού. Μπορεί µάλιστα να επεκταθεί και πέραν των 200 µιλίων από την ακτή, ανάλογα µε τη γεωλογική φύση του βυθού.

Η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη) είναι η θαλάσσια έκταση εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωµα έρευνας ή άλλης εκµετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συµπεριλαµβανοµένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεµο. Εκτείνεται δυνητικά µέχρι τα 200 ναυτικά µίλια από την ακτογραµµή. Σύµφωνα µε τη Wikipedia, «η χρήση του όρου µπορεί να περιλαµβάνει την υφαλοκρηπίδα ονοµαστικά και µόνο. Σε επίπεδο ουσίας δικαίου και συνεπαγόµενων δικαιωµάτων είναι δύο διαφορετικές ζώνες. Η ΑΟΖ δεν συµπεριλαµβάνει τα χωρικά ύδατα, ούτε και την υφαλοκρηπίδα πέραν των 200 ν.µ. Η διαφορά χωρικών υδάτων και ΑΟΖ είναι πως τα χωρικά ύδατα αφορούν σε πλήρη κυριαρχία, ενώ η ΑΟΖ αποτελεί απλό «κυριαρχικό δικαίωµα», το οποίο αναφέρεται στη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους µέχρι και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η επιφάνεια είναι διεθνή ύδατα».⁽⁴⁾

 

Πώς καθορίζονται η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ;

Σύµφωνα µε τη Σύµβαση του 1958 για την υφαλοκρηπίδα (άρθρο 6),

«Στην περίπτωση κατά την οποία η ίδια υφαλοκρηπίδα παράκειται στα εδάφη δύο ή περισσότερων κρατών των οποίων οι ακτές βρίσκονται απέναντι η µια σε σχέση µε την άλλη, τα όρια της υφαλοκρηπίδας καθορίζονται µε συµφωνία µεταξύ αυτών των κρατών. Εν ελλείψει συµφωνίας και εφόσον ειδικές περιστάσεις δεν δικαιολογούν διαφορετικό καθορισµό των ορίων αυτά καθορίζονται από την µέση γραµµή, κάθε σηµείο της οποίας βρίσκεται σε ίση απόσταση από τα εγγύτερα σηµεία των γραµµών βάσης από τις οποίες µετριέται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης καθενός από τα κράτη αυτά». 

Όσον αφορά την ΑΟΖ, σύµφωνα µε τη Σύµβαση του 1982, άρθρο 74

«Άρθρο 74 Οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονοµικής ζώνης µεταξύ κρατών µε έναντι ή προσκείµενες ακτές

1. Η οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονοµικής ζώνης µεταξύ κρατών µε έναντι ή προσκείµενες ακτές πραγµατοποιείται κατόπιν συµφωνίας µε βάση το διεθνές δίκαιο όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου, µε σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης.

2. Αν δεν επιτευχθεί συµφωνία µέσα σε εύλογο χρονικό διάστηµα, τα ενδιαφερόµενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο µέρος XV.

3. Εκκρεµούσης της συµφωνίας που προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόµενα κράτη, σε πνεύµα κατανόησης και συνεργασίας, καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη προσωρινών διευθετήσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της µεταβατικής περιόδου, για να µην θέσουν σε κίνδυνο ή παρεµποδίσουν την επίτευξη οριστικής συµφωνίας. Οι διευθετήσεις αυτές δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.

4. Όπου ισχύει συµφωνία µεταξύ των ενδιαφεροµένων κρατών, τα ζητήµατα που αναφέρονται στην οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονοµικής ζώνης καθορίζονται σύµφωνα µε τις διατάξεις της εν λόγω συµφωνίας».

Εδώ µαθαίνουµε πως η Ελλάδα παραβίασε ολοσχερώς το άρθρο 74 (και στις 4 παραγράφους του) της Σύµβασης του 1982!

• ∆εν απευθύνθηκε στην Τουρκία για συνοµιλίες µε σκοπό την «επίτευξη δίκαιης λύσης».

• ∆εν προσέφυγε στις διαδικασίες που προβλέπονται στο µέρος XV της Σύµβασης (δικαιοδοτικά όργανα/δικαστήριο).

• ∆εν κατέβαλε κάθε προσπάθεια για την επίτευξη διευθετήσεων προσωρινού χαρακτήρα.

Αντί όλων αυτών διακινεί χάρτες µε την ΑΟΖ που διακηρύσσει ότι «δικαιούται» και την υπερασπίζεται µε… φρεγάτες.

