Του Αλέξη Λιοσάτου*

Μετά από είκοσι συναπτά έτη κυβερνητικής θητείας, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε ξανά στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στις 28 Μαΐου 2023, µε 52,16%, έναντι του Κεµάλ Κιλιτσντάρογλου («Εθνική Συµµαχία», µε βασική συνιστώσα το κεµαλικό «Ρεπουµπλικανικό Λαϊκό Κόµµα» – CHP), ο οποίος κέρδισε το 47,84%. Είχε προηγηθεί ο α’ γύρος των εκλογών στις 14 Μαΐου, όπου ο Ερντογάν έλαβε το 49,52%, ο Κιλιτσντάρογλου 44,88% και ο Σινάν Ογκάν έλαβε 5,17%.

Οι συσχετισµοί

Στις βουλευτικές εκλογές (έγιναν επίσης στις 14/5) το µπλοκ του Ερντογάν συγκέντρωσε 49,4% των ψήφων κι εξέλεξε 323 βουλευτές (σε σύνολο 600). Αν και οι βουλευτές του µειώθηκαν ελαφρώς σε σύγκριση µε τις εκλογές του 2018 (344 βουλευτές), ο Ερντογάν διατηρεί τη δυνατότητα να εγκρίνει ή να απορρίπτει κατά βούληση νοµοσχέδια. Τo ΑΚP έπεσε εκλογικά κατά 6-7%, ωστόσο ο συνδυασµός του υπερίσχυσε σε όλες σχεδόν τις σεισµόπληκτες περιοχές που µετρούσαν δεκάδες χιλιάδες νεκρούς µόλις 4 µήνες πριν. Tο µπλοκ Κιλιτσντάρογλου εξέλεξε 212 βουλευτές: 23 περισσότερες έδρες από τις προηγούµενες εκλογές. Το Κεµαλικό CHP κατέγραψε µια σχετική αύξηση (περίπου 2,5 εκατοµµύρια ψήφοι περισσότεροι και ποσοστό 25,33% από 22,65%).

Το εκλογικό µέτωπο του Ερντογάν («Λαϊκή Συµµαχία»), πέρα από το κόµµα του Ερντογάν, το AKP, περιελάµβανε επίσης κι άλλες αντιδραστικές συνιστώσες όπως το ακροδεξιό Κόµµα Εθνικιστικής ∆ράσης (MHP), το ισλαµιστικό κόµµα Yeniden Refah, το ακροδεξιό ισλαµιστικό Κόµµα Μεγάλης Ενότητας (BBP) και το νόµιµο κόµµα της Χεζµπολάχ στην Τουρκία, το HüDa Par (τη δεκαετία του 1990 είχε αξιοποιηθεί από τον τουρκικό στρατό διαπράττοντας µαζικές δολοφονίες Κούρδων). Το µπλοκ του Κιλιτσντάρογλου από την άλλη περιελάµβανε το «Καλό Κόµµα» (IYIP), µια διάσπαση του ακροδεξιού ΜΗΡ, τα ισλαµιστικά κόµµατα δυο πρώην ηγετών του AKP (του Νταβούτογλου και Μπαµπατζάν) και άλλα δεξιά και ισλαµιστικά κόµµατα. Ο τρίτος υποψήφιος, ο Σινάν Ογκάν είναι ένας υπερεθνικιστής που προέρχεται από το MHP, µε αντικουρδικές και αντιµεταναστευτικές θέσεις. Ο Ογκάν αρνήθηκε να υποστηρίξει τον Κιλιτσντάρογλου στον β’ γύρο, ιδίως επειδή ο τελευταίος υποστηρίχθηκε και από το φιλοκουρδικό HDP, και τελικά στήριξε τον Ερντογάν. Ωστόσο το µεγαλύτερο και πιο αντιµεταναστευτικό κόµµα της συµµαχίας που τον στήριξε διαφοροποιήθηκε και στήριξε τον Κιλιτσντάρογλου. Η πιο σηµαντική άνοδος σηµειώθηκε από το ακροδεξιό (συµµαχικό του Ερντογάν κόµµα) MHP. Εκτιµώταν ότι θα λάβει το 5-7% των ψήφων, αλλά τελικά έλαβε 10%. Συνολικά από το 2015 κι έπειτα έχει σηµειωθεί σηµαντική ενίσχυση της Ακροδεξιάς. ∆υστυχώς σε αυτές τις εκλογές αποτυπώθηκε εκ νέου αυτή η τάση. Oι πολιτικές δυνάµεις που κατατάσσονται στην Ακροδεξιά, είτε φιλοερντογανικές είτε αντιερντογανικές, κέρδισαν αθροιστικά περίπου 22% των ψήφων, το µεγαλύτερο στην ιστορία τους.

Γιατί ο κόσµος (ξανα)στήριξε Ερντογάν;

Ο Κιλιτσντάρογλου κέρδισε τη συντριπτική πλειοψηφία των κουρδικών επαρχιών (14 από τις 17) και ήρθε πρώτος στις πιο πυκνοκατοικηµένες επαρχίες της Τουρκίας, όπως η Κωνσταντινούπολη (16 εκατοµµύρια – περίπου το 20% του συνολικού πληθυσµού), η Άγκυρα (5 εκατοµµύρια), η Σµύρνη (4,5 εκατοµµύρια) και η Αττάλεια (2,5 εκατοµµύρια). Πιθανά σε αυτό να έπαιξε ρόλο η εκτίναξη της ακρίβειας, που κάνει τη ζωή δυσβάσταχτη για µεγάλα τµήµατα της εργατικής τάξης στις µεγάλες πόλεις, αφού για παράδειγµα οι τιµές των ενοικίων ξεπερνούν πλέον στην Ισταµπούλ τον βασικό µισθό. Έτσι µπορεί να εξηγείται σε αυτές τις πόλεις µια πιο µαζική «αντι-ερντογανική» ψήφος. Παρ’ όλα αυτά η παντοκρατορία του Ερντογάν δεν έσπασε και η εξήγηση πρέπει να αποδοθεί κατά βάση στο γεγονός ότι, όπως και στην Ελλάδα, δεν υπήρχε µαζική εναλλακτική που να συγκινήσει την εργατική τάξη. Οι 3 βασικοί υποψήφιοι Πρόεδροι υποστηρίζονταν από αστικές, αντιδραστικές και ακροδεξιές πολιτικές δυνάµεις και τα προγράµµατά τους βασίζονταν στον νεοφιλελευθερισµό.

