Άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη της κρίσης
Του Στέλιου Φαζάκη
∆ύο πρόσφατα γεγονότα επιβεβαιώνουν για µια ακόµα φορά την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, µε ορατό κίνδυνο να δηµιουργηθεί µια κατάσταση που να θυµίζει την προπολεµική Ευρώπη των φασιστικών καθεστώτων. Το πρώτο είναι οι εκλογές στην Ολλανδία που διεξήχθησαν στις 22 Νοέµβρη και είχαν νικητή τον Χέερτ Βίλντερς και το ακροδεξιό κόµµα του “Κίνηµα για την Ελευθερία” (PVV). Το δεύτερο είναι η συνάντηση των ακροδεξιών κοµµάτων που ανήκουν στην ευρωοµάδα “Ταυτότητα και ∆ηµοκρατία” (ID) στις 3 του ∆εκέµβρη στη Φλωρεντία.
Ο Βίλντερς δεν εµφανίστηκε ξαφνικά στην πολιτική σκηνή της Ολλανδίας. Εκλέγεται από το 1998. Όµως τώρα το κόµµα του κέρδισε 37 από τις 150 έδρες του κοινοβουλίου. Θα δυσκολευτεί να σχηµατίσει κυβέρνηση, όµως και οι αντίπαλοί του θα δυσκολευτούν να βρουν τον τρόπο να απαντήσουν µε συµµαχίες.
Αντίστοιχα και σε πολλές άλλες χώρες έχουµε δει εδώ και αρκετά χρόνια να φτάνουν στην εξουσία ακροδεξιά κόµµατα. Οι πρώτες εµφανίσεις που σόκαραν παλαιότερα την Ευρώπη ήταν στην Αυστρία µε τον Σεµπάστιαν Κουρτς καγκελάριο και στην Ουγγαρία, στην οποία ακόµα κυβερνά για τέταρτη θητεία ο Βίκτορ Όρµπαν, και το ακροδεξιό λαϊκιστικό κόµµα του Fidesz.
Όµως όσο περνούν τα χρόνια, η ακροδεξιά βρίσκει γερά πατήµατα και σε µεγάλες, ισχυρές χώρες της Ευρώπης. Η Ιταλία είναι µια από αυτές, στην οποία εδώ και ένα χρόνο κυβερνά η “µεταφασίστρια” Τζόρτζια Μελόνι σε συνεργασία µε τη Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι και τη Φόρτσα Ιτάλια του Μπερλουσκόνι. Στη Γαλλία, δεύτερη µεγαλύτερη οικονοµία της Ευρώπης, η Μαρίν Λεπέν έφτασε κοντά στη νίκη πέρυσι και όλα δείχνουν ότι θα εκµεταλλευθεί τη φθορά του Μακρόν και θα διεκδικήσει δυναµικά τις εκλογές του 2027.
Ο µεγαλύτερος όµως και πιο άµεσος κίνδυνος έρχεται από τη Γερµανία. Το ακροδεξιό AfD (Εναλλακτική για τη Γερµανία) έχει κερδίσει ήδη µια περιφέρεια και εµφανίζει ποσοστά σε όλη τη χώρα που πλησιάζουν τους παραδοσιακά ισχυρούς Χριστιανοδηµοκράτες. Ιδιαίτερα το κοµµάτι της νεολαίας του AfD παρακολουθείται από το κράτος ως ανησυχητικά εξτρεµιστικό. Στην Ισπανία το φρανκικό Vox έφτασε στην τρίτη θέση στις εκλογές του Ιουνίου.
Στις Σκανδιναβικές χώρες επίσης υπάρχει παρουσία της ακροδεξιάς στον ρόλο του “ρυθµιστή” των εξελίξεων. Στη Φινλανδία οι ακροδεξιοί συµµετέχουν στην κυβέρνηση, ενώ στη Σουηδία οι “Σουηδοί ∆ηµοκράτες” υποστηρίζουν τη συντηρητική κυβέρνηση.
Σλοβακία, Πολωνία, Κύπρος, Ελβετία… τα ακροδεξιά κόµµατα ανταγωνίζονται σε δηµοφιλία τα συντηρητικά δεξιά.
Φλωρεντία
Στη Φλωρεντία συγκεντρώθηκαν αντιπροσωπείες ακροδεξιών κοµµάτων από 12 χώρες, µέλη της ευρωοµάδας ID. Στον απόηχο της νίκης του οµoϊδεάτη τους Βίλντερς στην Ολλανδία, το κλίµα ήταν πανηγυρικό. Ο ίδιος ο Βίλντερς συµµετείχε µόνο διαδικτυακά. Προφανώς είναι σε φάση αναζήτησης συµµαχιών για τον σχηµατισµό κυβέρνησης και αποφεύγει την …υπερέκθεση. Τα ακροδεξιά κόµµατα που µέχρι τώρα ήταν “ευρωσκεπτικιστικά” αλλάζουν άρδην τον στόχο τους, βλέποντας ότι ανοίγονται µπροστά τους ευρωπαϊκές προοπτικές. Ο “οικοδεσπότης” Σαλβίνι έβαλε ξεκάθαρα το πλαίσιο: ∆εν είµαστε αντιευρωπαϊστές, θέλουµε να βγούµε τρίτη οµάδα στο ευρωκοινοβούλιο και να αλλάξουµε την Ευρώπη “από µέσα” και “Μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή”.
