ΑΡιστερή Συσπείρωση Ιατρών Γενικού Νοσοκομείου Νίκαιας – Πειραιά

11/12/20

Με άνωθεν εντολή (από την κυβέρνηση και από την 2^η ΥΠΕ) η τακτική χειρουργική δραστηριότητα στο νοσοκομείο μας έχει μειωθεί κατά 70% δήθεν για λόγους «αποφυγής της ενδονοσοκομειακής διασποράς της επιδημίας».

Όμως στις ιδιωτικές κλινικές της ευρύτερης περιοχής οι προγραμματισμένες χειρουργικές επεμβάσεις όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά αντίθετα αυξήθηκαν πολύ γιατί αρκετοί ασθενείς που δεν μπορούν να χειρουργηθούν στα δημόσια νοσοκομεία λόγω της άνωθεν εντολής για περιορισμό των χειρουργείων, προσφεύγουν στις ιδιωτικές κλινικές. Μάλλον για την κυβέρνηση και για την διοίκηση της 2^ης ΥΠΕ ο κορονοϊός μόνο στα χειρουργεία του ΕΣΥ κολλάει ενώ στα χειρουργεία των ιδιωτικών κλινικών δεν κολλάει αλλά κολυμπάει.

Και το πιο εξοργιστικό : πολλές από αυτές τις ιδιωτικές κλινικές που εκμεταλλεύονται την άνωθεν εντολή μείωσης των χειρουργείων στα δημόσια νοσοκομεία για να κερδοσκοπούν ασύστολα αυξάνοντας κατακόρυφα τα δικά τους χειρουργεία, τροφοδοτούνται με αίμα και παράγωγα από τα δημόσια νοσοκομεία για να κερδοσκοπούν κάνοντας τις χειρουργικές επεμβάσεις τις οποίες η κυβέρνηση και η διοίκηση της 2^ης ΥΠΕ έχουν απαγορεύσει στα δημόσια νοσοκομεία. Η Αιμοδοσία του Γενικού Νίκαιας για παράδειγμα υποχρεώνεται να τροφοδοτεί μια σειρά ιδιωτικές κλινικές της ευρύτερης περιοχής οι οποίες μάλιστα ουδέποτε φροντίζουν για την αναπλήρωση. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που το νοσοκομείο έχει στραγγίξει από αίμα ακόμα και για τις δικές του επείγουσες ανάγκες (επείγουσες μεταγγίσεις, χρονίως μεταγγιζόμενοι θαλασσαιμικοί σσθενείς κλπ).

Μια χαρά λοιπόν τα κανόνισαν ο υπουργός κ. Κικίλιας, ο υφυπουργός κ. Κοντοζαμάνης και ο διοικητής της 2^ης ΥΠΕ κ. Ροϊλός : δραστικός περιορισμός της χειρουργικής δραστηριότητας μόνο στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία από ιδιωτικές κλινικές που όχι μόνο δεν μείωσαν αλλά αντίθετα αύξησαν την χειρουργική τους δραστηριότητα για να εκμεταλλευτούν την μείωση στο ΕΣΥ και που χρησιμοποιούν το αίμα του ΕΣΥ γι’ αυτήν τους την χειρουργική δραστηριότητα.

Επειδή το παραπάνω αίσχος περιγράφεται μόνο με τρεις λέξεις (υποκρισία – διαπλοκή – κερδοσκοπία) απαιτούμε να επανέλθει ΑΜΕΣΩΣ η χειρουργική δραστηριότητα στο νοσοκομείο μας και στα υπόλοιπα δημόσια νοσοκομεία του λεκανοπεδίου στο επίπεδο που ήταν ως τέλος Οκτωβρίου. Επίσης το αίμα που συλλέγεται με κόπο και με αυτοθυσία από τους συναδέλφους της Αιμοδοσίας μας και από τους εθελοντές μας αιμοδότες να αξιοποιείται κατά προτεραιότητα για τις αυξημένες ανάγκες του δημόσιου νοσοκομείου. Τέλος να γίνει πραγματική επίταξη των ιδιωτικών κλινικών και να υποχρεωθούν να νοσηλεύουν ασθενείς της επιδημίας.

Για αήθη επίθεση σε βάρος της προέδρου της Ένωσης Νοσοκομειακών Γιατρών Θεσσαλονίκης κατηγορεί η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος (ΟΕΝΓΕ) τους δημοσιογράφους της πρωινής εκπομπής «Ενημέρωση» στον ΣΚΑΪ

Σύμφωνα με την ανακοίνωση-καταγγελία της ΟΕΝΓΕ, οι δημοσιογράφοι του ΣΚΑΪ «είχαν μάλιστα το «θράσος» να την αποκαλέσουν ψεύτρα, όταν η συνάδελφος κατήγγειλε ότι η κυβέρνηση όλο αυτό το διάστημα δεν έχει κάνει τις αναγκαίες προσλήψεις ιατρικού προσωπικού για να στελεχωθεί το δημόσιο σύστημα υγείας».

«Δεν ξέρουν οι νοσοκομειακοί γιατροί που εφημερεύουν μέρα παρά μέρα για να σώσουν ανθρώπινες ζωές και μάλιστα χωρίς τα αναγκαία μέσα και τις κατάλληλες υποδομές με ευθύνη της κυβέρνησης και ξέρουν τα φιλοκυβερνητικά παπαγαλάκια που κάνουν υπερωρίες στα αποστειρωμένα γυάλινα κλουβιά τους και εξαπολύουν σταγονίδια λάσπης και ύβρεων σε βάρος όποιου αποκαλύπτει την αλήθεια και διεκδικεί» προσθέτουν οι γιατροί.

«Περιμένουμε να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη από τη συνάδελφο η οποία αν και ανήκει στις ευπαθείς ομάδες, εφημερεύει νυχθημερόν στο πλευρό των ασθενών και των συναδέλφων της.

Μάταια προσπαθούν να κρύψουν ότι ο πραγματικός λόγος αυτής της σχεδιασμένης και στοχευμένης επίθεσης είναι ότι οι νοσοκομειακοί γιατροί της Θεσσαλονίκης και το συλλογικό τους όργανο, τεκμηριωμένα, με συγκεκριμένα στοιχεία, καταρρίπτουν τα κυβερνητικά fake news για την κατάσταση στα νοσοκομεία και τα Κ.Υ της Θεσσαλονίκης.

Μάταια πασχίζουν να συγκαλύψουν τις τραγικές ευθύνες της κυβέρνησης για την εκρηκτική κατάσταση που διαμορφώνεται στη Θεσσαλονίκη, για την οποία οι νοσοκομειακοί γιατροί προειδοποιούσαν εδώ και 20 ημέρες.

Μάλιστα μετά την επίθεση σε βάρος της συναδέλφου, όπως έγινε γνωστό, με εντολή του προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, η εισαγγελέας ποινικής δίωξης παρήγγειλε από την Ασφάλεια Θεσσαλονίκης τη διενέργεια επείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης για να διαπιστωθεί εάν στοιχειοθετείται το αδίκημα της διέγερσης σε ανυπακοή, επειδή η Ένωση Νοσοκομειακών Γιατρών Θεσσαλονίκης καλεί, όπως άλλωστε και άλλες Ενώσεις Νοσοκομειακών Γιατρών, Σωματεία Εργαζομένων, Ομοσπονδίες, ανάμεσα τους και η Ο.ΕΝ.Γ.Ε, σε συμμετοχή στις εκδηλώσεις για τον φετινό εορτασμό της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου οι οποίες θα γίνουν τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας.

Οι νοσοκομειακοί γιατροί, οι υγειονομικοί του δημόσιου συστήματος υγείας ταυτόχρονα με τη μάχη που δίνουμε στο πλευρό των ασθενών θα συνεχίσουμε να αποκαλύπτουμε την αλήθεια και να διεκδικούμε μέτρα προστασίας της υγείας και της ζωής του λαού μας, με ΟΠΟΙΟΝ τρόπο απαιτείται.

Δε θα τα καταφέρουν να μας φιμώσουν. Η φωνή κάτω από τις μάσκες ακούγεται κάθε μέρα πιο δυνατά, πιο αποφασιστικά, πιο απαιτητικά!».

 

Πηγή:alfavita.gr

Του Πάνου Κοσμά

Τι φέρνει η κρίση του κορονοϊού στην οικονομία και την κοινωνία; Σε μια κατάσταση διαρκώς εξελισσόμενη και σε μεγάλο βαθμό ατυπική, εντελώς εύλογα οι εκτιμήσεις επικαιροποιούνται διαρκώς και άρα είναι παρακινδυνευμένες και χωρίς αξιώσεις μεγάλης ακρίβειας. Ωστόσο, υπάρχουν πλέον αρκετά δεδομένα για να αποπειραθούμε/διακινδυνεύσουμε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις σε επίπεδο «τάξης μεγέθους», ικανές παρ’ όλα αυτά να βγάλουμε τα πρώτα σημαντικά συμπεράσματα.

Για να προϊδεάσω τον/την αναγνώστη/στρια και σύμφωνα με μια παλιά καλή δημοσιογραφική συνταγή, σπεύδω να τα αναφέρω εισαγωγικά σε αδρές γραμμές: Το 2020 θα έχουμε βαθιά ύφεση στην ελληνική οικονομία, που σε ένα εννεάμηνο θα φτάσει περίπου στο 1/3 των απωλειών της περιόδου της ύφεσης 2009-2016! Το άμεσο κοινωνικό αποτέλεσμα θα είναι ότι η ανεργία και οι υπόλοιποι δείκτες «κοινωνικής δυστυχίας» θα εκτιναχτούν στα ύψη και οι εργασιακές σχέσεις θα απορρυθμιστούν πλήρως, προκαλώντας για δεύτερη φορά μέσα στην ίδια δεκαετία μια οξεία κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής.

Η διάρκεια της κρίσης δημόσιας υγείας «καθοδηγεί» τις εξελίξεις

Η σχετικότητα και η έλλειψη ακρίβειας όλων των εκτιμήσεων ξεκινά κατ’ αρχάς από το γεγονός ότι όλα εξαρτώνται από την εξέλιξη της κρίσης δημόσιας υγείας. Διότι απλούστατα απ’ αυτή την εξέλιξη εξαρτώνται οι συνέπειες στην οικονομία και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.

Ως προς αυτό, λοιπόν, όλα τα διαθέσιμα στοιχεία οδηγούν στις εξής εκτιμήσεις:

• Όλες οι χώρες θα περάσουν αναγκαστικά από τουλάχιστον δύο μήνες lockdown σε πρώτη φάση.

• Τα περιοριστικά μέτρα θα αρθούν σταδιακά και άρα η οικονομική δραστηριότητα, στο βαθμό που εξαρτάται από αυτά, θα επανέλθει επίσης σταδιακά.

• Το καλοκαίρι θα υπάρξει ανάπαυλα, αλλά ο ιός θα επανέλθει από το επόμενο φθινόπωρο σαν εποχικός ιός, καθώς μεγάλο ποσοστό των κοινωνιών δεν θα έχει νοσήσει στην πρώτη φάση.