Ο Ερντογάν βασίζεται στον εθνικισµό και τον φονταµενταλισµό, τον αυταρχισµό και την καταστολή, στις υπερεξουσίες του Προέδρου (µέσω της Προεδρικής ∆ηµοκρατίας που ο ίδιος προώθησε το 2017 µε δηµοψήφισµα και εφαρµόστηκε το 2018), τον έλεγχο των ΜΜΕ και φυσικά τη στήριξη σοβαρού τµήµατος της άρχουσας τάξης. Ο Κιλιτσντάρογλου υπερασπίστηκε την επιστροφή στην προεδρευόµενη κοινοβουλευτική δηµοκρατία, τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία κι έναν κάποιο εκδηµοκρατισµό του καθεστώτος, και κατά τα άλλα επιστράτευσε τον εθνικισµό (προσπαθώντας να κάνει κριτική από τα δεξιά στον Ερντογάν), τον ακραίο αντιµεταναστευτικό ρατσιστικό λόγο («θα στείλω όλους τους πρόσφυγες στα σπίτια τους» κ.ά.), ισλαµιστές και ακροδεξιούς συµµάχους.Παρά το γεγονός ότι αυτοπροσδιορίζεται ως «σοσιαλδηµοκρατικό», το CHP είναι είναι ένα βαθιά συστηµικό κόµµα, µε στενές σχέσεις µε τον τουρκικό στρατό, φανατικός υποστηρικτής (αποκλειστικά) του ΝΑΤΟ και αντικουρδική παράδοση.

Μετά τον α’ εκλογικό γύρο Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου κατηγορούσαν ο ένας τον άλλο ότι …κάνουν παραχωρήσεις ή στηρίζουν τους Κούρδους. Ο Κιλιτσντάρογλου σταµάτησε να υποστηρίζει τα δικαιώµατα των Κούρδων και να …θυµίζει παλιότερες «υποχωρήσεις» του Ερντογάν στο PKK. Έτσι, σύµφωνα και µε Κούρδους αναλυτές, οι Κούρδοι ψηφοφόροι έχασαν σε κίνητρο να στηρίξουν τον Κιλιτζντάρογλου. Η συµµετοχή για παράδειγµα στην Ντιγιαρµπακίρ (η µεγαλύτερη πόλη στο τουρκικό Κουρδιστάν) µειώθηκε από 82% στον πρώτο γύρο σε 76% στον δεύτερο. Με αυτή την αντιδραστική και αντιλαϊκή ατζέντα των αστικών κοµµάτων, είναι δεδοµένο ότι η τουρκική εργατική τάξη δεν θα κατευθυνόταν µε ενθουσιασµό ούτε στη µία ούτε στην άλλη κατεύθυνση, και επίσης ότι θα έπαιζε αποφασιστικό ρόλο η προτίµηση της τουρκικής άρχουσας τάξης- και αυτή κατά πλειοψηφία υποστηρίζει ακόµα τον Ερντογάν.

Κόντρα στην … καθιερωµένη επίρριψη της ευθύνης στον απλό κόσµο που «ψήφισε πάλι τον αντιδραστικό Ερντογάν», υπάρχουν λαϊκά στρώµατα που βλέπουν τον Ερντογάν ως υπερασπιστή των δικαιωµάτων των Μουσουλµάνων απέναντι στον κοσµικό-«αντιισλαµικό» στρατό. Επίσης ο Ερντογάν υποστηρίζει την «πολυδιάστατη» εξωτερική πολιτική και πλασάρεται ως πιο «αντι-ιµπεριαλιστής», ένα χαρτί που έπαιξε άλλωστε και προεκλογικά, παρουσιάζοντας µια πιθανή εκλογική νίκη της αντιπολίτευσης ως «πολιτικό πραξικόπηµα της ∆ύσης µετά την αποτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήµατος». Θυµίζουµε εδώ το αποτυχηµένο πραξικόπηµα του 2016 από µερίδα της δυτικόφιλης τουρκικής άρχουσας τάξης, που ανατράπηκε µέσα από την αυθόρµητη κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων φτωχών Τούρκων και Κούρδων που µπήκαν µπροστά στα τανκς και έφραξαν τον δρόµο στους ένοπλους επίδοξους πραξικοπηµατίες- αυτή η εξέλιξη ενίσχυσε ακόµα περισσότερο στα µάτια του κόσµου την «αντι-συστηµικότητα» του Ερντογάν και συσπείρωσε ακόµα περισσότερο το κοινωνικό µπλοκ που τον στήριζε γύρω του. Αυτά σε συνδυασµό µε τις ψευτοϋποσχέσεις του Ερντογάν για αυξήσεις σε µισθούς και συντάξεις και ελλείψει πειστικότερης εναλλακτικής στην κοινωνική ατζέντα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη νίκη του Ερντογάν, όπως έπαιξαν ρόλο τα επιδόµατα-φιλοδωρήµατα και οι ψευτοϋποσχέσεις του Κούλη απέναντι στο απόλυτο ….ξενέρωµα, του Τσίπρα. Επιπλέον η προσπάθεια του Κιλιτσντάρογλου να …µοιάσει στον Ερντογάν (µε τις συγκεκριµένες συµµαχίες, τις εθνικιστικές και ρατσιστικές κορώνες κλπ) και «να πάει δεξιότερα για να κλέψει ψήφους από τον δεξιό υποψήφιο» ήταν αναµενόµενο να λειτουργήσουν υπέρ του πρωτότυπου και όχι υπέρ της κόπιας, µετατοπίζοντας µάλιστα και όλο το σκηνικό δεξιότερα. Το ποσοστό συµµετοχής µειώθηκε κατά 3 ποσοστιαίες µονάδες στον β’ γύρο και η αποχή έπληξε κυρίως την (άθλια) αντιπολίτευση.

Αριστερά

Γι’ αυτό και είναι λάθος της Αριστεράς που στήριξε τον Κιλιτσντάρογλου απέναντι στον Ερντογάν. Το αριστερό και φιλοκουρδικό HDP συµµετείχε στις εκλογές (για να αποφύγει δικαστικές απαγορεύσεις) µε το όνοµα «Πράσινη Αριστερά», που συµµετείχε στη Συµµαχία «Εργασίας κι Ελευθερίας», µαζί µε το TIP (Εργατικό Κόµµα Τουρκίας, όπου δραστηριοποιούνται και σύντροφοι και οργανώσεις του τροτσκιστικού χώρου) κι άλλα τέσσερα σχήµατα της ριζοσπαστικής αριστεράς. Το HDP κέρδισε 8,81% και 61 έδρες, έπιασε το όριο εισόδου στη Βουλή, καταγράφοντας όµως απώλειες σε σχέση µε το 11% που είχε εξασφαλίσει στις εκλογές του 2018. Είναι προφανές ότι στηρίζοντας τον α’ ή τον β΄ υποψήφιο της άρχουσας τάξης η Αριστερά δεν µπορεί ούτε να εµπνεύσει ούτε να ενώσει ούτε να συνδεθεί µε τµήµατα της εργατικής τάξης, αντίθετα µπαίνει στο κάδρο του συστήµατος, απογοητεύει τον κόσµο της και χάνει ψήφους αντί να κερδίζει από τα δεξιά της. Είναι προφανές ότι δηλώσεις του τύπου «Οι στόχοι µας συµπίπτουν (!)…γι’ αυτό αποφασίσαµε να υποστηρίξουµε τον Κιλιτσντάρογλου» στέλνουν κόσµο στον Κιλιτσντάρογλου και αποµακρύνουν τον κόσµο της Αριστεράς.