Το ίδιο ακριβώς έπραξε µε τη Λιβύη, ενώ µε… χάρτες και µε τη συµφωνία Ισραήλ και Αιγύπτου έχει µοιραστεί σύµπασα η Μεσόγειος! Ιδού η κατανοµή:

Τα ίδια ακριβώς ισχύουν για την υφαλοκρηπίδα (άρθρο 83):

«Άρθρο 83 Οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας µεταξύ κρατών µε έναντι ή προσκείµενες ακτές

1. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας µεταξύ κρατών µε έναντι ή προσκείµενες ακτές πραγµατοποιείται κατόπιν συµφωνίας µε βάση το διεθνές δίκαιο, όπως αναφέρεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου προκειµένου να επιτευχθεί µια δίκαιη λύση.

2. Αν η συµφωνία δεν µπορεί να επιτευχθεί µέσα σε εύλογο χρονικό πλαίσιο, τα ενδιαφερόµενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο µέρος XV.

3. Εκκρεµούσης συµφωνίας όπως προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόµενα κράτη σε πνεύµα κατανόησης και συνεργασίας, θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να συνάψουν προσωρινές διευθετήσεις πρακτικής φύσης και, κατά τη διάρκεια αυτής της µεταβατικής περιόδου, να µην θέτουν σε κίνδυνο ή παρεµποδίζουν την επίτευξη τελικής συµφωνίας. Αυτές οι διευθετήσεις δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.»

Ενώ όµως η Ελλάδα έχει επίσηµη θέση πως η υφαλοκρηπίδα είναι αντικείµενο προσφυγής στο διεθνές δικαστήριο, αρνείται να κάνει το ίδιο για την ΑΟΖ. Οπότε, η ελληνική άρχουσα τάξη καταλήγει στη λογική της πειρατείας: ∆εν ανακηρύσσουµε ούτε οριοθετούµε ΑΟΖ ούτε συζητούµε µε την Τουρκία ή τη Λιβύη για τον καθορισµό της, αλλά θεωρεί ότι έχει ΑΟΖ, έτσι… αξιωµατικά, βάσει χαρτών που έχει καταρτίσει η ίδια. Και µάλιστα «κόβει» θαλάσσια οικόπεδα και συνάπτει συµβάσεις παραχώρησης για έρευνα µε πολυεθνικές! Πρόκειται για επεκτατισµό και πειρατεία, σε πλήρη αντίθεση µάλιστα ειδικά µε τη Σύµβαση για το ∆ίκαιο της Θάλασσας!   

Πόσο ψεύτικες, υποκριτικές και προκλητικές µοιάζουν, ύστερα απ’ όλα αυτά, οι επικλήσεις του «διεθνούς δικαίου»…

 

Το δικαίωµα των νησιών σε ΑΟΖ: τι προβλέπει η σχετική διεθνής νοµολογία

Το ισχυρότερο επιχείρηµα για το «καπάρωµα» αυτής της τεράστιας περιοχής της νοτιοανατολικής Μεσογείου είναι ότι τα νησιά έχουν ΑΟΖ όπως ακριβώς και οι ηπειρωτικές ακτές. Με δεδοµένο ότι το Αιγαίο είναι διάσπαρτο µε ελληνικά νησιά και ότι η Κρήτη απέχει από τη Λιβύη όσο και από την Αθήνα, η ελληνική άρχουσα τάξη θεωρεί ότι «αυτονόητα» έχει την ΑΟΖ που έχει αποτυπωθεί στον προαναφερθέντα χάρτη. Για µία ακόµη φορά, τα πράγµατα δεν είναι έτσι. Για την ακρίβεια, δεν είναι ακριβώς έτσι.

Η Σύµβαση του 1982 για το ∆ίκαιο της Θάλασσας αναφέρει πράγµατι ρητά (άρθρο 121, παράγραφος 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ, η οποία καθορίζεται µε τον ίδιο τρόπο που καθορίζεται η ΑΟΖ ηπειρωτικών περιοχών µε ακτογραµµή. Ωστόσο, το ∆∆Χ κατά την εκδίκαση σχετικών προσφυγών αποφασίζει σταθερά µε γνώµονα το κριτήριο ότι το µέγεθος της ακτογραµµής ενός παράκτιου κράτους υπερτερεί της ακτογραµµής ενός µικρού νησιού. Με βάση αυτό το κριτήριο, δεν δίνει «πλήρη επήρεια» (full effect) σε τέτοια νησιά.