• Το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και οριστικά μόνο με την παραγωγή και μαζική διάθεση αποτελεσματικού εμβολίου, το οποίο δεν θα είναι διαθέσιμο πριν τους πρώτους μήνες του 2020.

• Ο ιός παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό άγνωστος όσον αφορά βασικά του χαρακτηριστικά. Ένα εξ αυτών, κρίσιμο για τις εξελίξεις των επόμενων μηνών, είναι πόσο διαρκεί η ανοσία απέναντι στον ιό στα άτομα που έχουν νοσήσει: λίγες βδομάδες, λίγους μήνες, ένα έτος, ισόβια; Από την -άγνωστη ακόμη- απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται η ένταση και χρονική διάρκεια της δεύτερης φάσης της κρίσης το επόμενο φθινόπωρο-χειμώνα.

Με βάση τα δεδομένα αυτά, μπορούμε να διακινδυνεύσουμε μια πρώτη εκτίμηση: στο σύνολο του 2020, οι πραγματικές οικονομικές επιπτώσεις θα ισοδυναμούν με τουλάχιστον 3,5 μήνες lockdown. Είναι αυτά τα δεδομένα που εξηγούν γιατί η Λαγκάρντ δήλωσε πρόσφατα πως η Ευρώπη αντιμετωπίζει τον κίνδυνο για «κρίση επικών διαστάσεων».⁽¹⁾

Προβλέψεις για την ύφεση στην ελληνική οικονομία

Ότι η κρίση του κορονοϊού θα προκαλέσει βαθιά ύφεση σε όλες τις οικονομίες, είναι πλέον ο κοινός παρονομαστής όλων των εκτιμήσεων διεθνώς. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις για το βάθος της ύφεσης ποικίλλουν. Καθώς το αντικείμενο αυτού του άρθρου είναι οι επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, θα μείνουμε μόνο στις σχετικές με αυτό εκτιμήσεις χωρίς να επεκταθούμε στην εκτίμηση των συνεπειών της ύφεσης σε μεγέθη όπως δημοσιονομικό ισοζύγιο, πρωτογενές ισοζύγιο, κρατικό χρέος κ.λπ.

Η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) αποτόλμησε την πιο αισιόδοξη εκτίμηση μιλώντας για μηδενική ανάπτυξη το 2020 (ούτε ύφεση ούτε ανάπτυξη).⁽²⁾ Η εκτίμηση αυτή ήταν προφανώς εντελώς πρόχειρη και επικοινωνιακής χρήσης και γι’ αυτό έχει ξεπεραστεί από τα γεγονότα και «αχρηστευτεί».

Η πλέον πρόσφατη εκτίμηση του υπουργού Οικονομικών Χ. Σταϊκούρα μιλά για ύφεση 1 – 3%.⁽³⁾ Είναι η πιο αισιόδοξη από τις υπάρχουσες σε αυτή τη φάση εκτιμήσεις και με εντυπωσιακή απόκλιση ανάμεσα στο άνω και κάτω όριό της (το άνω όριο αυξημένο κατά 300% σε σχέση με το κάτω). Το εντυπωσιακό είναι πως, στις ίδιες δηλώσεις, ο κ. Σταϊκούρας συμμερίζεται τις εκτιμήσεις περί καθίζησης-σοκ στην Ευρώπη 5-9%. Προφανώς πιστεύει ότι η ελληνική οικονομία θα αποδειχθεί «τίγρης της Μεσογείου» και θα αποκλίνει θετικά από όλη την υπόλοιπη Ευρώπη…

Η έμμεση εκτίμηση της Deutsche Bank, που προβλέπει ύφεση 24% στην ΕΕ σε τριμηνιαία βάση (στο δεύτερο τρίμηνο του έτους). Αυτό μεταφράζεται σε ύφεση 8% σε μηνιαία βάση.⁽⁴⁾

Η εκτίμηση της Morgan Stanley, που κάνει λόγο για ύφεση 5,3% σε ετήσια βάση.⁽⁵⁾

Μια έμμεση εκτίμηση της Κομισιόν, που μιλά για ύφεση 4,5% στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.⁽⁶⁾ Δεν υπάρχει κανείς λόγος ώστε η ύφεση στην ελληνική οικονομία να κινηθεί χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο – το αντίθετο. Από αυτή την άποψη, με όρους «τάξης μεγέθους» η εκτίμηση της Κομισιόν στην ουσία συμφωνεί με την εκτίμηση της Morgan Stanley.
Μια ακόμη πιο έμμεση εκτίμηση του επικεφαλής του ευρωπαϊκού γραφείου του ΔΝΤ Πολ Τόμσεν, ο οποίος εκτιμά πως κάθε μήνας lockdown σημαίνει απώλεια περίπου του 3% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση.⁽⁷⁾

Παραδέχεται, ωστόσο, εντελώς λογικά, ότι το 3% είναι «τάξη μεγέθους» και ότι δεν μπορεί να γίνει ακριβής εκτίμηση, αφού πρέπει να εξεταστεί συγκεκριμένα σε κάθε χώρα η έκταση του lockdown.⁽⁸⁾

Φυσικά, όλες αυτές οι εκτιμήσεις θα δοκιμαστούν «από τη ζωή» τους επόμενους μήνες, αλλά σαν σημείο εκκίνησης της ανάλυσής μας πρέπει να πάρουμε τις τρεις τελευταίες – για προφανείς λόγους.

Συγκεκριμένη εξέταση

Υπό το πρίσμα των παραπάνω προβλέψεων, πρέπει να επιχειρήσουμε μια πιο συγκεκριμένη εξέταση με βάση τους εξής συλλογισμούς:

Με βάση τις επίσημες ανακοινώσεις, η καραντίνα στην Ελλάδα θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Μαΐου και μπορεί να παραταθεί μέχρι τις 31 Μαΐου. Αυτό σημαίνει 2-2,5 μήνες lockdown στην πρώτη φάση της κρίσης. Από τη σταδιακή άρση της καραντίνας, τις αναπόφευκτες αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στο επόμενο τρίμηνο και την επάνοδο του ιού το φθινόπωρο-χειμώνα σε συνδυασμό με την εποχική γρίπη (οπότε θα υπάρξουν νέες επιπτώσεις) πρέπει να υπολογίσουμε συνέπειες ισοδύναμες με ενάμιση ακόμη μήνα lockdown. Συνολικά οι επιπτώσεις θα ισοδυναμούν με 3,5 μήνες lockdown με συντηρητικούς υπολογισμούς. Αν πιστέψουμε την εκτίμηση του Τόμσεν για 3% απώλεια στο ΑΕΠ για κάθε μήνα lockdown, οι συνολικές απώλειες θα ανέλθουν σε 10,5 μονάδες του ΑΕΠ σε ετήσια βάση.

Πρέπει ωστόσο να προσαρμόσουμε τον πολλαπλασιαστή του Τόμσεν στην ελληνική πραγματικότητα και τις ιδιαιτερότητές της.

Η πρώτη και σημαντικότερη εξ αυτών είναι ότι ο τουρισμός αντιστοιχεί στο 18% του ΑΕΠ, που μαζί με τα συναφή επαγγέλματα πλησιάζει το 30% του ΑΕΠ. Σε αυτή την ιδιαιτερότητα πρέπει να προσθέσουμε μια δεύτερη: ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των τουριστικών εσόδων εισρέει το καλοκαίρι. Από αυτή την άποψη, ο σχετικός αρνητικός πολλαπλασιαστής από την πτώση του τουρισμού θα είναι για την Ελλάδα (όπως και για την Ιταλία και την Ισπανία) αυξημένος σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και η επίπτωση στο ΑΕΠ μεγαλύτερη.⁽⁹⁾ Τα προβλήματα με τον τουρισμό είναι πολλαπλά: ένα μέρος, το πρώιμο, της τουριστικής σεζόν έχει χαθεί ήδη ολοσχερώς (Απρίλιος, Μάιος και Ιούνιος), ο αριθμός αυτών που τον Ιούνιο θα προγραμματίσουν διακοπές θα είναι εξαιρετικά μειωμένος, εκτός από τον κορονοϊό ο τουρισμός θα πληγεί και από τη διεθνή ύφεση και τη συνακόλουθη μείωση των εισοδημάτων.
Το ΑΕΠ όμως στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας αιμοδοτείται προνομιακά από την εγχώρια κατανάλωση. Η Ελλάδα είναι πρωταθλητής στην Ευρώπη στους δείκτες «κοινωνικής δυστυχίας» (ανεργία και λοιποί δείκτες, βλέπε πίνακα 3). Η εγχώρια ύφεση θα βυθίσει την κατανάλωση, την ίδια στιγμή που η διεθνής ύφεση θα πλήξει τις εξαγωγές.

Γενικότερα, η Ελλάδα μειονεκτεί σαφώς σε σχέση με το μέσο όρο των χωρών-μελών της ΟΝΕ όσον αφορά την ευρωστία και ανθεκτικότητα του παραγωγικού της μηχανισμού.

Στον πίνακα 1 βλέπουμε ότι η Ελλάδα έχει μακράν τα πιο άσχημα στατιστικά στοιχεία σε βασικά οικονομικά μεγέθη, γεγονός που προσδιορίζει τον αντίστοιχα μικρότερο βαθμό «αντοχής» της στην κρίση.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Βασικά εθνικά στατιστικά μεγέθη (2019)

Χρέος

	Δημ/κό έλλειμμα*	Κρατικό χρέος*	Ιδιωτικό χρέος*			Ανεργία**
			Σύνολο	Νοικ.	Επιχ.
Γερμανία	-0,7	59,2	102,4	53,6	48,8	3,2
Γαλλία	-0,8	98,9	148,9	60	88,9	8,2
Ιταλία	-0,2	136,2	107,0	41	66	9,8
Ισπανία	0,0	96,7	133,5	59	74,5	13,7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ελλάδα	0,0	175,2	115,3	56,5	58,8	16,3

*% του ΑΕΠ

**% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, Ελλάδα: Δεκέμβριος 2019, λοιπές χώρες: Ιανουάριος 2020

Πηγή: AMECO (https://ec.europa.eu/info/business–economy–euro/indicators–statistics/economic–databases/macro–economic–database–ameco/ameco–database_en), Κομισιόν

Στην περίπτωση της Ελλάδας, λοιπόν, ο πολλαπλασιαστής του Τόμσεν θα πρέπει να αναπροσαρμοστεί προς τα πάνω, τουλάχιστον στο 3,5% μείωση του ΑΕΠ σε ετήσια βάση ανά μήνα lockdown. Αυτό σημαίνει, με βάση τους προηγηθέντες υπολογισμούς, ότι οι απώλειες στο ΑΕΠ θα ανέλθουν σε 12,25% σε ετήσια βάση.⁽¹⁰⁾

Τα κυβερνητικά μέτρα
και η επίδρασή τους στο ΑΕΠ

Ποια θα είναι η αντίρροπη επίδραση των κυβερνητικών μέτρων; Τα μέτρα αυτά είναι τεσσάρων κατηγοριών: α) δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης των επιχειρήσεων, β) δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης κατηγοριών εργαζομένων και γ) μέτρα αναβολής ή διευκόλυνσης στην εξόφληση δανειακών ή φορολογικών υποχρεώσεων, δ) παροχής ρευστότητας και φτηνού δανεισμού. Συγκεκριμενοποιήθηκαν ήδη τα μέτρα της πρώτης φάσης και έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα μέτρα της δεύτερης φάσης που θα ανακοινωθούν τον Απρίλιο.