Είναι κατανοητή η πίεση που µπαίνει σε συντρόφους-σες του κουρδικού κινήµατος απέναντι στη σκληρή καταστολή που δέχεται, µε χιλιάδες αγωνιστές στις φυλακές ή την εξορία, αλλά δεν δικαιολογεί τις αυταπάτες για τις διάφορες επικαιροποιηµένες θεωρίες των σταδίων, όπου «πρώτα θα πέσει η χούντα του Ερντογάν, µετά θα ανοίξει ο δρόµος για τη δηµοκρατία, µετά θα διεκδικήσουµε περισσότερα δικαιώµατα κοκ», πέρα από το γεγονός βέβαια ότι τίποτα δεν εγγυάται τον δηµοκρατικότερο ρόλο του Κιλιτσντάρογλου και τον βαθµό ελευθερίας που θα εξασφάλιζε στο κουρδικό (και όχι µόνο) κίνηµα. ∆εν είναι τυχαίο πως οι Κούρδοι ψήφισαν µεν κατά πλειοψηφία τον Κιλιτσντάρογλου αλλά µε χαµηλά ποσοστά συµµετοχής στον α’ γύρο και ακόµα χαµηλότερα στον β’ γύρο. Το HDP έπρεπε να έχει τον δικό του υπόψηφιο και να χαράξει διαχωριστικές µε τα υπόλοιπα συστηµικά κόµµατα. Αθροιστικά, η Συµµαχία Εργασίας και Ελευθερίας (ΤΙΡ) κέρδισε ποσοστό 10,07% και 65 έδρες. Αξίζει να αναφέρουµε ότι το Εργατικό Κόµµα Τουρκίας τους τελευταίους 4 µήνες τετραπλασίασε τα µέλη του (από 10 χιλ. σε 40 χιλιάδες. -Το TΙP µάλιστα υπερδεκαπλασιάστηκε σε µέγεθος τον τελευταίο χρόνο!), κυρίως µέσα από τις δράσεις αλληλεγγύης στις σεισµόπληκτες περιοχές, έκανε ριζοσπαστική αντιπολίτευση κατά του Ερντογάν και υπέρ των δικαιωµάτων των εργαζοµένων. Εξέλεξε 4 βουλευτές, µεταξύ των οποίων ο Can Atalay, δικηγόρος που συµµετείχε σε όλους τους αγώνες της χώρας και ο οποίος βρίσκεται στη φυλακή επειδή υποστήριξε την εξέγερση του Γκεζί το 2013. Τέλος, η στενότερη «Συµµαχία των Σοσιαλιστικών ∆υνάµεων» (3 οργανώσεις της άκρας Αριστεράς που δεν ανταποκρίθηκαν στο κάλεσµα για κοινό κατέβασµα µε το HDP) πήρε 0,29%.

Η Αριστερά δεν πρέπει να στηρίζει κριτικά τους «κοσµικούς αστούς εθνικιστές» απέναντι στους «φονταµενταλιστές αστούς εθνικιστές». ∆εν αρκεί εν προκειµένω να παλεύει απλώς ενάντια στον αυταρχισµό και την καταστολή του Ερντογάν, αλλά χρειάζεται να υπερβεί αυτές τις πλαστές διαχωριστικές γραµµές που διαιρούν βαθιά την τουρκική εργατική τάξη (και συµβάλλουν στη διαιώνιση της σκλαβιάς της), να προτάξει την ταξική-κοινωνική ατζέντα και να προσπαθήσει να συγκροτήσει ένα τρίτο µαζικό, το εργατικό στρατόπεδο, τραβώντας κόσµο και από τα δυο αστικά µπλοκ. Αυτή η δυναµική είναι υπαρκτή κι εν µέρει φάνηκε µε την ραγδαία ανάπτυξη του TIP µέσα από την αλληλεγγύη του στους σεισµόπληκτους.

Αλλαγή πολιτικής;

Πολλά αστικά ρεπορτάζ επιδίδονται σε προβλέψεις περί αλλαγής πολιτικής από τον Ερντογάν. Αυτό το σενάριο αφενός είναι αµφίβολο από την πλευρά των από πάνω, αφετέρου είναι αδιάφορο από τη σκοπιά των από κάτω. Η τουρκική οικονοµία παραπαίει, µε την τουρκική λίρα να κυµαίνεται σε ιστορικά χαµηλά επίπεδα και τον πληθωρισµό να καλπάζει, ενώ παρατηρείται εκροή επενδύσεων δισεκατοµµυρίων από τις τουρκικές αγορές.

Υποτίθεται ότι η πρόβλεψη «αλλαγής» βασίζεται στον διορισµό της Χαφιζέ Γκαγέ Ερκάν, στελέχους του τραπεζικού τοµέα των ΗΠΑ, ως διοικήτριας της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας και του Μεχµέτ Σιµσέκ, «εκλεκτού» των διεθνών αγορών στο τιµόνι του τουρκικού Υπουργείου Οικονοµικών. Η Ερκάν υπήρξε συνδιευθύνουσα σύµβουλος της First Republic Bank και διευθυντικό στέλεχος της Goldman Sachs. Στη First Republic εργάστηκε από το 2014 έως το 2021. Η τράπεζα αυτή έγινε φέτος η µεγαλύτερη που χρεοκόπησε στις ΗΠΑ µετά το 2008. Ο Σιµσέκ είναι οικονοµολόγος µε καριέρα στις τράπεζες UBS και Merrill Lynch των ΗΠΑ. Αυτοί οι δυο υποτίθεται ότι θα αποτελέσουν εγγύηση για πιο φιλοδυτική και «ορθολογική» νεοφιλελεύθερη πολιτική, επιφορτισµένοι µε το καθήκον να σταθεροποιήσουν την τουρκική οικονοµία αλλά και την ισοτιµία της τουρκικής λίρας και να οδηγήσουν (υποτίθεται) σε πολιτικές  αύξησης των επιτοκίων, µείωσης του αχαλίνωτου πληθωρισµού και προσέλκυση (πάλι υποτίθεται) επενδυτικών κεφαλαίων.