∆υστυχώς, αυτή η Ευρώπη του Σαλβίνι είναι πράγµατι εφικτή. Αν επιτευχθεί η συµµαχία µε την άλλη ακροδεξιά “Οµάδα Ευρωπαίων Συντηρητικών” (ECR) και ταυτόχρονα µια µεγάλη άνοδος του AfD στη Γερµανία, η ήδη πολύ συντηρητική Ευρώπη θα γίνει χειρότερη.
Ταυτόχρονα υπάρχουν δίαυλοι επικοινωνίας µε το Ευρωπαϊκό Λαϊκό κόµµα. Άλλοι θέλουν να συνεχιστεί το “φλερτ” και άλλοι όχι. Στη σηµερινή περίοδο κρίσης για όλη την Ευρώπη, η συστηµική δεξιά επιλέγει να επιστρατεύσει ακροδεξιά συνθηµατολογία και πολιτικές για να επιβιώσει. Ο ακροδεξιος λόγος κανονικοποιείται και οι διαχωριστικές γραµµές µε τα “παραδοσιακά” κόµµατα εξαφανίζονται.
Η νεοφιλελεύθερη Ε.Ε. “σπόνσορας” της ακροδεξιάς
Η άνοδος των ακροδεξιών κοµµάτων στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης δεν είναι κάτι στιγµιαίο. Είναι µια τάση που εµφανίστηκε εδώ και δυο δεκαετίες περίπου, ενώ είναι ακριβώς ανάλογη µε τη γενική κρίση, οικονοµική, πολιτική, ακόµα και υγειονοµική κρίση που που πέρασε και περνάει η Ε. Ε. και εν τέλει µε µια διαρκώς εντεινόµενη ταυτοτική-υπαρξιακή κρίση. Σε κάθε πρόβληµα και πρόκληση που βρήκε µπροστά της η Ε.Ε. όλα αυτά τα χρόνια, από την αρχή του 21ου αιώνα, φάνηκε “λίγη”.
Οι ίδιοι οι συστηµικοί πολιτικοί των χωρών της Ένωσης, όπως και οι δηµοσιογράφοι και οι λοιποί υποστηρικτές της, διαπιστώνουν και διαµαρτύρονται για την ανικανότητά της να παίρνει γρήγορες και δυναµικές αποφάσεις που να εφαρµόζονται από όλες τις εθνικές κυβερνήσεις. Όµως η “αποτελεσµατικότητα” προσκρούει στα ιδιαίτερα συµφέροντα της κάθε χώρας. Οι δεξιές και κεντρώες κυβερνήσεις που είχαν όλα αυτά τα χρόνια την πρωτοκαθεδρία στις χώρες τους και στο Ευρωκοινοβούλιο απέτυχαν σε όλους τους στόχους που είχαν βάλει οι ίδιοι και συνεχίζουν να αποτυγχάνουν. Σαν παραδείγµατα µπορούµε να θυµηθούµε: 1. Τον “ακρωτηριασµό” της Ε.Ε. από την έξοδο µιας από τις µεγαλύτερες χώρες, της Βρετανίας. 2. Την προβληµατική αντιµετώπιση της κρίσης χρέους από το 2008 και µετά, που εξελίχτηκε σε µόνιµη οικονοµική και κοινωνική κρίση, ιδιαίτερα για της χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, αλλά όχι µόνο. 3. Την υγειονοµική κρίση της πανδηµίας του Covid το 20-22, όπου στη διανοµή των εµβολίων οι “εταίροι” λειτούργησαν σαν λαθρέµποροι, ενώ τα συστήµατα υγείας φάνηκαν παντού κατώτερα των αναγκών. 4. Την αδυναµία εφαρµογής µιας ενιαίας εξωτερικής πολιτικής όπως π.χ. στον πόλεµο της Ουκρανίας, αλλά και στην τωρινή επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα.
Αν τα παραπάνω και πολλά ακόµα ηταν δυσάρεστα για τα κέντρα αποφάσεων στην Ε.Ε. και στους ηγέτες κάθε χώρας ξεχωριστά, επειδή δεν “έπιασαν τους στόχους” τους οι µαθητευόµενοι µάγοι του νεοφιλελευθερισµού, για τους λαούς της Ευρώπης πάνω στους οποίους εφαρµόζουν τους πολιτικούς πειραµατισµούς τους, η διαβίωση είναι πραγµατικά πολύ δύσκολη και χειροτερεύει.