Τα μέτρα είναι τα εξής:

-Αναστολή καταβολής φόρων και εισφορών για επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα

-Επιστροφή προκαταβολής φόρου 1 δισ. ευρώ (με «ευκολίες» αποπληρωμής μετά την πάροδο της περιόδου ισχύος του μέτρου: περίοδος χάριτος, χαμηλότοκα κ.λπ.)

-Μείωση ΦΠΑ από 24% σε 6% για προϊόντα σχετικά με αντιμετώπιση κορονοϊού

-Μέτρα για τα επαγγελματικά ακίνητα και «ευκολίες πληρωμής» για ιδιοκτήτες ακινήτων

-Αποπληρωμή από την ΑΑΔΕ των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του Δημοσίου προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά

-200 εκατ. επιπλέον του ενταγμένου στον προϋπολογισμό κονδύλι για το υπουργείο Υγείας

-1 δισ. ευρώ για επιδότηση επιτοκίων ενήμερων επιχειρηματικών δανείων

-1,8 δισ. ευρώ από το ευρωπαϊκό επενδυτικό ταμείο (για χαμηλότοκα δάνεια και ενισχύσεις εργαζομένων)

-Πρόγραμμα εγγυήσεων (παροχή εγγυημένων από το Δημόσιο ή από ευρωπαϊκούς επενδυτικούς φορείς δανείων) ύψους 5,5 δισ. ευρώ.

-Παροχή έκτακτου βοηθήματος 800 ευρώ σε εργαζομένους επιχειρήσεων που πλήττονται από τον κορονοϊό, αλλά και σε δικηγόρους, γιατρούς, μηχανικούς κ.λπ.

Η ίδια η κυβέρνηση δεν έχει δώσει κάποια λεπτομερή κοστολόγηση των μέτρων, αλλά αφήνει την ενημέρωσή μας επ’ αυτού σε δημοσιογραφικές εκτιμήσεις και πληροφορίες, που ανεβάζουν το συνολικό ύψος των δύο «πακέτων» (Μαρτίου και Απριλίου) σε 12-14 δισ. ευρώ. Ωστόσο, ας μη σπεύσουμε να εντυπωσιαστούμε: Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά αφορά παροχή ρευστότητας με τη μορφή φτηνού δανεισμού. Ένα άλλο σημαντικό τμήμα τους αφορά την αναβολή ή τη διευκόλυνση εξόφλησης υποχρεώσεων, που όμως δεν διαγράφονται, άρα παραμένουν βραχνάς και θα επανέλθουν. (Στο τμήμα αυτό πρέπει να εντάξουμε και την αναβολή δόσεων τραπεζικών δανείων, που θα είναι κίνηση ανάγκης των τραπεζών). «Λεφτά στο χέρι», είτε άμεσα είτε έμμεσα, αφορούν μόνο τα μέτρα για το έκτακτο επίδομα των 800 ευρώ, την επιδότηση επιτοκίου σε επιχειρηματικά δάνεια, τα 200 εκατ. ευρώ επιπλέον στον προϋπολογισμό του υπουργείου Υγείας και την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του Δημοσίου (που είναι μεν «ζεστό χρήμα», δεν είναι όμως νέο μέτρο αλλά αποπληρωμή καθυστερούμενων οφειλών). Πόσο είναι το ύψος αυτού του ποσού; Δεν μπορεί να υπολογισθεί με ακρίβεια, αλλά δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2,5 μονάδες του ΑΕΠ.

Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μπόνους προς τις επιχειρήσεις είναι η απαλλαγή τους από σημαντικό τμήμα του εργατικού κόστους με το κυβερνητικό μέτρο αναστολής των συμβάσεων και παροχής στις επιχειρήσεις του δικαιώματος να μειώσουν τον εργατικό μισθό (μειώνοντας αντίστοιχα το χρόνο εργασίας) στο 50%.

Η στοχοθεσία των μέτρων είναι σαφής: η αποφυγή των χειρότερων, δηλαδή μιας αλυσίδας χρεοκοπιών σε μη διαχειρίσιμη έκταση.

Ποια επίδραση αναμένεται να έχουν αυτά τα μέτρα στο ΑΕΠ; Αναγκαστικά, και σε αυτό το σημείο (και μάλιστα σε αυτό ακόμη περισσότερο) οι υπολογισμοί είναι «χοντρικοί» και κατά προσέγγιση. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν μπορούν να εξασφαλίσουν μείωση των απωλειών στο ΑΕΠ μεγαλύτερη των 3 εκατοστιαίων μονάδων.

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η μείωση του ΑΕΠ στο σύνολο του 2020 θα «πατήσει» στο 9%. Πολύ δύσκολα πάντως θα είναι μικρότερη του 8%. (Θα) πρόκειται για απώλεια που αντιστοιχεί στο 1/3 των σωρευτικών απωλειών του ΑΕΠ στην οκταετία της ύφεσης 2009-2016, αλλά σε «συμπυκνωμένο» χρόνο 9 μηνών!!! Παίρνοντας μάλιστα υπόψη ότι ο προϋπολογισμός προέβλεπε αύξηση του ΑΕΠ 2,8% για το 2020, η απόκλιση από τους στόχους θα ανέλθει σε σχεδόν 12% του ΑΕΠ!

Προς νέα οξεία κρίση κοινωνικής
αναπαραγωγής: επιστροφή στα «πέτρινα χρόνια»;

Μια τόσο βαθιά και απότομη («συμπυκνωμένη» σε χρόνο μικρότερο του έτους) ύφεση θα έχει αναπόφευκτα τρομερά αρνητικά αποτελέσματα σε όλο το φάσμα των δεικτών «κοινωνικής δυστυχίας» (ανεργία και διάφορες όψεις της φτωχοποίησης/εξαθλίωσης).
Στην κορύφωση της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής την περίοδο των μνημονίων, το 2013, η ανεργία εκτοξεύτηκε στο τρομερό ποσοστό 27,5%. Ξεκινώντας από 7,8% το 2008, αυξήθηκε στα πρώτα 5 χρόνια της 7ετούς συνεχόμενης ύφεσης κατά 19,7 ποσοστιαίες μονάδες! Την ίδια χρονική περίοδο το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 23%.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Έτος		ΑΕΠ		Ανεργία
2008		234,8		7,8
2009		232,3		9,6
2010		221,4		12,7
2011		201,5		17,9
2012		192,5		24,5
2013		180,5		27,5
……………………………………………………………………………………………….
2019		188,7		16,3

Το 2019, προ της νέας ύφεσης, το ΑΕΠ είναι ακόμη πολύ χαμηλά, σε επίπεδα μεταξύ του 2012 και του 2013 (188,7 δισ. ευρώ)! Αντίστοιχα, η ανεργία είναι λίγο κάτω από τα επίπεδα του 2011 (16,3%). Πρέπει όμως να πάρουμε υπόψη ότι στα χρόνια ύστερα από το 2014 μετανάστευσαν για να εργαστούν στο εξωτερικό 400.000 άτομα. Αν προσθέταμε αυτό τον αριθμό στο σημερινό αριθμό των ανέργων, η ανεργία θα βρισκόταν σήμερα λιγότερο από 3 μονάδες κάτω από τα επίπεδα του 2013, στο θηριώδες 24,9%! Αυτό δείχνει ότι η δυνατότητα του παραγωγικού μηχανισμού του ελληνικού καπιταλισμού να απορροφήσει την ανεργία είναι ουσιαστικά πολύ μικρή.

Τι θα συμβεί λοιπόν αν στον υπάρχοντα αριθμό των ανέργων προστεθούν, λόγω της βαθιάς και απότομης νέας ύφεσης, πάνω από 200.000 νέοι άνεργοι; Απλούστατα η ανεργία θα εκτιναχτεί πάνω από το 20%. Για παράδειγμα, με 200.000 νέους ανέργους, το ποσοστό θα αυξηθεί σε 20,6%. Με 250.000 νέους ανέργους θα αυξηθεί σε 21,7%. Με. Με ύφεση στο μέγεθος που προδιαγράφεται, η αύξηση του ποσοστού ανεργίας πάνω από το 20% είναι η ισχυρότερη πιθανότητα.

Εκτός της ανεργίας, όμως, υπάρχουν και οι άλλοι δείκτες κοινωνικής δυστυχίας. Μια ματιά στον πίνακα 3 μας δίνει κάποια επιπλέον ποιοτικά στοιχεία (επιβεβαιώνοντας ξανά τη μεγάλη απόσταση από τη Γερμανία αλλά και την πρωτιά της Ελλάδας σε σχέση με Γαλλία, Ιταλία).

Στο σύνολό τους, δίνουν σαφέστερη εικόνα για την έκταση της «κοινωνικής δυστυχίας» στην ελληνική κοινωνία πριν ενσκήψει η νέα κρίση και βαθιά ύφεση. Όπως είναι αναμενόμενο, όλοι αυτοί οι δείκτες θα επιδεινωθούν δραματικά.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Δείκτες κοινωνικής δυστυχίας

(δεδομένα για το 2018*)

	Ελλ.	Ιτ.	Ισπ.	Γαλ.	Γερ.
Ποσοστό ανεργίας1	16,3	9,8	13,7	8,2	3,2
Άτομα με σοβαρές υλικές στερήσεις2	16,7	8,5	5,4	4,7	3,1
Άτομα που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας2	14,6	11,3	10,7	8,0	8,1
Άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού2	31,8	27,3	26,1	17,4	18,7
Ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας3	13,6	6,2	5,4	3,8	1,4
Ποσοστό ανεργίας νέων 15-244	39,9	32,2	34,3	20,7	6,2
Νέοι 15-24 εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης4	10,1	13,6	12,4	11,4	5,9

*Ανεργία, Ελλάδα: Δεκέμβριος 2019, λοιπές χώρες: Ιανουάριος 2020

1. Ποσοστό επί τοις εκατό στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού

2. %του πληθυσμού

3. %του συνόλου των ανέργων, Νοέμβριος 2019

4. % του πληθυσμού αυτής της κατηγορίας

Πηγή: Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης 2019. Έκθεση της Κομισιόν προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, Στρασβούργο 17.12.2019 (c.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2019/EL/COM-2019-651-F1-EL–MAIN–PART-1.PDF)

Το συμπέρασμα αυτού του άρθρου είναι διπλό: Το 2020 θα είναι έτος οικονομικού και κοινωνικού σοκ: βαθιά ύφεση και νέα οξεία κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής με εκτίναξη των δεικτών της ανεργίας και της «κοινωνικής δυστυχίας». Όλα αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε τις -βέβαιες- πολιτικές περικοπών εκ μέρους της κυβέρνησης (το μέτρο για τη μείωση χρόνου εργασίας-μισθών κατά 50% είναι μόνο η αρχή, ενώ η σημαντική αύξηση του κρατικού χρέους και η επάνοδος στα δημοσιονομικά ελλείμματα θα σηματοδοτήσουν γενικότερα την επάνοδο μνημονιακών πολιτικών – όπως και αν ονομαστούν).