Ωστόσο, σύµφωνα µε τον Εµρέ Ερντογάν, δηµοσκόπο-αναλυτή, «Η Τουρκία χρειάζεται την υποστήριξη της Ρωσίας και του Κατάρ. Εποµένως, δεν µπορούµε να δούµε ριζική στροφή προς τις φιλοδυτικές πολιτικές. Παρόλο που αναµένεται να διαπραγµατευτεί αριστοτεχνικά µε τις ΗΠΑ και την ΕΕ, επιστροφή σε µια ορθόδοξη οικονοµική πολιτική, θα σήµαινε αυτοκτονία για τη νέα κυβέρνηση». Αυτός είναι ο λόγος που και οι δυτικές «αγορές» βλέπουν µεν κάποια θετικά βήµατα στις κινήσεις Ερντογάν αλλά κρατούν µικρό καλάθι και περιµένουν να δουν «πράξεις και όχι λόγια». Επιπλέον είναι επιφυλακτικές µε το κατά πόσο (και πόσο γρήγορα) είναι αναστρέψιµη η κατάσταση, ειδικά όταν το πλοίο είναι τόσο κοντά στα βράχια». Είτε έτσι είτε αλλιώς, συµφωνούµε µε τους συντρόφους της επαναστατικής οργάνωσης Dsip, όταν δήλωνε λίγες µέρες πριν τις δεύτερες εκλογές: «Όποιος έρθει στην εξουσία, θα ξεκινήσει µια βαριά οικονοµική επίθεση στην εργατική τάξη και στους καταπιεσµένους». Όλα τα αστικά ρεπορτάζ προµηνύουν πολιτικές δηµοσιονοµικής πειθαρχίας και σκληρής λιτότητας, ως προϋπόθεση για την επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων. Αυτό προανήγγειλε ήδη και ο νέος Υπουργός Οικονοµικών, για να αποφευχθεί µια µεγάλη κρίση της οικονοµίας που θα οδηγούσε τη χώρα στην προσφυγή στο ∆ΝΤ. Όλα τα παραπάνω «επιχειρήµατα» είναι γνωστά εδώ και δεκαετίες στις δυτικές κοινωνίες: πρόκειται για τη νεοφιλελεύθερη σαβούρα που ξέρουµε πολύ καλά και από την ελληνική εµπειρία πως εξασφαλίζει (πέρα από εξαπάτηση των απλών ανθρώπων) και τις περικοπές του βιοτικού επιπέδου και το ∆ΝΤ, τα µνηµόνια, τις ακόµα σκληρότερες περικοπές. Κατά τα άλλα ο Ερντογάν προανήγγειλε την αναθεώρηση του συντάγµατος και πιο «φιλελεύθερο σύνταγµα», ενώ υπάρχουν εκτιµήσεις για λιγότερο «σκληρή στάση» στον ελληνοτουρκικό ανταγωνισµό. ∆ιαπραγµατεύεται την αγορά F-16 από τις ΗΠΑ µε αντάλλαγµα την άρση του βέτο στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και θέτει ως προτεραιότητα τη διατήρηση σταθερών σχέσεων µε την ΕΕ και την τήρηση της συµφωνίας ΕΕ-Τουρκίας-Ελλάδας που αποσκοπεί στην «αποτροπή» των προσφύγων να φτάσουν στην Ευρώπη και συνεχίζει να δολοφονεί µαζικά πρόσφυγες στη Μεσόγειο και όχι µόνο.

Εν κατακλείδι, η Τουρκία πρόκειται να συνεχίσει µε λιτότητα και καταστολή στο εσωτερικό της, µε µια οικονοµία-αδύναµο κρίκο, µε µπόλικο ρατσισµό, εθνικισµό και µιλιταρισµό που θα ενισχύουν την «πολυδιάστατη» εξωτερική πολιτική της για να ενισχυθεί στην ευρύτερη περιοχή ως περιφερειακή δύναµη. Η όποια «αλλαγή» πολιτικής έρθει από τον Ερντογάν (ή και οποιονδήποτε άλλο τον διαδεχόταν) θα είναι µόνο για να επιβαρύνει κι άλλο τα δικαιώµατα των εργαζοµένων, της νεολαίας, των φτωχών. Για να έρθει η οποιαδήποτε αλλαγή υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας, πρέπει η τελευταία να οργανωθεί και να κινητοποιηθεί απέναντι στα µέτρα της ντόπιας άρχουσας τάξης, του κράτους και των διεθνών συµµαχιών της. Η τουρκική Αριστερά, µέσα σε αντίξοες συνθήκες, οφείλει να επενδύσει τις προσπάθειές της στην ενότητα, την οργάνωση και τον κοινό αγώνα των Τούρκων και Κούρδων εργαζοµένων και φτωχών, των µεταναστών, των γυναικών και όλων των καταπιεσµένων, να προσπαθήσει να συνδεθεί µε τους «από κάτω» µέσα από τις υπαρκτές αντιστάσεις προσπαθώντας να τους οδηγήσει στη νίκη, µε σοσιαλιστικό όραµα και στρατηγική. Ώστε να γίνει η «µεγάλη αναταραχή» που έρχεται «υπέροχη κατάσταση» και όχι προάγγελος ακόµα πιο αντιδραστικών εξελίξεων.

ΠΗΓΕΣ

1. https://rproject.gr/article/meta-tis-ekloges-stin-toyrkia

2. https://eksegersi.gr/diethni/tha-stenaxei-apo-ti-skliri-litotita-o-toyrkikos-laos/

3. https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8105

4. https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8107

5. https://xekinima.org/i-toyrkia-meta-ti-niki-toy-erntogan-kai-ta-kathikonta-tis-aristeras/

6. https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8116

7. https://www.in.gr/2023/06/04/world/tagip-erntogan-polles-ekplikseis-epefylasse-neo-ypourgiko-symvoulio/

8. https://www.google.com/amp/s/www.in.gr/2023/06/09/world/tourkia-oi-dyo-somatofylakes-tou-erntogan/amp/

9. https://www.ethnos.gr/World/article/266043/toyrkia18mhneslitothtasmetathnepaneklogherntoganoidyskolesapostolesthskybernhshskaihanazhthshependyton

10. https://www.ethnos.gr/World/article/264194/oi3oroitoysimsekstonerntogangianagineiypoyrgosoikonomikonhmpalastoghpedotoytoyrkoyproedroy

11. https://www.google.com/amp/s/www.in.gr/2023/06/10/economy/diethnis-oikonomia/tourkia-den-peithontai-oi-agores-tin-oikonomiki-strofi-erntogan/amp/