Επ’ αυτού υπάρχει ήδη διεθνής νοµολογία καθώς το αρµόδιο διεθνές δικαστήριο έχει εκδικάσει ήδη σχετικές υποθέσεις. Από όλες, αυτή που προσιδιάζει περισσότερο µε τη διένεξη Ελλάδας – Τουρκίας είναι η υπόθεση Νικαράγουας – Κολοµβίας, η οποία εκδικάστηκε το 2012 από το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης. Το ∆ικαστήριο πρώτα αποφάνθηκε για το ζήτηµα της κυριαρχίας επί 7 νησίδων που διεκδικούσε η Νικαράγουα από την Κολοµβία, απορρίπτοντας το αίτηµα της Νικαράγουας και αποδίδοντάς τες στην Κολοµβία. Στη συνέχεια όµως δεν αναγνώρισε πλήρη ΑΟΖ σε αυτές τις νησίδες, ενώ για 3 νησίδες της Νικαράγουας που εγκλωβίστηκαν εντός της κολοµβιανής ΑΟΖ αναγνώρισε µόνο κυριαρχικά δικαιώµατα 12 ναυτικών µιλίων. Έτσι, η Κολοµβία κέρδισε µεν την κυριαρχία επί των νησίδων, αλλά έχασε ένα µεγάλο µέρος της διεκδικούµενης από αυτήν ΑΟΖ. «Το ∆∆Χ, όπως κάνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, καθόρισε πρώτα την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα των δύο κρατών µε βάση τη µέθοδο της «µέσης γραµµής» και µετά την επανακαθόρισε µε βάση τη γνωστή άποψή του περί ‘‘επιείκειας και ειδικών περιστάσεων’’ (equity and special circumstances), δίνοντας στη Νικαράγουα µεγαλύτερη ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα σε σύγκριση µε αυτήν που θα έπαιρνε µε βάση τη ‘‘µέση γραµµή’’».⁽⁵⁾

Στην υπόθεση µεταξύ Ρουµανίας-Ουκρανίας που εκδικάστηκε από το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο µε απόφαση του Φεβρουαρίου 2009, το αντικείµενο της διένεξης ήταν το Φιδονήσι, ένα νησί της Ουκρανίας που βρίσκεται περίπου 20 ναυτικά µίλια ανατολικά του ∆έλτα του ∆ούναβη. Το ∆∆ αποφάσισε ότι το Φιδονήσι πρέπει να αγνοηθεί στον καθορισµό ΑΟΖ και του αναγνωρίστηκε µόνο αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών µιλίων. Περισσότερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι το ∆ικαστήριο αναγνώρισε έξι δυνητικούς παράγοντες βάσει των οποίων τα δύο µέρη θα µπορούσαν να ζητήσουν αναπροσαρµογή της οριογραµµής µεταξύ των ΑΟΖ:

α. Την πιθανή δυσαναλογία µεταξύ των ακτών των δύο χωρών,

β. Τον κλειστό χαρακτήρα του Εύξεινου Πόντου,

γ. Την παρουσία της νήσου Φιδονήσι,

δ. Τη δραστηριότητα των δύο κρατών στη Μαύρη Θάλασσα (αλιευτικές και εµπορικές δραστηριότητες, συµβάσσεις παραχώρησης πετρελαίου και φυσικού αερίου),

ε. Κάθε πιθανή µείωση της ισχύος της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ ενός εκ των δύο µερών,

στ. Πιθανά ζητήµατα ασφάλειας των δύο κρατών.

Έπειτα από την εξέταση αυτών, το ∆∆ αποφάνθηκε ότι κανένας από αυτούς τους παράγοντες δεν µπορεί να δικαιολογήσει κάποια µελλοντική αναπροσαρµογή της καθορισθείσας οριογραµµής µεταξύ των δύο ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδων.

Σε µια άλλη υπόθεση εκδίκασης από το ∆∆, την υπόθεση µεταξύ Μπαγκλαντές – Μιανµάρ του 2012 επίσης ⁽⁶⁾ αναφέρθηκε «ευθαρσώς» το «Βήµα» στις 22/4/2012 µε τον εύγλωττο τίτλο «Ένα αγκάθι για το Καστελόριζο». Η αντιδικία αφορούσε ξανά το αν ένα νησί έχει ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 ναυτικών µιλίων. Το «Βήµα» αναφέρει:

«Το κρίσιµο σηµείο που καθιστά τη διένεξη Μπανγκαντές – Μιανµάρ σηµαντική σε σχέση µε το Καστελόριζο ακούει στο όνοµα Σεν Μάρτιν. Το νησί αυτό ανήκει στο Μπανγκλαντές αλλά βρίσκεται απέναντι από τις ακτές της Μιανµάρ. Εχει έκταση περίπου 8 τετραγωνικά χιλιόµετρα και 7.000 κατοίκους. Το Μπανγκλαντές θεωρεί ότι φιλοξενεί βάση του πολεµικού του ναυτικού, αλλά και ότι περισσότεροι από 350.000 τουρίστες το επισκέπτονται ετησίως.