Η Μεγάλη Ύφεση είναι μπροστά μας! Επείγει λοιπόν να συζητήσουμε πώς το εργατικό κίνημα, τα κινήματα αντίστασης και η Αριστερά θα αντιμετωπίσουν τις διαγραφόμενες αυτές εξελίξεις.

Σημειώσεις-παραπομπές:

(1) https://www.tovima.gr/2020/03/27/finance/ee–adieksodo–stous-27-gia–to–corona–bond–meta–tin–arnisi–merkel/

(2) Παρασκευή 20 Μαρτίου, https://www.liberal.gr/economy/g–stournaras–mideniki–i–anaptuxi–tis–ellinikis–oikonomias–fetos/292882

(3) Πέμπτη 26 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440793/x–staikouras–se–ufesi-1-3-buthizetai–fetos–i–ellada–kathizisi–sok-5-9-stin–europi

(4) Τετάρτη 18 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3438558/deutsche–bank–blepei–bathia–pagkosmia–ufesi–sto–a–examino–boutia-24-sto–aep–tis–eurozonis

(5) Δευτέρα 23 Μαρτίου, https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki–oikonomia/236436_senaria–tromoy–gia–tin–elliniki–oikonomia

(6) Τρίτη 24 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440210/porisma–komision–i–krisi–ugeias–tha–paratathei–eos–tis–arxes–iouniou–i–kai–perissotero–ufesi-4-5-fetos–stin–europi

(7) Δευτέρα 30 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440210/porisma–komision–i–krisi–ugeias–tha–paratathei–eos–tis–arxes–iouniou–i–kai–perissotero–ufesi-4-5-fetos–stin–europi

(8) Καθώς και άλλοι παράγοντες, προσθέτουμε εμείς, όπως τα χαρακτηριστικά της οικονομίας και η συγκριτική ευαλωτότητα των κλάδων που πλήττονται από την καραντίνα.

(9) Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες ο τουρισμός κατανέμεται περισσότερο ισόρροπα σε όλη τη διάρκεια του έτους.

(10) Ότι ο πολλαπλασιαστής του Τόμσεν είναι υποεκτιμημένος σε σχέση με την Ελλάδα, μπορεί να φανεί και από τον εξής απλό υπολογισμό: 3% απώλεια στο ΑΕΠ σε ετήσια βάση σημαίνει 12% ύφεση σε μηνιαία βάση, ποσοστό καταφανέστατα πολύ χαμηλό σε συνθήκες lockdown, όταν όλες οι εκτιμήσεις διεθνώς κάνουν λόγο για μηνιαίες απώλειες στο ΑΕΠ από 17 έως 24% σε τέτοιες συνθήκες.

Τι (μας) συμβαίνει και γιατί. Τι να κάνουμε

Του Πάνου Κοσμά

Ο Μητσοτάκης στο δεύτερο διάγγελμα, γλυκύς, με κοινωνική ενσυναίσθηση, σχεδόν κεϊνσιανός. Ο Μακρόν, στο δικό του διάγγελμα,(1) αυτοκριτικός, αναστοχαστικός, αποφασισμένος να τα αλλάξει όλα. Η Μέρκελ, στο πρώτο της διάγγελμα σε 14 χρόνια, να ξεχνά τη σκληρή δημοσιονομική ορθοδοξία στην «ώρα της ανάγκης». Το Eurogroup, αυτή η ανεξέλεγκτη και μη νομιμοποιημένη «μαφία» του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, αναστέλλει την ισχύ του Συμφώνου Σταθερότητας και επιτρέπει ακόμη και στην Ελλάδα να «μοιράσει» μερικά δισ. για την αντιμετώπιση της κρίσης εξανεμίζοντας σημαντικό μέρος του πρωτογενούς πλεονάσματος. Κι ο Τραμπ, έτοιμος να «μοιράσει» 250 δισ. δολάρια στα αμερικανικά νοικοκυριά. Τι συμβαίνει λοιπόν; Πρόκειται για τον καπιταλισμό που «μαθαίνει από τα λάθη του» και είναι έτοιμος να μετατραπεί από νεοφιλελεύθερο γκάγκστερ σε κεϊνσιανή «Μητέρα Τερέζα»;

Σπεύδω να πω από την αρχή πως όποιος/α πιστέψει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να ελεγχθεί για εγκληματική πολιτική αφέλεια. Τι όμως συμβαίνει; Και ποια είναι η ενδεδειγμένη στάση απέναντι σε αυτό που συμβαίνει;

Η θεωρία του «μαύρου κύκνου»

Εδώ και δύο σχεδόν χρόνια, από τις αρχές του 2018 και ύστερα, άρχισε να πυκνώνει η αρθρογραφία σε έντυπα κύρους διεθνούς εμβέλειας, με την υπογραφή διάσημων συστημικών πενών, αλλά και οι εκθέσεις «θεσμικών επενδυτών» (οίκων αξιολόγησης, επενδυτικών τραπεζών, στελεχών hedge funds κ.λπ.), που είτε προφήτευαν μια νέα μεγάλη κατάρρευση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος είτε πιθανολογούσαν ότι αυτή η κατάρρευση θα οδηγούσε σε κρίση ανάλογη ή και χειρότερη της αντίστοιχης του 2008. Η τεκμηρίωση κάθε άλλο παρά αδύναμη ήταν, αφού στηριζόταν σε στατιστικά δεδομένα που έδειχναν ότι σχεδόν όλοι οι βασικοί δείκτες των αγορών (χρηματιστήρια μετοχών και ομολόγων, κρατικών και εταιρικών) ήταν σε επίπεδα «ντοπαρίσματος» συγκρινόμενα ή και υψηλότερα της περιόδου λίγο το ξέσπασμα της κρίσης του 2008. Καθώς η προφητεία δεν επαληθευόταν, η σχετική αρθρογραφία αραίωσε. Στην πορεία, η τεκμηρίωση ενισχύθηκε με εκτιμήσεις και προβλέψεις ότι ο μακρόχρονος αναπτυξιακός κύκλος της περιόδου 2010 – 2019 στις ΗΠΑ και ο αντίστοιχος, πιο ασθενής και λιγότερο μακροχρόνιος στην Ευρώπη, έβαινε προς το τέλος του. Καθώς αναζητούνταν η «ακίδα» που θα έσπαζε τη «φούσκα» των αγορών, η αρχική υπόθεση ήταν πως αυτή θα ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Η υπόθεση αυτή αναθεωρήθηκε στη συνέχεια: πλέον η «ακίδα» θα ήταν η παγκόσμια επιβράδυνση ή και ύφεση.

Στη συνέχεια όμως, η επιβράδυνση (με επιμέρους αλλά όχι γενικευμένα στοιχεία ύφεσης) χτύπησε την πόρτα της παγκόσμιας οικονομίας από το φθινόπωρο του 2019 χωρίς να λειτουργήσει σαν «ακίδα», οι δε κεντρικές τράπεζες φαινόταν να ελέγχουν το παιχνίδι με μικρές προσαρμογές στην πολιτική επιτοκίων και παροχής ρευστότητας. Τότε, η σχετική αρθρογραφία μετατοπίστηκε σε μια νέα βάση: πλέον η «ακίδα» θα ήταν ένα εξωγενές ως προς την οικονομία γεγονός. Είτε μια κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου είτε κάποια γεωπολιτική κρίση κ.λπ.

Ήταν η «προφητεία» περί «μαύρου κύκνου» που θα οδηγήσει τις αγορές σε κατάρρευση και τον καπιταλισμό σε μια νέα μεγάλη περιπέτεια. Η κρίση του κορονοϊού μοιάζει ότι είναι η τέλεια «επαλήθευση» της θεωρίας του «μαύρου κύκνου»: το σύστημα είχε τον έλεγχο, αλλά ήρθε ένας εξωγενής παράγοντας για να οδηγήσει στη θρυλούμενη «τέλεια καταιγίδα». Θα μπορούσε να είναι και η πτώση ενός μετεωρίτη˙ γιατί θα έπρεπε να ενοχοποιηθεί ο καπιταλισμός, που, υπό «κανονικές συνθήκες», ήταν έτοιμος να πάρει τη «στροφή» της επιβράδυνσης/ύφεσης χωρίς το «όχημα» να φύγει έξω από το οδόστρωμα στον γκρεμό;

Αυτή η, υπερασπιστική για τον καπιταλισμό, γραμμή είναι απατηλή. Αν ο κορονοϊός ήταν η «ακίδα», οι «φούσκες» ήταν πραγματικές. Αν ο καπιταλισμός ήταν αθώος, τότε τα συστήματα υγείας δεν θα ήταν τόσο κατεστραμμένα ώστε να πρέπει να ληφθούν μέτρα παγώματος της οικονομικής δραστηριότητας σε τέτοια κλίμακα, απειλώντας με ύφεση βαθύτερη του 2008 και με οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις «τύπου 1929». Τέλος, δεν ισχύει καν ότι ο ιός είναι παράγοντας πραγματικά εξωγενής σε σχέση με τον καπιταλισμό, αφού η άποψη πως πρόκειται για υποπροϊόν της βιομηχανικής κτηνοτροφίας και της αποψίλωσης των δασών έχει ισχυρή τεκμηρίωση.(2)

Ο ιός και ο καπιταλισμός
σαν «εξασθενημένος οργανισμός»

Ο καπιταλισμός βρίσκεται μπροστά σε μια νέα δομική κρίση μόλις 12 χρόνια ύστερα από την κρίση του 2008 επειδή ήταν ήδη «εξασθενημένος οργανισμός» εξαιτίας του τρόπου που αντιμετώπισε την κρίση του 2008 ξεπερνώντας την προσωρινά – στην ιστορία των δομικών κρίσεων, η χρονική απόσταση 12 χρόνων μεταξύ δύο διαδοχικών εξ αυτών είναι πρωτοφανής.