12. https://www.kathimerini.gr/economy/562471579/o-erntogan-allaxe-ta-prosopa-ochi-tin-politiki/

13. https://www.huffingtonpost.gr/entry/toerkia-o-erntoyan-kerdise-tis-ekloyes-alla-ochi-tis-ayores-apoleies-dichos-telos-yia-te-lira_gr_6482fd4fe4b048eb910e7d90

14. https://www.ot.gr/2023/06/14/diethni/tourkia-o-erntogan-apokiryssei-ta-erdoganomics/

15. https://www.kathimerini.gr/world/562455202/toyrkia-to-minyma-tis-epilogis-simsek-sto-ypoyrgeio-oikonomikon/

16. https://socialistworker.co.uk/international/how-did-erdogan-win-the-turkish-presidential-election/

17. https://www.thecommunists.net/worldwide/africa-and-middle-east/lit-ci-and-the-presidential-election-in-tuerkiye/

18. https://www.google.com/amp/s/www.tovima.gr/2023/06/11/world/allazei-o-erntogan-oikonomiki-kai-eksoteriki-politiki-tourkos-akadimaikos-mila-sto-vima/amp/19. https://www.kathimerini.gr/economy/international/562461400/toyrkia-o-erntogan-diorizei-os-kentriki-trapezitria-stelechos-trapezon-ton-ipa/

20. https://www.newmoney.gr/roh/bloomberg/afti-ine-i-dio-pilones-tis-ikonomikis-stratigikis-tou-erntogan-pinakes/21. https://rproject.gr/article/toyrkikes-ekloges-ta-apotelesmata-kai-prota-sholia

22. https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8107

Οι αφορμές και οι αιτίες, η γεωπολιτική διάσταση, οι πολιτικές επιπτώσεις
στο εσωτερικό της Τουρκίας και τον ελληνο-τουρκικό ανταγωνισμό

του Βασίλη Μορέλλα

Στις 10 Αυγούστου η τουρκική λίρα κατέγραψε ραγδαία πτώση, που αποκαταστάθηκε σε αργή πτώση μετά τις 17. Τους τελευταίους έξι μήνες έχει χάσει το 40% της διεθνούς αξίας της (έναντι δολαρίου και ευρώ, που απαρτίζουν το 75% των παγκόσμιων συναλλαγών) και μέσα σε μια βδομάδα το 20%. Η πτώση έχει τεράστια επίπτωση στην τουρκική οικονομία συνολικά. Εκτός από την ανατίμηση όλων των εισαγόμενων ειδών για τους απλούς καταναλωτές, δημιουργεί πιστωτική ασφυξία και στο τουρκικό κεφάλαιο. Φέρνει πολλές τουρκικές επιχειρήσεις μπροστά στη χρεοκοπία, αφού η αποπληρωμή των χρεών τους σε δολάρια γίνεται πολύ πιο ακριβή ως αδύνατη. Τους επόμενους 12 μήνες ο μη χρηματοπιστωτικός ιδιωτικός τομέας της Τουρκίας θα πρέπει να ξεπληρώσει χρέη 66 δισ. δολαρίων και ο χρηματοπιστωτικός άλλα 76 δισ. Έχουν ήδη παρατηρηθεί μικρές ελλείψεις σε τρόφιμα, η οικοδομική δραστηριότητα (19% της οικονομίας!) έχει παγώσει και έξι ηλεκτροπαραγωγά εργοστάσια σταμάτησαν λόγω αυξημένης τιμής του εισαγόμενου αερίου.

Αίτια και αφορμές

Υπάρχουν αφορμές και αιτίες που οδήγησαν την τουρκική οικονομία στη στενωπό. Αφορμή ήταν η πολιτική κόντρα με τον Τραμπ, γύρω από τον Αμερικανό πάστορα Μπράνσον, που κρατείται σε κατ’ οίκον περιορισμό, κατηγορούμενος για συνεργία στο πραξικόπημα του 2016. Μετά την άρνηση της Τουρκίας να τον απελευθερώσει, ο Τραμπ επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στους Τούρκους υπουργούς Γκιουλ και Σοϊλού (1/8) και αύξησε τους δασμούς στον τουρκικό χάλυβα και το αλουμίνιο (10/8). Στις 15/8 η Τουρκία απάντησε διπλασιάζοντας τους δασμούς σε 22 εισαγόμενα αμερικανικά προϊόντα αξίας περίπου μισού δισ. (αυτοκίνητα, καπνός κ.λπ.) και στις 21/8 προστέθηκε στη λίστα των χωρών που έχουν προσφύγει κατά των αμερικανικών δασμών στον ΠΟΕ (μαζί με Καναδά, Μεξικό, ΕΕ, Ιαπωνία, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Ελβετία κ.λπ.). Από τη χειρονομία με την απελευθέρωση των δύο Ελλήνων αξιωματικών μέχρι την προσφορά για τον Μπράνσον που απέρριψε ο Τραμπ στις 20/8 [1], φαίνεται ότι ο Ερντογάν πιέζεται σοβαρά από την πτώση της λίρας και αναζητεί συμβιβασμό. Χωρίς να ξεχνάμε ότι η διάσταση με τις ΗΠΑ έχει βαθύτερες -και πιο αξεπέραστες- αιτίες από τον Μπράνσον: τα συγκρουόμενα συμφέροντα στη Μ. Ανατολή και τη σχέση με τη Ρωσία.

Όμως, η οικονομική δυσχέρεια της Τουρκίας δεν έχει βασική αιτία ούτε τους λεονταρισμούς του Τραμπ ούτε καν τα αντίρροπα γεωπολιτικά συμφέροντα ΗΠΑ-Τουρκίας. Η ρίζα βρίσκεται στον οικονομικό ανταγωνισμό που εντείνει η διεθνής οικονομική επισφάλεια. Στο πλαίσιο αυτού του ανταγωνισμού, είναι αναπόφευκτο οι ισχυρές ΗΠΑ να φορτώνουν τις συνέπειες στους πιο αδύναμους παίκτες. Με αυτήν την έννοια, η τουρκική κρίση δείχνει το δρόμο για πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ο ανταγωνισμός και τα αδιέξοδα αντικατοπτρίζονται στην ανοδική πορεία του δολαρίου. Αυτοί είναι οι λόγοι που η τουρκική λίρα πέφτει αργά μα σταθερά από το 2010. Η πτώση επιταχύνεται μετά το 2016, όταν η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (FED) άρχισε να ανεβάζει τα επιτόκιά της, ανατιμώντας έτσι το δολάριο έναντι των άλλων νομισμάτων. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η σκληρή ρίζα των προβλημάτων