Σύµφωνα µε την απόφαση του ∆ικαστηρίου, το Σεν Μάρτιν έχει χωρικά ύδατα 12 ναυτικών µιλίων. Για τον καθορισµό τους χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της µέσης γραµµής. Ωστόσο το ∆ικαστήριο έκρινε ότι το νησί δεν έχει ούτε υφαλοκρηπίδα ούτε και ΑΟΖ πέραν των 12 ν.µ. Για να φθάσει στο συµπέρασµα αυτό, το ITLOS αξιοποίησε, µεταξύ άλλων, τη νοµολογία που παρήγαγε το ICJ κατά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών µεταξύ Ρουµανίας και Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2009».

Παρατηρούµε λοιπόν ότι το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο αποφασίζει συνυπολογίζοντας πολλούς παράγοντες και µε βάση κριτήρια που σχετίζονται µεν αλλά δεν ταυτίζονται µε τα «δόγµατα» επέκταση στα 200 ναυτικά µίλια και «όλα τα νησιά έχουν ΑΟΖ». Είναι κάτι παραπάνω από πιθανό ότι σε τυχόν εκδίκαση της διένεξης Ελλάδας – Τουρκίας για το Αιγαίο το ∆∆ δεν θα δικαιώσει τι απαιτήσει καµίας εκ των δύο: δεν θα αποφασίσει ότι τα ελληνικά νησιά έχουν πλήρη ΑΟΖ (όπως ισχυρίζεται η Ελλάδα, ισχυρισµός που ισοδυναµεί µε πλήρη αποκλεισµό της Τουρκίας από τις θαλάσσιες ζώνες της νοτιοανατολικής Μεσογείου) αλλά ούτε ότι δεν έχουν καθόλου ΑΟΖ (όπως ισχυρίζεται η Τουρκία, διεκδικώντας τον καθορισµό ΑΟΖ µε βάση τη µέση γραµµή µεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο χωρών).

 

Ένα βουνό από µισές αλήθειες, ψέµατα και διαστρεβλώσεις

Η καθεστωτική και µιντιακή προπαγάνδα είναι ένα βουνό από µισές αλήθειες, ψέµατα, διαστρεβλώσεις και τερατολογίες. Πρόκειται για αδίστακτη προπαγάνδα που συσκοτίζει συνειδητά το ζήτηµα και διαλύει κάθε έννοια γνώσης των δεδοµένων του. Στην πρόσφατη υπόθεση του «Ορούτς Ρέις» η Ελλάδα διεκδίκησε κυριαρχία σε απόσταση 200 χιλιοµέτρων νότια του Καστελόριζου, ενώ δικαιώµατα κυριαρχίας έχει µόνο στα 6 ναυτικά µίλια των χωρικών υδάτων. Ακόµη και αν είχε κατοχυρωθεί ελληνική ΑΟΖ στα 200 ναυτικά µίλια, πάλι αυτή θα αφορούσε τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης του υποθαλάσσιου πλούτου – η υπερκείµενη θάλασσα είναι διεθνή ύδατα. Κι όµως, στήθηκε σκηνικό παρολίγον θερµού επεισοδίου πάνω σε τέτοιες τερατώδεις απαιτήσεις!   

Είναι πρώτα απ’ όλα απαίτηση της στοιχειώδους κοινής λογικής και της αλήθειας να διαλυθεί αυτό το βουνό από ψέµατα, διαστρεβλώσεις, αποσιωπήσεις και τερατολογίες. Περισσότερο κι απ’ αυτό όµως, είναι ζήτηµα «ζωής και θανάτου» – µακάρι µόνο µε τη µεταφορική έννοια του όρου. Πρέπει να σταµατήσουµε αυτό το τσούρµο από τυχοδιώκτες να µας οδηγήσει σε µια επικίνδυνη πολεµική περιπέτεια!   

Παραποµπές:

1. Σύµβαση του Μοντέγκο Μπαίυ, Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. L 179 της 23/06/1998 σ. 0003 – 0134  Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για το ∆ίκαιο της Θάλασσας 

2. ∆ιεθνής Σύµβαση για την Υφαλοκρηπίδα του 1958

3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%B4%CE%B1

4. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%96%CF%8E%CE%BD%CE%B7

5. https://www.aixmi.gr/index.php/neaapofashxaghs-aoz/

6. https://www.tovima.gr/2012/04/22/politics/ena-agkathi-gia-to-kastelorizo/