Συγκεκριμένα:

Η σχέση κρατικού χρέους-ανάπτυξης:

Το 2018 η αμερικανική οικονομία πέτυχε ρυθμούς ανάπτυξης περί το 3,4%. (Ο μέσος ευρωπαϊκός ρυθμός ήταν κάτω από 2%, ενώ η Κίνα προσπαθούσε να συντηρήσει ρυθμούς ανάπτυξης περί το 6% έχοντας πέσει σε αυτά τα επίπεδα ύστερα από μακροχρόνια ανάπτυξη με ρυθμούς που έφτασαν και το 15!) Ωστόσο, γι’ αυτή την αύξηση το αμερικανικό ομοσπονδιακό χρέος αυξήθηκε το 2018 κατά 6%, σκαρφαλώνοντας στο ιλιγγιώδες ποσό των 20,66 τρισ. δολαρίων. Για την αμερικανική οικονομία όπου η ανάκαμψη μετά το ξεπέρασμα της κρίσης του 2008 εμφάνισε το μεγαλύτερο δυναμισμό σε σχέση με τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο (αν και κάτω από τα προ της κρίσης του 2008 επίπεδα), για κάθε 1 εκατοστιαία μονάδα ανάπτυξης απαιτείται αύξηση του κρατικού χρέους κατά 1,5 εκατοστιαία μονάδα.

Στην περίπτωση της Κίνας η αναλογία ήταν ακόμη χειρότερη: για ρυθμούς ανάπτυξης 6,5% το 2018, το κρατικό χρέος αυξήθηκε κατά περίπου 16%! Το κρατικό χρέος της Κίνας, που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν πολύ χαμηλά, ξεπέρασε το 100% του ΑΕΠ (αν και είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια, επειδή τα επίσημα κινεζικά στατιστικά στοιχεία είναι τελείως αναξιόπιστα).

Μια επιχείρηση που δανείζεται 1,5 ευρώ για κάθε 1 ευρώ παραγόμενου προϊόντος (ΗΠΑ) ή 16 ευρώ για 6,5 μονάδες παραγόμενου προϊόντος (Κίνα) είναι στρατηγικά καταδικασμένη – θα καταρρεύσει αναπόφευκτα, αργά ή γρήγορα. Βεβαίως τα κράτη δεν είναι επιχειρήσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν να εξυπηρετούν για πολύ καιρό ένα τεράστιο κρατικό χρέος που μάλιστα διαρκώς αυξάνεται.

Η σχέση χρέους-ΑΕΠ:

Αυτό είναι ένα από τα δομικά στρατηγικά αδιέξοδα του νεοφιλελεύθερου μοντέλου συσσώρευσης όπως επιβίωσε τραυματισμένο από την κρίση του 2008: το δημόσιο χρέος αυξήθηκε παντού ύστερα από την κρίση του 2008 σημαντικά και είναι στα όρια -ή και πέρα από αυτά- της «κόκκινης ζώνης» του 100% του ΑΕΠ.

Σύμφωνα με στοιχεία του IIF (Διεθνές Χρηματο-οικονομικό Ινστιτούτο), το παγκόσμιο χρέος κυμαίνεται περί τα 250 τρισεκατομμύρια δολάρια και ανέρχεται σε 330% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Παγκόσμιο ΑΕΠ = 77 τρισεκατομμύρια δολάρια). (3)

Η κατανομή του είναι η εξής:

-Κρατικό χρέος: 70 τρισ. δολάρια

-Χρέος χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων: 61,7 τρισ. δολάρια

-Χρέος μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών: 75,7 τρισ. δολάρια

-Δάνεια νοικοκυριών: 47,9 τρισ. δολάρια

Πριν 10 χρόνια, το 1999, τα αντίστοιχα νούμερα ήταν:

-Κρατικό χρέος: 20,5 τρισ. δολάρια

-Χρέος χρηματοπιστωτικού τομέα: 22,3 τρισ. δολάρια

-Χρέος μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών: 22,7 τρισ. δολάρια

-Χρέος νοικοκυριών: 15,3 τρισ. δολάρια

Σύνολο: 80,8 τρισ. δολάρια.

Πριν τον «μαύρο κύκνο» του κορονοϊού ήμαστε ήδη στα πρόθυρα παγκόσμιας κρίσης χρέους, αν μάλιστα σκεφτεί κανείς ότι το χρέος εξακολούθησε να αυξάνεται παρά τα δρακόντεια προγράμματα λιτότητας (ή ίσως ακριβώς εξαιτίας του μοντέλου συσσώρευσης που τα προϋποθέτει) και παρά τα πολύ χαμηλά επιτόκια με τα οποία εξυπηρετούνταν μέχρι και πριν ένα μόλις μήνα. Και ήδη πριν τον κορονοϊό ήταν προφανής και βασιμότατος ο φόβος ότι σε τυχόν ανοδική πορεία των επιτοκίων των ομολόγων θα εκκινούσε μια καταστροφική διαδικασία «απομόχλευσης», δηλαδή αδυναμίας εξυπηρέτησης του χρέους, από κράτη, επιχειρήσεις, νοικοκυριά.

Η «παρά φύσιν» καθήλωση από τις κεντρικές τράπεζες των επιτοκίων σε τόσο χαμηλά επίπεδα, εμπνεόταν/εμπνέεται μεταξύ άλλων και από αυτόν το φόβο.

Χαμηλή παραγωγικότητα:

Στον πρόσφατο αναπτυξιακό κύκλο η παραγωγικότητα «σερνόταν» σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα για τη μεταπολεμική περίοδο, όχι μόνο σε σχέση με την προ της κρίσης του 1973 φάση της αλλά και σε σχέση με αυτή ανάμεσα στο 1973 και το 2008. Η καθήλωση της παραγωγικότητας σε χαμηλά επίπεδα για όλη τη διάρκεια του αναπτυξιακού κύκλου μετά την κρίση του 2008 είναι ακριβώς απόδειξη στρατηγικού αδιεξόδου.

Ασθενική ανάπτυξη υπό την ομπρέλα μιας ιστορικά πρωτοφανούς πολιτικής των κεντρικών τραπεζών:

Σε όλη τη διάρκεια του πρόσφατου αναπτυξιακού κύκλου, η καπιταλιστική ανάπτυξη διεθνώς ήταν ασθενική (με την εξαίρεση των ΗΠΑ την τελευταία διετία). Για να υπάρξει όμως, προϋποτέθηκε μια ιστορικά πρωτοφανής πολιτική από όλες τις κεντρικές τράπεζες: μακροχρόνια παραμονή των επιτοκίων σε πολύ χαμηλά -σχεδόν μηδενικά- επίπεδα και πλημμύρισμα της αγοράς με φτηνό χρήμα. Αυτή η πολιτική του φτηνού και άφθονου χρήματος δεν θα ήταν από μόνη της πρόβλημα αν έλυνε τα τρέχοντα προβλήματα του καπιταλισμού χωρίς να δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερα. Στην προκείμενη περίπτωση, συνέβη ακριβώς αυτό: δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερα.

Ποια ήταν αυτά:
Πρώτο, τα υψηλά κέρδη σε συνδυασμό με τη «νομισματική πλημμύρα» που εξαπέλυσαν οι κεντρικές τράπεζες, είχαν αυξήσει το μέγεθος κάθε είδους χρηματιστηριακής «φούσκας».
Δεύτερο, επειδή παρ’ όλα αυτά η καπιταλιστική ανάπτυξη εήταν ασθενική και αβέβαιη, γι’ αυτό οι κεντρικές τράπεζες δεν κατάφεραν να άρουν «εγκαίρως» την πολιτική των χαμηλών επιτοκίων και του τυπώματος χρήματος, με αποτέλεσμα τώρα που ήρθε ξανά η ώρα της επόμενης ύφεσης τα νομισματικά τους όπλα να μην είναι τόσο αποτελεσματικά όσο στην αντιμετώπιση της κρίσης του 2008.

Το ιδιωτικό χρέος: των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων. Η τεράστια αύξηση του χρέους των νοικοκυριών είναι δομικό χαρακτηριστικό του νεοφιλελεύθερου μοντέλου συσσώρευσης. Τα φτηνά τραπεζικά δάνεια σε πρωτοφανή μαζική κλίμακα έγιναν αναγκαία για να συντηρήσουν/τροφοδοτήσουν την κατανάλωση των εργαζόμενων τάξεων, άρα και τους ρυθμούς καπιταλιστικής ανάπτυξης, σαν υποκατάστατο του εργατικού εισοδήματος που οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας κρατούσαν καθηλωμένο ή μείωναν συστηματικά. Όμως τα δάνεια συνιστούν υποθήκευση μελλοντικού εισοδήματος, που σε συνθήκες γενικευμένης λιτότητας, εργασιακής ευελιξίας και ανασφάλειας δεν είναι εξασφαλισμένο. Έτσι, τα δάνεια «κοκκινίζουν», οι τράπεζες έχουν «τρύπες» στους ισολογισμούς τους κ.λπ. Από τη μια, τα επίπεδα δανεισμού και υποθήκευσης των μελλοντικών εισοδημάτων είναι τέτοια, που ο τραπεζικός δανεισμός δεν μπορεί παρά εντελώς ανεπαρκώς να λειτουργεί πλέον σαν υποκατάστατο εισοδήματος και έτσι να τονώνει την κατανάλωση και την καπιταλιστική ανάπτυξη. Από την άλλη, οι τράπεζες αποκτούν κεφαλαιακά προβλήματα.

Στο χορό του ιδιωτικού χρέους έχει πλέον μπει για τα καλά και η Κίνα. Η μερίδα του λέοντος του κινεζικού ιδιωτικού χρέους είναι το χρέος των επιχειρήσεων, καθώς κρατικές και ημικρατικές επιχειρήσεις δανείζονται με ελλιπείς εγγυήσεις από κρατικές τράπεζες. Το αποτέλεσμα είναι ότι διευρύνονται τα «ανοίγματα» των ίδιων των τραπεζών, ενώ το συνολικό χρέος της Κίνας (κρατικό και ιδιωτικό) ξεπερνάει το 300%. Αυτές οι όψεις της κινεζικής ανάπτυξης θυμίζουν στοιχεία από τα αναπτυξιακά μοντέλα της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας, που κατέρρευσαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Αυτές τις προϋπάρχουσες δομικές αντιφάσεις και στρατηγικά αδιέξοδα ήρθε να «ενεργοποιήσει» ο «μαύρος κύκνος» του κορονοϊού.