Εδώ και χρόνια οι ΗΠΑ έχουν αποδείξει ότι ξεπέρασαν την κρίση του 2008 καλύτερα από τα άλλα δυτικά κράτη, με σταθερή ανάπτυξη (από το 2010) και χαμηλή ανεργία. Όμως, αυτό το ξεπέρασμα δεν βασίστηκε κυρίως στην εισροή νέας υπεραξίας στο σύστημα, αλλά (πέρα από τους καθηλωμένους μισθούς) στο φτηνό κρατικό χρήμα που έπεσε στις αγορές, ουσιαστικά στο τύπωμα δολαρίων μέσα από τον εκμηδενισμό του τραπεζικού επιτοκίου της FED (από 5% στο 0,25%). [2] Έτσι, οι επιχειρηματίες, αφενός, μπορούσαν να δανείζονται «τσάμπα», ώστε να επενδύουν στην πραγματική (;) οικονομία ή τουλάχιστον να μην αποεπενδύουν, να μην αυξάνουν την ανεργία [3]. Αφετέρου, αποθαρρύνονταν να αποθησαυρίζουν σε αμερικανικά ομόλογα που πλήρωναν ελάχιστο τόκο. Ο Τραμπ πρόσφερε νέα δώρα στους καπιταλιστές: αύξησε τις δαπάνες για τη στρατιωτική βιομηχανία στα 750 δισ. και προχώρησε σε περικοπές φόρων πάνω από 2 τρισ. Ωστόσο, η πολιτική των δανεικών και των ενισχύσεων προς το κεφάλαιο επέφερε κρατικά ελλείμματα τρισεκατομμυρίων (πάνω από ένα τρισ. κάθε χρόνο ως το 2028). Πώς μπορούν αυτά να αποπληρώνονται, να αναχρηματοδοτούνται; Μα… με δανεικά που θα (ξανα)πάρουν οι ΗΠΑ από τον υπόλοιπο κόσμο!

Για να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματά τους, οι ΗΠΑ πρέπει να προσελκύσουν το παγκόσμιο χρήμα. Γι’ αυτό είναι αναγκασμένες να ανεβάσουν τα επιτόκιά τους, ισχυροποιώντας έτσι και το εθνικό τους νόμισμα. Το επιτόκιο της FED άρχισε να ανεβαίνει από το 2016, φέτος έχει ανέβει δύο φορές (Μάρτη και Ιούνη), βρίσκεται πια στο 2% και αναμένονται άλλες δυο αυξήσεις ως το τέλος της χρονιάς. Τα αμερικανικά ομόλογα ήταν ούτως ή άλλως τα πιο αξιόπιστα στον κόσμο, άσχετα αν άλλα κράτη, από το Ιράν και την Τουρκία μέχρι την Ελλάδα, υπόσχονταν πιο πολλούς τόκους. Τώρα που τα αμερικανικά ομόλογα δίνουν 2% (αντί για 0,25%), έχουν γίνει πολύ ελκυστικά: σιγά-σιγά ρουφούν, σαν ηλεκτρική σκούπα, τα κεφάλαια από όλον τον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Αλλά οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονταν αυτά τα κεφάλαια περισσότερο! Το φτηνό χρήμα της «ποσοτικής χαλάρωσης» σε ΗΠΑ και ΕΕ δεν διαιώνισε την οικονομία του χρέους μόνο στη Δύση. Γενικά, τα φτηνά δάνεια των ΗΠΑ και της ΕΕ έδωσαν τη δυνατότητα να χρεωθούν και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες. Οι σπεκουλαδόροι αποσπούσαν φτηνά ευρώ ή δολάρια και τα επένδυαν σε ομόλογα πιο αδύναμων χωρών με μεγαλύτερες αποδόσεις (τουρκικά, ελληνικά, αργεντίνικα κ.ά.). Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) μεταξύ 2009 και 2017 ο όγκος ομολόγων της Λατινικής Αμερικής αυξήθηκε από 297 δισ. δολάρια σε 757 δισ. και της Ασίας-Ωκεανίας από 253 σε 637. Η Τουρκία αναπτυσσόταν για πολλά χρόνια έτσι: αυξάνοντας το έλλειμμα και το εξωτερικό χρέος και ξαναδανείζοντας αυτά τα χρήματα στην εσωτερική οικονομία, σε επιχειρήσεις που δεν έβρισκαν απαραίτητα αγοραστές για τα προϊόντα τους (π.χ. πολυτελείς κατοικίες στην Ιστανμπούλ). Η κατάσταση διαιωνιζόταν μόνο με την εισροή δυτικών επενδύσεων (π.χ. νέων δανείων). Σήμερα, με το τέλος της ποσοτικής χαλάρωσης και την άνοδο των δυτικών επιτοκίων, αφού οι επενδυτές αποτραβιούνται από τις αναπτυσσόμενες χώρες, αρκετές βρίσκονται εκτεθειμένες με χρέη και ελλείμματα που παύουν να αναχρηματοδοτούνται. Το πρόβλημα είναι πιο έντονο για χώρες με χαμηλά συναλλαγματικά διαθέσιμα (όπως η Τουρκία) και με υψηλό χρέος ή έλλειμμα ως προς το ΑΕΠ (Τουρκία, Βραζιλία, Ν. Αφρική, Αργεντινή κ.ά.). Γι’ αυτό δεν είναι μόνο η τουρκική λίρα που χάνει αξία εδώ και μήνες ή χρόνια. Η ινδική και η ινδονησιακή ρουπία, το αργεντίνικο πέσο, το κινεζικό γουάν, το βραζιλιάνικο ριάλι, το ρούβλι, δέχονται παρόμοιες πιέσεις.

Πολλοί τέτοιοι καπιταλισμοί θα αναγκαστούν είτε να (ξανα)μπουν στην εποπτεία του ΔΝΤ (όπως ήδη η Αργεντινή), εκχωρώντας περιουσιακά τους στοιχεία στα δυτικά ιμπεριαλιστικά κέντρα., είτε να αναζητήσουν αντίστοιχη στήριξη από την Κίνα και άλλους «συμμάχους», πάλι με το αζημίωτο. Μια άλλη λύση, η διαγραφή χρεών εις βάρος του κεφαλαίου, χωρίς… μνημόνια, εννοείται ότι δεν θα προκριθεί από καμία άρχουσα τάξη.