«Σώστε τον καπιταλισμό»… whatever it takes

Ωστόσο, ο κορονοϊός σαν «ακίδα» που συνάντησε τις χρηματιστηριακές «φούσκες» και σαν καταλύτης της νέας δομικής καπιταλιστικής κρίσης έχει επίσης πρωτόγνωρες και επικίνδυνες ιδιαιτερότητες. Σε αυτές αναφέρονται όσοι από τους ιθύνοντες του καπιταλιστικού κόσμου μιλούν για «αχαρτογράφητα ύδατα». Ο αναπτυγμένος καπιταλισμός δεν είχε γνωρίσει ξανά συνθήκη στην οποία ολόκληροι τομείς οικονομικής δραστηριότητας να παγώνουν με κυβερνητική απόφαση στο πλαίσιο μιας κρίσης δημόσιας υγείας. Και ποτέ ξανά ο ορίζοντας των προβλέψεων δεν ήταν τόσο θολός, αν όχι σκοτεινός, για όσους σχεδιάζουν τα business plan των επιχειρήσεων ή τη στρατηγική στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Ο λόγος; Δεν υπάρχει καμία προηγούμενη εμπειρία για το πώς μπορεί να εξελιχτεί, ως προς τη χρονική διάρκεια και τις συνέπειες, μια τέτοια μείζων κρίση δημόσιας υγείας.
Από τη στιγμή που αυτό είναι θολό ή σκοτεινό, στον κόσμο της καπιταλιστικής αγοράς κυριαρχεί το ένστικτο της επιβίωσης. Μια αγορά ντοπαρισμένη σε τέτοιο βαθμό με χρηματιστηριακές φούσκες, σε μια οικονομία ασθενική (ρυθμοί ανάπτυξης-επενδύσεις-παραγωγικότητα) και μια σχέση χρέους/ΑΕΠ/ανάπτυξης τόσο «άρρωστη», αντιδρά αναπόφευκτα με πανικό. Οι επενδυτές (επενδυτικές τράπεζες, hedge funds κ.λπ.) στα χρηματιστήρια πουλάνε για να καλύψουν θέσεις, οι εταιρείες που έπαιρναν φτηνά δάνεια χάρη στα χαμηλά επιτόκια για να κάνουν επαναγορά μετοχών και να κρατάνε ψηλά την τιμή των μετοχών τους τώρα πουλάνε για να κλείσουν ανοίγματα και να εξυπηρετήσουν το χρέος τους που ακριβαίνει ραγδαία (καθώς οι αποδόσεις και τα επιτόκια των ομολόγων αυξάνονται ραγδαία), επιχειρήσεις προσπαθούν να σωθούν από τη χρεοκοπία και την κατάρρευση με πρώτες και καλύτερες αυτές που πλήττονται πιο άμεσα: αεροπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, εμπόριο, εστίαση, τουρισμός κ.λπ. Χάρη στην παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών, η κρίση του 2008 δεν μετατράπηκε τελικά σε κρίση «τύπου 1929» (παρά τις σοβαρές ομοιότητες), καθώς είχαμε μεν ύφεση αλλά δεν είχαμε μαζικές χρεοκοπίες και εκτίναξη της ανεργίας και της φτώχειας στην έκταση και το βάθος του 1929.

Τώρα, αυτός ο κίνδυνος είναι ορατός.

Σε τέτοιες συνθήκες και προ αυτών των φόβων, οι κεντρικές τράπεζες αρχικά και οι κυβερνήσεις στη συνέχεια κλήθηκαν να σώσουν τον καπιταλισμό από έναν μεγάλο κλυδωνισμό.

Τη στιγμή που γραφόταν αυτό το άρθρο, τα δεδομένα και οι εκτιμήσεις για τις συνέπειες της κρίσης είναι τα εξής:

Τα χρηματιστήρια μετοχών: Έχουν ήδη χάσει περί το 30% (ο ορισμός του μεγάλου κραχ) και η κατάσταση δεν έχει σταθεροποιηθεί με ασφάλεια. Σε πρώτη φάση, η κάθε παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών ακυρωνόταν στην επόμενη ημέρα συνεδρίασης με μαζικό sell off. Στη δεύτερη φάση, όταν ανακοινώθηκαν πρωτοφανή για τη νεοφιλελεύθερη περίοδο δημοσιονομικά μέτρα, πάλι αυτά «χαιρετίστηκαν» από τα χρηματιστήρια με θεαματική πτώση. Την Τρίτη 18/3, με τα δημοσιονομικά μέτρα ήδη ανακοινωμένα σε αδρές γραμμές, η Wall Street έκανε νέα βουτιά πάνω από 6% ενώ της ίδιας τάξης ήταν και η βουτιά στα βασικά ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Κι είμαστε ακόμη στην αρχή, με δύο τουλάχιστον «καθαρούς» μήνες κρίσης με τον κορονοϊό μπροστά μας.

Εννοείται ότι την πληρώνουν ακόμη περισσότερο οι τιμές στην περιφέρεια (στην Ελλάδα η πτώση είναι πάνω από 50%, ενώ οι λεγόμενες αναδυόμενες αγορές έχασαν σε δύο βδομάδες περισσότερα απ’ ό,τι στην κρίση του 2008.

Τα χρηματιστήρια ομολόγων: Εδώ η πορεία είναι ανάλογη: οι τιμές των ομολόγων πέφτουν ραγδαία εξαιτίας του sell off και παράλληλα ανεβαίνουν ραγδαία τα επιτόκια και οι αποδόσεις. Κι εδώ την πληρώνει περισσότερο η περιφέρεια. Η απόδοση του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου (το διαμάντι του στέμματος στο μεταμνημονιακό success story), ανέβηκε μέσα σε δύο βδομάδες από τα επίπεδα λίγο κάτω του 1% στα επίπεδα πάνω από 4%. Όταν το κρατικό και ιδιωτικό χρέος είναι στο θεό, η ραγδαία άνοδος των επιτοκίων σε συνθήκες ύφεσης είναι συνταγή που μπορεί να οδηγήσει σε μαζικές χρεοκοπίες: επιχειρήσεων, τραπεζών, κρατών.

Το πετρέλαιο:

Καθώς βυθιζόμαστε με κρεσέντο σε ύφεση, καθώς οι θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές παγώνουν, καθώς -σαν να μην έφταναν όλα αυτά- μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας για την παραγωγή και τις τιμές του πετρελαίου, οι τιμές του μαύρου χρυσού έχουν καταρρεύσει στα 20 δολάρια το βαρέλι, το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 18 χρόνων!

Ο χρυσός:

Ενδεικτικό των εκτιμήσεων ότι πάμε σε βαθιά ύφεση και αστάθεια παγκόσμια είναι το γεγονός ότι πέφτουν ακόμη και τα πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, άργυρος και πλατίνα) που συνήθως είναι το καταφύγιο απέναντι στην αστάθεια. Ο λόγος είναι ότι στα πρώτα στάδια μιας δομικής κρίσης το ξεπούλημα είναι γενικό, καθώς οι επενδυτές πουλάνε κάθε είδους κινητή αξία για να κλείσουν θέσεις και να αποφύγουν τη χρεοκοπία.

Η ύφεση:

Σε έκτακτη έκθεσή της στις αρχές της εβδομάδας η Deutsche Bank (4) εκτιμά ότι στο β’ τρίμηνο του 2020 η ύφεση που θα χτυπήσει την ΕΕ και τις ΗΠΑ θα είναι η μεγαλύτερη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο! Συγκεκριμένα εκτιμά ότι το ΑΕΠ στην Ευρωζώνη θα συρρικνωθεί κατά 24%, στις ΗΠΑ κατά 13% και σε παγκόσμιο επίπεδο κατά 12%. Στο γ’ τρίμηνο η DB «ποντάρει» σε εκρηκτική ανάκαμψη της Κίνας… Για τη Γερμανία και για το σύνολο του 2020, το ινστιτούτο IfW εκτιμά ότι η ύφεση θα κυμανθεί από 4,5-9%! (4)

Το μεγάλο ερώτημα είναι το θα γίνει με τις τράπεζες. Αν δηλαδή η κρίση θα εξελιχθεί σε χρηματοπιστωτική κατάρρευση και σε αλυσίδα αθέτησης χρεών (χρεοκοπιών) επιχειρήσεων, τραπεζών, κρατών.

Ο Iohn Authers γράφει σχετικά με αυτό το ερώτημα σήμερα στο Bloomberg Opinion σε άρθρο με τον εύγλωττο τίτλο «Τα τύμπανα στις αγορές ακούγονται όλο και πιο κοντά»:
«Ο κορονοϊός μοιάζει ολοένα και περισσότερο με ενυπόθηκο δάνειο υψηλού κινδύνου (subprime mortgage). Σε όποιον κρατά σφυρί όλα μοιάζουν με καρφιά. Και σε έναν άνδρα (ή μια γυναίκα) που έζησε τη χρηματοπιστωτική κρίση, κάθε νέα οικονομική αναταραχή μοιάζει πάντα με του 2008. Εγώ, όπως και πολλοί από τους αναγνώστες, έζησα τα συγκεκριμένα γεγονότα. Έχουν καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την καριέρα μου και είναι πολύ δύσκολο να αποφύγω αυτά να κυριαρχούν στις ερμηνείες μου για όλες τις οικονομικές αναταραχές που βλέπω έκτοτε. Ωστόσο, δεν υπάρχει δίοδος διαφυγής: οι τελευταίες 24 ώρες θυμίζουν πολύ τα γεγονότα που περιέβαλαν την κατάρρευση της Lehman Brothers. Είναι προφανές ότι πολλοί traders και – κυρίως- πολιτικοί παράγοντες γνωρίζουν τι πήγε στραβά τότε, κατανοούν τις παγίδες και προσπαθούν να τις αποφύγουν. Εντούτοις, πιστεύω ότι η συνέχεια του “έπους του κοροναϊού” θα ακολουθήσει το απολύτως αναγνωρίσιμο από την εμπειρία μας προ 12 ετών σχήμα εξέλιξης».

Προσωπικά, δεν έχω την εμπειρία για να το εκτιμήσω. Οι γενικές «συντεταγμένες», ωστόσο, είναι τέτοιες που μοιάζει δύσκολο να αποφευχθεί. Αν η «ακίδα» του κορονοϊού σπάσει και την τρομακτική «φούσκα» του παγκόσμιου χρέους, που είναι πολύ μεγαλύτερο σε σύγκριση με το 2008, θα έχουμε να κάνουμε με πραγματικό οικονομικό «Αρμαγεδδώνα»!

Και τότε θα είμαστε πιο κοντά σε εκτεταμένες συνέπειες και φαινόμενα κρίσης «τύπου 1929»…

Μπροστά στο φάσμα τέτοιων κινδύνων, στα οικονομικά και θεσμικά κέντρα του καπιταλισμού επικρατεί η φωνή της λογικής και του… πανικού: Σώστε το σύστημα whatever it takes!

Πρώτες δοκίμασαν… την τύχη τους οι κεντρικές τράπεζες. Οι αρχικές ανακοινώσεις της FED (αμερικανική ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα) για μείωση επιτοκίων του δολαρίου κατά μισή εκατοστιαία μονάδα και ρευστότητα 700 δισ. δολαρίων σαρώθηκαν από ένα shell off ιστορικών διαστάσεων στη Wall Street. Υπό το κράτος πανικού, επανήλθε αμέσως με μηδενισμό επιτοκίων και αύξηση της διαθέσιμης ρευστότητας στο 1,5 τρισ. δολάρια και του δυνητικά διαθέσιμου ποσού σε 5,5 τρισ. δολάρια! Η «απάντηση» ήταν νέο sell off! Ενδιάμεσα, στα διστακτικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (μηδενισμός επιτοκίων του ευρώ και αύξηση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης σε 120 δισ. ευρώ) η απάντηση ήταν η μεγαλύτερη στην ιστορία των ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων ημερήσια πτώση στον ευρωπαϊκό χρηματιστηριακό δείκτη Stoxx-600 (-11,4%).
Τότε έγινε αντιληπτό ότι οι κεντρικές τράπεζες έχασαν το μαγικό τους ραβδί και έπρεπε να ληφθούν γενναία δημοσιονομικά μέτρα για τη σωτηρία του βαρέως ασθενούντος καπιταλισμού. Ο πραγματισμός οδήγησε στο να παραμεριστούν γρήγορα-γρήγορα τα θέσφατα της δημοσιονομικής ορθοδοξίας:

• Την Τρίτη ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να δρομολογήσει ένα πακέτο μέτρων ύψους $850 δισ. – $1 τρισ. Η κυβέρνηση Τραμπ εξετάζει το ενδεχόμενο περίπου $250 δισ. να κατευθυνθούν απευθείας στους νοικοκυριά, σύμφωνα με δημοσίευμα της Wall Street Journal.

• Η Μεγάλη Βρετανία ανακοίνωση πακέτο μέτρων ύψους 400 δισ. δολ.

• Η Γερμανική υπό κρατικό έλεγχο τράπεζα KFW θα χορηγήσει έως 500 δισ. ευρώ.

• Η ιταλική κυβέρνηση ανακοίνωσε πακέτο ύψους 25 δισ. ευρώ

• Η Γαλλία ανακοίνωσε σχέδιο ύψους 300 δισ. ευρώ. 

• Το Eurogroup συμφώνησε να διατεθεί το 1% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, δηλαδή 140 δισ. ευρώ.

Η απάντηση των αγορών ήταν, χθες Τετάρτη 18/3, νέα μεγαλειώδης βουτιά σε ΗΠΑ και Ευρώπη κατά 6% περίπου. Τότε η ΕΚΤ αποφάσισε να βγάλει το «μπαζούκα»: ανακοίνωσε αργά την Τετάρτη 18/3 νέο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (με αγορά ομολόγων) ύψους 750 δισ. ευρώ, διαβεβαιώνοντας ότι θα κάνει ό,τι επιπλέον χρειαστεί.(5) Ενέταξε μάλιστα και τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμα. Στο άνοιγμα των ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων η «απάντηση των αγορών δεν ήταν ενθουσιώδης: οριακές αυξήσεις στους βασικούς δείκτες στα χρηματιστήρια μετοχών. Αντίθετα, πιο ενθουσιώδης ήταν η υποδοχή του μέτρου από τις αγορές ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας, ειδικά της Ιταλίας και της Ελλάδας.(6) Εξάλλου εκεί ακριβώς στόχευε: να ανακόψει μια εκρηκτική αύξηση επιτοκίων-αποδόσεων-spreads που θα επιτάχυνε ένα κύμα χρεοκοπιών.

Είμαστε ακόμη στην αρχή και είναι βέβαιο ότι θα χρειαστεί να γίνουν πολλά ακόμη για να σωθεί ο «ασθενής». Ωστόσο, οι πραγματικές δημοσιονομικές δυνατότητες είναι μικρές μπροστά στο βουνό του παγκόσμιου χρέους. Οι επόμενες βδομάδες θα είναι κρίσιμες. Η τελική εικόνα θα σχηματιστεί καρέ-καρέ…

Αλλαγή «υποδείγματος»;
Από τον νεοφιλελευθερισμό στον κεϊνσιανισμό;

Αν στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου η ιδεολογικοποίηση των μεθόδων διαχείρισης του συστήματος ήταν έντονη, δίνοντας την εντύπωση ότι ακολουθείται πιστά κάποιο «υπόδειγμα», σήμερα τέτοια ανάγκη δεν υπάρχει. Σήμερα, οδηγός είναι ο ωμός πραγματισμός. Το whatever it takes ώστε να σωθεί το σύστημα. Από την άλλη, η ιδεολογικοποίηση του κεϊνσιανισμού ήταν επίσης πραγματική ανάγκη στον Μεσοπόλεμο και στα χρόνια του μεταπολεμικού οικονομικού «θαύματος». Αίφνης κεϊνσιανισμός υποτίθεται ότι έπρεπε να σημαίνει απαραίτητα κάποιου είδους φιλεργατική πολιτική δαπανών. Αυτό έχει δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι αν τα δόγματα της σχολής του Σικάγο καταρρέουν μπροστά στην ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι σύγχρονες δομικές κρίσεις του καπιταλισμού, αυτό σημαίνει στροφή σε έναν κεϊνσιανισμό που θα έχει οπωσδήποτε και μια συνειδητή φιλεργατική πλευρά.

Στην πραγματικότητα, όταν πρόκειται για τη σωτηρία του καπιταλισμού δεν υπάρχουν πολιτικές με βάση εγχειρίδια και «υποδείγματα», αλλά ωμός πραγματισμός. Η νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία της σχολής του Σικάγο ήταν το ιδεολογικό/θεωρητικό εποικοδόμημα για τις εφαρμοζόμενες πολιτικές μέχρι και το 2008. Αυτή η «ιδεολογικοποίηση» δέχθηκε το πρώτο ισχυρό πλήγμα με την κρίση του 2008. Τότε -και στα επόμενα χρόνια- κατέρρευσαν τα δόγματα της αυτορυθμιζόμενης αγοράς και του αντιπληθωριστικού αγώνα μέσω της νομισματικής ορθοδοξίας. Όταν ο «πολύς» Άλαν Γκρίνσπαν, πρόεδρος τότε της FED ομολόγησε σε κατάθεσή του σε Επιτροπή του Κογκρέσου πως δεν μπορεί να αντιληφθεί και να εξηγήσει πώς συνέβη η καταστροφή του 2008, το βασικό ιδεολόγημα μιας ολόκληρης εποχής περί αυτορρύθμισης των αγορών κατέρρεε. Και όταν η FED στα επόμενα χρόνια (όπως και η ΕΚΤ ακόμη περισσότερο) διατηρούσε τα επιτόκια πολύ χαμηλά και μοίραζε εκατοντάδες δισ. δολάρια μέσω των προγραμμάτων «ποσοτικής χαλάρωσης» παρά την ανάκαμψη κερδών και ρυθμών ανάπτυξης χωρίς παρ’ όλα αυτά ο πληθωρισμός να πλησιάζει το «βέλτιστο» 2%, κατέρρεε και το δόγμα της νομισματικής ορθοδοξίας.

Ούτε ο πυλώνας της δημοσιονομικής ορθοδοξίας έμεινε αλώβητος, αν λέγοντας δημοσιονομική ορθοδοξία εννοούμε γενικώς τις κρατικές δαπάνες και το απαραβίαστο κάποιων πλαφόν στα κρατικά ελλείμματα.

Στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού το ομοσπονδιακό κρατικό έλλειμμα αυξανόταν όλα αυτά τα χρόνια προκαλώντας συνεχή αύξηση του ομοσπονδιακού χρέους. Για την Κίνα, ούτε λόγος να γίνεται για τέτοιου είδους ορθοδοξία. Μόνο στην ΕΕ, πρωτοπορία του παγκόσμιου νεοφιλελευθερισμού, το Σύμφωνο Σταθερότητας παρέμεινε ακλόνητο. Ωστόσο, κάτι έμεινε ακλόνητο για όλους τους βασικούς πόλους του παγκόσμιου καπιταλισμού: η πολιτική της λιτότητας και της αποδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας για τις εργαζόμενες τάξεις, καθώς και η διάλυση του κοινωνικού κράτους σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Κίνα (στην τελευταία περίπτωση, με πολύ ιδιαίτερες εκδοχές).

Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι μια φόρμουλα που εφαρμόζεται ενιαία και «πακέτο» ανεξάρτητα από συγκυρίες. Είναι μέθοδος διαχείρισης του καπιταλισμού, μοντέλο συσσώρευσης που βασίζεται πρωταρχικά στη λιτότητα και εργασιακή ευελιξία για τις εργαζόμενες τάξεις, στη συνεχή απαξίωση του κοινωνικού κράτους και σε στρατηγικές διαχείρισης των περιττών πληθυσμών που αναπόφευκτα παράγονται σε διευρυνόμενη κλίμακα μέσα από τα δύο προηγούμενα. Αυτές οι σταθερές μένουν ακλόνητες και δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι υπάρχει κάποιου είδους στροφή σε… φιλεργατικές πολιτικές. Ό,τι φιλεργατικό υπάρχει, έχει τη μορφή «παράπλευρης ωφέλειας» των μέτρων σωτηρίας του καπιταλισμού. Ακόμη και σε αυτή την «παράπλευρη ωφέλεια», ωστόσο, κυριαρχεί η φροντίδα να είναι προσωρινή και κατά το δυνατόν χωρίς μόνιμες μορφές. Το βοήθημα των 800 ευρώ για ενάμιση μήνα που εξήγγειλε ο Μητσοτάκης για τους εργαζόμενους σε επιχειρήσεις που έκλεισαν προσωρινά με κυβερνητική απόφαση αντιστοιχεί σε μηνιαίες αποδοχές στο ύψος του κατώτατου μισθού και -κυρίως- είναι κρατικό βοήθημα, αφού οι επιδοτούμενοι παύουν να είναι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις απαλλάσσονται από οποιοδήποτε βάρος απορρέει απ’ αυτούς (μισθοί, ασφαλιστικές εισφορές). (7)

Εν προκειμένω ο Μητσοτάκης δεν αυτοσχεδίασε: αυτή η λογική της έκτακτης επιδοματικής ενίσχυσης με ταυτόχρονη απαλλαγή αυτών των επιχειρήσεων από οποιοδήποτε εργασιακό διέπει τις αποφάσεις όλων των ευρωπαϊκών χωρών αλλά και του Τραμπ.

Αν βέβαια λέγοντας νεοφιλελευθερισμό εννοούμε την αυτορρύθμιση των αγορών, τη νομισματική ορθοδοξία, ακόμη και τη δημοσιονομική ορθοδοξία από τη σκοπιά των δαπανών, τότε ο νεοφιλελευθερισμός είναι σε βαθιά… απορρύθμιση ήδη από το 2008 και ύστερα. Αν, από την άλλη, λέγοντας κεϊνσιανισμός εννοούμε τον κρατικό παρεμβατισμό και την αύξηση των κρατικών δαπανών και χρεών, τότε αυτή η στροφή υπάρχει ήδη από το 2008-2009 – με μόνη εξαίρεση την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο νομισματικό επίπεδο, αυτός ο παρεμβατισμός πήρε αδιανόητες διαστάσεις, στο δημοσιονομικό ήταν λιγότερο θεαματικός – αλλά υπήρξε.

Ωστόσο, οι τέτοιοι ορισμοί για το νεοφιλελευθερισμό και τον κεϊνσιανισμό είναι χρήσιμοι και έχουν τη σημασία τους για τους αστούς οικονομολόγους. Έχουν σημασία και για τους μαρξιστές και την Αριστερά σαν συμπτωματολογία της κρίσης του μοντέλου συσσώρευσης του κεφαλαίου και σαν όπλα στον ιδεολογικό αγώνα όταν τα κυρίαρχα δόγματα καταρρέουν. Έχουν όμως ελάχιστη αξία, αν δεν είναι παντελώς άχρηστοι και επιζήμιοι, για την Αριστερά αν σηματοδοτούν αυταπάτες για στροφή του συστήματος σε συνειδητές πολιτικές υπέρ του εργατικού μισθού, του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών δικαιωμάτων.