Δύση και Τουρκία

Αναμενόμενα, η Δύση προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την αδυναμία της Τουρκίας. Στο πλαίσιο της ευρύτερης γεωπολιτικής κόντρας, ο Τραμπ επέλεξε την ιστορία του Μπράνσον για προεκλογικούς λόγους: θέλει να διακριθεί ως υπερασπιστής ενός πάστορα (που κρατείται εδώ και δυο χρόνια…) στο θρησκόληπτο, ευαγγελικό ακροατήριο που πρέπει να τον στηρίξει στις εκλογές του Κογκρέσου το Νοέμβρη. Από την άλλη, το «στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα» και το Πεντάγωνο δεν θέλουν να φτάσει η Τουρκία να διακόψει την παραγωγή εξαρτημάτων για τα F35, πράγμα που θα καθυστερούσε την παραγωγή για 1,5-2 χρόνια. Και ο λόγος τους μετράει…

Συνολικότερα, με αφορμή την κρίση, η Δύση ασκεί διάφορες πιέσεις στον Ερντογάν, τον οποίο δεν κατάφερε να ξεφορτωθεί με το αιματηρό πραξικόπημα του 2016. Να μπει στην εποπτεία του ΔΝΤ, να μην αγοράσει τους ρωσικούς S400 [4], να… απελευθερώσει «πολιτικούς κρατούμενους»… Όχι βέβαια τους αριστερούς, αλλά τους δυτικόφιλους ή και πραγματικούς πραξικοπηματίες. Επίσης, «συμβουλεύει» τον Ερντογάν να αφήσει την Κεντρική Τράπεζα της χώρας να ανεβάσει τα τραπεζικά επιτόκια και να «περικόψει» δαπάνες. Πράγμα που θα τερμάτιζε τη «δανεική» ανάπτυξη (6,8% ανά έτος, κατά μέσο όρο τα τελευταία δέκα χρόνια, με ατμομηχανή τις κατασκευές), θα αύξανε την ανεργία και θα ροκάνιζε με άλλον τρόπο την πολιτική επιρροή του Ερντογάν. Μόνον ΕΕ και ΗΠΑ έχουν δικαίωμα να αναπτύσσονται με δανεικά, όχι η Τουρκία!

Φυσικά, ούτε το κράτημα των επιτοκίων χαμηλά δεν θα σώσει τον Ερντογάν. Αυτό, με δεδομένη την έλλειψη νέας υπεραξίας λόγω διεθνούς δυσπραγίας, έχει ανεβάσει τον πληθωρισμό [5], την ακρίβεια της ζωής και τις εργατικές διαμαρτυρίες για αυξήσεις. Μόνο φέτος, ο πραγματικός ετήσιος πληθωρισμός έχει ξεπεράσει το 100%. Ο Ερντογάν ως τώρα κάνει ακριβώς τα αντίθετα από όσα παροτρύνουν οι ΗΠΑ και αναζητεί εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης και εξαγωγών, όπως ανακοίνωνε και στο «πρόγραμμα των 100 ημερών» στις αρχές Αυγούστου. Τέτοιες προσπάθειες δεν θα έχουν άμεσα σοβαρά αποτελέσματα. Η Γερμανία έχει απορρίψει τη σκέψη να «βοηθήσει» την Τουρκία με κάποιο δάνειο και το αντίστοιχο μνημόνιο. Οι επενδύσεις ύψους 15 δισ. που συμφώνησε ο Ερντογάν με το Κατάρ είναι πολύ μικρές για να προκαλέσουν κάτι παραπάνω από προσωρινή ανακούφιση στη λίρα. Η Κίνα κατέχει ήδη το 65% του τρίτου μεγαλύτερου τουρκικού λιμανιού από το 2015 και φαίνεται ότι θα προβεί και σε άλλα «ψώνια» εκμεταλλευόμενη την τουρκική στενότητα. Αλλά οι κινεζικές επενδύσεις έχουν πολύ δρόμο να διανύσουν: είναι μόνο το 1,1% των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία, ενώ οι ευρωπαϊκές το 72,1% και οι αμερικανικές το 7,6%. [6] Ταυτόχρονα, η Κίνα προσπαθεί να περιορίσει τα ανοίγματά της σε διεθνή δάνεια και να εξοικονομήσει πόρους, όσο μαίνεται ο εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ. Ειδικά μετά τις καθυστερήσεις στην αποπληρωμή του δανείου που είχε δώσει στη Βενεζουέλα.

Άρα είναι πιθανό ο Ερντογάν να κάνει κι άλλες υποχωρήσεις, μπαλώνοντας προσωρινά την εικόνα της λίρας. Στην κατεύθυνση ενός συμβιβασμού σπρώχνουν αμφότερους τους μονομάχους τα επιχειρηματικά λόμπι, όπως το Αμερικανο-τουρκικό Συμβούλιο και το Τουρκο-αμερικανικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο, που διαπιστώνουν ανησυχητική αναστολή επενδύσεων εκατέρωθεν. Αλλά κανείς δεν μπορεί να λύσει το βασικό πρόβλημα μιας βιώσιμης ανάπτυξης, που άλλωστε αφορά τη διεθνή οικονομία συνολικά.

 

Αναπτυσσόμενοι… κίνδυνοι

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η πτώση της τουρκικής λίρας και των άλλων νομισμάτων δεν συνιστά αμερικανική συνωμοσία εναντίον τους, αλλά συνέπεια της «αναγκαστικής» πολιτικής των ΗΠΑ ώστε να μη βουλιάξουν στη θάλασσα του χρέους που έχουν δημιουργήσει για να ξεπεράσουν όπως-όπως την κρίση του 2008. Σε τελική ανάλυση, είναι ένα αυθόρμητος τρόπος να μοιραστούν τα αδιέξοδα της παγκόσμιας οικονομίας στους πιο αδύναμους παίχτες. Προφανώς, το πρόβλημα που κατ’ αυτόν τον τρόπο η Δύση διώχνει από την πόρτα θα ξαναμπεί απ’ το παράθυρο, λόγω της διασύνδεσης όλων των οικονομιών. Για παράδειγμα, μια σοβαρή κρίση χρεοκοπιών των τουρκικών τραπεζών θα επηρεάσει ισπανικές και ιταλικές τράπεζες που έχουν επενδύσει στις πρώτες, αλλά και τις ελληνικές εξαγωγές συνολικά. [7]