Θα αντιτείνει κανείς: και οι όρκοι για την ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας; Και η επίταξη ή εθνικοποίηση των ιδιωτικών κλινικών; Και οι αναφορές του Μακρόν ότι κάποιοι τομείς πρέπει να εξαιρούνται των κριτηρίων της αγοράς; Δεν αμφισβητείται έτσι στην πράξη η ορθοδοξία της ιδιωτικοποίησης των πάντων; Οι πραγματικές αποφάσεις στο εδώ και τώρα, είναι φανερό ότι απορρέουν από το «πρόταγμα» να σωθεί ο καπιταλισμός από μεγάλη καταστροφή – αυτό περνάει μέσα από την αντοχή του δημόσιου συστήματος υγείας. Τα υπόλοιπα είναι προς το παρόν λόγια. Δεν μπορεί να αποκλειστεί βέβαια το ενδεχόμενο οι ιθύνοντες των αρχουσών τάξεων να βγάλουν το συμπέρασμα ότι οι ιογενείς λοιμώξεις ήρθαν για να μείνουν και άρα η ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας να έχει και κάποια συνέχεια ύστερα από την κρίση. Αλλά μέχρις εκεί: στοχευμένες δράσεις με στόχο να θωρακιστεί το σύστημα από άμεσες ή και μελλοντικές απειλές που διαφαίνονται ήδη – και οι εξ αυτών απορρέουσες «παράπλευρες ωφέλειες» για τμήματα των εργαζόμενων τάξεων. Στο θεμελιώδες ερώτημα αν έχουμε στροφή σε φιλεργατικού χαρακτήρα κεϊνσιανισμό, η απάντηση είναι ένα ξερό όχι!

Μην ξεχνάμε το «δόγμα του σοκ»

Ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι στο dna της σχολής του Σικάγο. Χρωστάμε στην Ναόμι Κλάιν αυτή την αποκάλυψη. Η οποία σε τωρινή της συνέντευξη(8) προειδοποιεί:

«Το “Δόγμα του Σοκ” ως στρατηγική ήταν μία αντιπαράθεση στην πολιτική του New Deal του FDR (ΣτΜ. Πρόεδρος Ρούσβελτ). [Economist] Ο Milton Friedman (ΣτΜ. Θιασώτης της Ελεύθερης Αγοράς και του Νεοφιλελευθερισμού) πιστεύει πως όλα έγιναν χειρότερα στην Αμερική μετά την εφαρμογή του  New Deal. Αντιδρώντας στη Μεγάλη Οικονομική Κρίση (1929) και στο Dust Bowl τη δεκαετία του ’30 (Θύελλες σκόνης και ανομβρία), μία ενεργητική κυβερνητική πολιτική εφαρμόστηκε στη χώρα και ανέλαβε ως αποστολή της, να επιλύσει άμεσα την οικονομική κρίση ξεκινώντας δημόσια έργα και προσφέροντας εργασία σε κρατικούς τομείς, ενώ ταυτόχρονα εφάρμοσε άμεσα μέτρα ανακούφισης των πιο αδύναμων.

Εάν είσαι ένας σκληροπυρηνικός οικονομολόγος, θιασώτης των ελεύθερων αγορών, καταλαβαίνεις πως όταν οι αγορές αποτυγχάνουν, επέρχεται μία προοδευτική αλλαγή πολύ πιο οργανικά από ότι εάν εφαρμόζονταν απορρυθμιστικές πολιτικές που ευνοούν τους επιχειρηματικούς κολοσσούς. Έτσι το “Δόγμα του Σοκ” αναπτύχθηκε ως ένα μέτρο πρόληψης των κρίσεων, ώστε να μην ανοίξει ο δρόμος σε λειτουργικές αλλαγές όπου θα εμφανιστούν προοδευτικές πολιτικές. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ κατανοούν πως σε καιρούς κρίσεων βρίσκεται η ευκαιρία τους να προωθήσουν τις επιθυμητές τους αντιδημοφιλείς πολιτικές, που πολώνουν ακόμα περισσότερο τον πλούτο στη χώρα και σε όλο τον κόσμο.» (8)

Στην τωρινή κρίση, ωστόσο, μοιάζει σαν να σπάνε σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση, ιδιαίτερα στην ΕΕ, τα αναχώματα της δημοσιονομικής ορθοδοξίας. Το Σύμφωνο Σταθερότητας αναστέλλεται μέχρι νεωτέρας, το ίδιο και τα συμφωνημένα πρωτογενή πλεονάσματα με την Ελλάδα. Στο επόμενο διάστημα ίσως χρειαστεί να γίνουν και άλλα. Από την άλλη, έχοντας αναγκαστεί να διαχειριστούν δύο συστημικές κρίσεις σε μία 12ετία και να παραβιάσουν ωμά τα ίδια τους τα δόγματα, οι ιθύνοντες του καπιταλισμού είναι αρκετά «εξασθενημένοι». Η ιδεολογική κρίση ηγεμονίας οξύνεται. Αναμφίβολα εδώ υπάρχει μια ευκαιρία για την Αριστερά, το εργατικό κίνημα και τα κινήματα αντίστασης γενικά. Όμως τίποτε δεν θα κερδηθεί με βάση κάποιο «συμβόλαιο παραχώρησης» προς τις εργαζόμενες τάξεις. Ό,τι κερδηθεί, θα κερδηθεί με αγώνα ενάντια στη θέληση των εκπροσώπων και διαχειριστών του συστήματος. Το κίνδυνος και ευκαιρία, ισχύει απόλυτα τόσο για μας όσο και γι’ αυτούς. Όλα θα κριθούν από το ποια πλευρά του ταξικού «οδοφράγματος» θα μεταφράσει αποτελεσματικότερα για λογαριασμό της την κρίση σε ευκαιρία γι’ αυτήν. Καθώς τα πράγματα θα σκληραίνουν, το σύστημα θα εφαρμόσει αδίστακτα το «δόγμα του σοκ» – τουλάχιστον θα το επιχειρήσει. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αυταπάτη γι’ αυτό. Πρέπει να το αποτρέψουμε! Μπροστά μας βρίσκεται η πρόκληση να ανακτήσουμε και κατοχυρώσουμε θέσεις υπέρ των εργαζόμενων τάξεων σε μια διαδικασία αντεπίθεσης που τόσο έχουμε ανάγκη! Δεν είναι εύκολο ούτε αυτονόητο και σίγουρα δεν θα μας δοθεί με «συμβάσεις παραχώρησης».

Σημειώσεις – παραπομπές:

(1) «Αύριο πρέπει να αντλήσουμε διδάγματα από αυτό, το οποίο καλούμαστε σήμερα να αντιμετωπίσουμε, πρέπει να αναρωτηθούμε για το μοντέλο ανάπτυξης μέσα στο οποίο έχει εμπλακεί εδώ και δεκαετίες ο κόσμος μας και του οποίου οι ελλείψεις τώρα έρχονται στο φως. Να αναρωτηθούμε για τις ελλείψεις της δημοκρατίας μας. Ένα έχει φανεί ήδη από αυτήν την πανδημία: η δωρεάν υγεία, ανεξάρτητα από εισόδημα, θέση και επάγγελμα, το κοινωνικό μας κράτος δεν είναι κόστος ή βάρος, αλλά πολύτιμα αγαθά, απαραίτητα ατού, όταν το πεπρωμένο μας χτυπά. Αυτή η πανδημία έχει ήδη δείξει ξεκάθαρα, ότι υπάρχουν αγαθά και υπηρεσίες που πρέπει να τεθούν εκτός των νόμων της αγοράς. Είναι τρελό να αναθέτουμε κατά βάση σε άλλους τη διατροφή μας, την προστασίας μας, τη δυνατότητα διαμόρφωσης του πλαισίου ζωής μας. Πρέπει να ανακτήσουμε τον έλεγχο σε αυτούς τους τομείς, να διαμορφώσουμε μια ακόμα πιο κυρίαρχη Γαλλία και Ευρώπη, μια Γαλλία και μια Ευρώπη που παίρνουν το πεπρωμένο τους αποφασιστικά στα χέρια τους. Οι επόμενες εβδομάδες και μήνες θα απαιτήσουν αποφάσεις, που θα αποτελέσουν υπό αυτήν την έννοια ρήξη. Θα το αναλάβω». Αυτός που επέβαλε στρατιωτικό νόμο στη Γαλλία και ματώνει όλες τις διαδηλώσεις με λατινοαμερικάνικης έμπνευσης καταστολή, μιλάει για τα «ελλείμματα της δημοκρατίας μας». Οι υπόλοιπες διαβεβαιώσεις του έχουν την ίδια αξία.

(2) Βλέπε σχετικά:

Π. Παπακωνσταντίνου «Κορωνοϊός: σκληρή προειδοποίηση της Φύσης;», «Καθημερινή» 16.3.2020

Π. Σωτήρης «Η λογική του κέρδους και μια προαναγγελθείσα πανδημία», in.gr 19/3/2020

(3) «Στα 246,5 τρισ. δολάρια εκτοξεύτηκε το παγκόσμιο χρέος», «ΕφΣυν» 16/7/2019

(4) Βλέπε https://www.capital.gr/oikonomia/3438558/deutsche–bank–blepei–bathia–pagkosmia–ufesi–sto–a–examino–boutia-24-sto–aep–tis–eurozonis

Και

https://www.capital.gr/diethni/3438929/germania–sokaroun–oi–ektimiseis–gia–tin–oikonomia–ufesi–mexri-4-5-9-problepei–to–ifw–to-2020

(5) https://www.capital.gr/diethni/3438793/ektakto–paketo–mamouth–upsous-750-dis–euro–apo–tin–ekt–agorazei–kai–ellinika–omologa

(6) https://www.capital.gr/agores/3438851/ekriktiko–rali–sta–ellinika–omologa–meta–to–elliniko–qe

(7) Θανάσης Καμπαγιάννης «Τα ‘‘δώρα’’ της κυβέρνησης: Χαράτσι στους εργαζόμενους, ‘‘εκκλήσεις’’ στους τραπεζίτες», ThePressProject 18/3/2020

(8) https://readersupportednews.org/opinion2/277-75/61852-focus–naomi–klein–coronavirus–is–the–perfect–disaster–for–disaster–capitalism?fbclid=IwAR3c_K84Hk_05_3Wbxc5zYpbVhjqUNXrpE7Omu_NPCkIHaWXGBc–weMbR-4

Δεν συμμεριζόμαστε τις απόψεις της Ναόμι Κλάιν για την πολιτική του Ρούσβελτ και για την ικανότητά της να βγάλει το σύστημα από την κρίση. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα που εκφεύγει των ορίων αυτού του κειμένου.