Εξάλλου, η στρεβλή απάντηση στην κρίση του 2008 επωάζει διάφορες «φούσκες» στη διεθνή οικονομία. Στα ακίνητα (Κίνα, Σουηδία, Καναδάς κ.ά.), στο bitcoin, στα σκιώδη κρατικά χρέη της Κίνας… Τα επίσημα κρατικά χρέη και ελλείμματα αποτελούν άλλη μια μεγάλη φούσκα. Το πότε θα σκάσει το τουρκικό χρέος είναι θέμα και πολιτικών αποφάσεων, π.χ. το αν θα αποκλιμακωθεί η κόντρα Τραμπ-Ερντογάν. Όμως, οι αναπτυσσόμενες χώρες θα βρίσκουν όλο και πιο δύσκολα κεφάλαια όσο δεν παύει η ανάγκη των ΗΠΑ να αυξήσουν τα τραπεζικά τους επιτόκια, δηλαδή όσο δεν παύει η αδυναμία τους να βρουν πραγματικά κέρδη εκτός δανεικών (άρα όσο δεν καταστρέφονται μαζικά κεφάλαια, ανταγωνιστών και φίλων, για να αποσυμφορηθεί η αγορά). Παρεμπιπτόντως, η Βραζιλία είναι υποψήφια για την επόμενη κρίση, με μεγαλύτερη διεθνή βαρύτητα από της Τουρκίας, συνδυάζοντας μεγάλο έλλειμμα και χρέος, αδύναμο νόμισμα, ανεργία 15%, 24% ανενεργό παραγωγικό δυναμικό, χαμηλή ζήτηση και πολιτική αστάθεια. Εν τω μεταξύ, τα τζαρτζαρίσματα, σήμερα ΗΠΑ-Τουρκίας, χτες με το Ιράν, αύριο πάλι με την Κίνα κ.ο.κ. έχουν επιπρόσθετη επίπτωση στο «επενδυτικό κλίμα». Το ΔΝΤ προειδοποίησε ότι οι εμπορικές διαμάχες των ΗΠΑ με τον υπόλοιπο κόσμο επιβραδύνουν την παγκόσμια ανάπτυξη κατά 430 δισ. δολάρια.

 

Πολιτικές επιπτώσεις

Το σφίξιμο της δανειακής στρόφιγγας για τις αναπτυσσόμενες χώρες θα φέρει κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις, όπως έφερε στην Ελλάδα του 2010-2015. Αυτό έχει ήδη δρομολογηθεί στην Αργεντινή, που ξαναμπήκε στην εποπτεία του ΔΝΤ τον Ιούνιο. [8] Η δύσκολη θέση της τουρκικής οικονομίας θα σημάνει ευκαιρίες και κινδύνους και για το τουρκικό κίνημα. Οι πιέσεις στο βιοτικό επίπεδο είναι μονόδρομος να ενταθούν. Η καταστολή και η πολεμοκαπηλία επίσης. Ήδη τα προηγούμενα χρόνια ο πληθωρισμός ξεπερνούσε τις αυξήσεις που πετύχαιναν οι αγώνες και το αστυνομικό κράτος εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης μετά το 2016 για να βγάζει παράνομες όλες τις απεργίες (που συχνά δεν υπάκουαν και παραβίαζαν δικαστικές και κυβερνητικές αποφάσεις). Απ’ την άλλη, η αντικυβερνητική δυσαρέσκεια θα επεκταθεί σε κομμάτια μεσαίων ή εργατικών στρωμάτων που ως τώρα ήταν ικανοποιημένα με τα ψίχουλα της ανάπτυξης ή διατηρούσαν ελπίδες ανέλιξης.

Μια αδυνατισμένη Τουρκία πιθανά να ανοίξει -κι άλλο!- την όρεξη στον ελληνικό υποϊμπεριαλισμό για νέες διεκδικήσεις. Για παράδειγμα, μια τουρκική οικονομική κρίση θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στη Βόρεια Κύπρο, με πολλαπλές πολιτικές επιπτώσεις. Στις ΑΟΖ και το Αιγαίο, γεωτρήσεις και ποντίσεις αγωγών θα μπορούσαν να επιταχυνθούν, υπολογίζοντας στην τουρκική αδυναμία και τη διεύρυνση του ρήγματος με τη Δύση. Αλλά το αντιδυτικό αίσθημα μέσα στην Τουρκία (αυξημένο μετά τις προκλήσεις Τραμπ) όσο και μια επιλογή εθνικής συσπείρωσης του Ερντογάν θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε τουρκική απάντηση και πολεμικές περιπέτειες. Όπως και να εξελιχτούν τα πράγματα, η ελληνική διεθνιστική αριστερά θα πρέπει να απορρίψει κάθε αναβάθμιση της ελληνικής διεκδικητικότητας που θα καλλιεργήσει καχυποψία και μίσος μεταξύ των λαών και θα προβοκάρει μια βίαιη ανατροπή των όποιων ελληνικών «κατακτήσεων» στην επόμενη αλλαγή των συσχετισμών. Η αριστερά έχει να οργανώσει τις δικές της απαντήσεις απέναντι στον ελληνικό καπιταλισμό, για τον οποίο, στο σημερινό διεθνές περιβάλλον, μια νέα κρισιακή υποτροπή φαίνεται να είναι μόνο θέμα χρόνου…

 

Σημειώσεις

[1] Ο Ερντογάν προσφέρθηκε να απελευθερώσει τον Μπράνσον με αντάλλαγμα την απαλλαγή της τουρκικής τράπεζας Halkbank από βαριά πρόστιμα που της έχουν επιβληθεί για συναλλαγές με το Ιράν.

[2] Επειδή οι ΗΠΑ είναι η παγκόσμια υπερδύναμη, το φτηνό χρήμα που εξέδιδε σήμανε μια μικρή υποχώρηση (μέχρι να εδραιωθεί η αμερικάνικη επαναφορά το 2013) αλλά όχι κατάρρευση του δολαρίου, π.χ. έναντι του ευρώ και του γεν.

[3] Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Moody’s, τα δάνεια εκείνων των αμερικάνικων επιχειρήσεων που ήταν ούτως ή άλλως χρεωμένες σημαντικά έχουν σημειώσει ρεκόρ στα 1,4 τρισ. δολάρια. Οι ίδιες «δείχνουν» να πηγαίνουν πολύ καλά κατά τα άλλα, αλλά τα θεμέλια τρίζουν…

[4] Τον Ιούλιο, Κογκρέσο και Γερουσία είχαν αποφασίσει να παγώσουν την παράδοση των F35 στην Τουρκία, πιέζοντας σε αυτήν την κατεύθυνση.

[5] Ο επίσημος πληθωρισμός ήταν από πριν υψηλός, 8% με 10% τα τελευταία δέκα χρόνια.

[6] Και το σινοτουρκικό εμπόριο είναι μόλις το ένα τρίτο του τουρκο-αμερικάνικου και το ένα πέμπτο του τουρκογερμανικού: μόνο πολύ μακροπρόθεσμα μπορεί να τα αντικαταστήσει.

[7] Η Τουρκία είναι ο δεύτερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας

[8] Βλ https://www.redtopia.gr/%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AE-%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%B1-%CE%BD%CF%8D%CF%87%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%81%CF%8E/