Εδώ στην Ελλάδα το ζήσαµε και το ζούµε πολύ έντονα αυτό. Θεωρητικά, έχουµε αφήσει πίσω την οικονοµική κρίση, “πάµε καλά” και ανεβαίνουµε και στις “επενδυτικές βαθµίδες”. Στην πραγµατικότητα όµως η φτωχοποίηση των λαϊκών στρωµάτων µεγαλώνει, το χρέος παραµένει υψηλό, οι κοινοφελείς οργανισµοί έχουν δοθεί σε ιδιώτες, Υγεία, Πρόννοια και Παιδεία υπολειτουργούν, όπως και κάθε απαραίτητη δηµόσια παροχή στους πολίτες. Ταυτόχρονα, διεφθαρµένοι πολιτικοί και “ολιγάρχες” µένουν ατιµώρητοι από τη δικαιοσύνη.
Η απογοήτευση για την “Ευρώπη των λαών” µεγαλώνει. Έχει αποτύχει να εξασφαλίσει την ευηµερία για τους πολίτες της. Οι νέες γενιές ζουν χειρότερα από τις προηγούµενες, ενώ οι ανισότητες µεγαλώνουν. ∆ε θα µπορούσε να είναι διαφορετικά. Η εκµετάλλευση των λαών από τις οικονοµικές ελίτ αποτελεί τον πυρήνα της καπιταλιστικής και (ακόµα πιο έντονα) της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Την ίδια στιγµή που για τις εργαζόµενες τάξεις εφαρµόζεται σκληρή λιτότητα, κάποιοι πλουτίζουν, ελέγχοντας όλο και περισσότερο τις εξουσίες. Χρηµατιστηριοποίηση των αγαθών και τραπεζοκρατία. Η “Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση” µοιάζει όλο και περισσότερο µε ολοκληρωτισµό.
Σε κάθε έρευνα στην Ε.Ε για τις πολιτικές προτιµήσεις των πολιτών διαπιστώνεται ότι την ακροδεξιά την ψηφίζουν οι νέοι άνθρωποι. Είναι αυτοί που δέχονται τη µεγαλύτερη πίεση, βιώνοντας µεγάλη ανασφάλεια για το µέλλον τους. ∆υσκολεύονται να ζήσουν αξιοπρεπώς µε τους χαµηλούς µισθούς και αδυνατούν να αυτονοµηθούν µε δική τους στέγη και δυνατότητα δηµιουργίας οικογένειας. Ακόµα κι αν δε συµφωνούν µε τις πιο ακραίες θέσεις της ακροδεξιάς, πείθονται για την αντισυστηµική στάση της και επιζητούν την εκλογική τιµωρία των παραδοσιακών κοµµάτων εξουσίας.
Τα ακροδεξιά κόµµατα έχουν το χαρακτηριστικό να µιλάνε απλά, να υπόσχονται δυναµικές λύσεις, ενώ δεν έχουν κανένα πρόβληµα στο να αλλάζουν θέσεις και εξαγγελίες για να γίνονται ελκυστικά στο κοινό τους. Κύρια και κοινή αφήγηση όλων των ακροδεξιών οµάδων είναι ότι “το έθνος µας βάλλεται από παντού και κινδυνεύει”. Ο µεγαλύτερος κίνδυνος είναι γι’ αυτούς οι µετανάστες και πρόσφυγες που “ήρθαν να µας πάρουν τις δουλειές” και έχουν “προνόµια και επιδόµατα” από το κράτος. Αυτά τα επιχειρήµατα επιστρατεύονται ακόµα και σε χώρες που δεν αποτελούν πέρασµα ή προορισµό για µετανάστες και πρόσφυγες. ∆ευτερευόντως φταίνε όσοι και όσες διαφοροποιούνται από τις “παραδοσιακές αξίες” της οικογένειας και της θρησκείας, εκείνοι που διεκδικούν δικαιώµατα για τους οµοφυλόφιλους, την θέση της γυναίκας, το δικαίωµα στην άµβλωση, την προστασία του περιβάλλοντος κ.λ.π.
Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ε.Ε. και η ίδια η Ένωση ως σύνολο δεν αποτελούν απλώς τους παθητικούς αποδέκτες της ακροδεξιάς ανόδου, αλλά είναι αυτοί που πέρα από τις αποτυχίες και τη διαφθορά τους, στήριξαν ενεργητικά την ακροδεξιά. Αυτοί ενσωµατώνουν τις ακροδεξιές ιδέες στην πολιτική τους για να συσπειρώνουν τους οπαδούς τους. Προσπαθούν πάντα να ενσωµατώνουν τα ακροδεξιά ακροατήρια, θεωρώντας την ακροδεξιά ελεγχόµενη. Αυτοί είναι που πρώτοι “τείνουν χείρα φιλίας” σε ακροδεξιούς και φασίστες πολιτικούς. Η Ε.Ε. µαζί µε τις κυβερνήσεις παίρνουν τα εγκληµατικά µέτρα κατά των προσφύγων και µεταναστών στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της Ευρώπης.
Η σύγχρονη ακροδεξιά σε όλες της τις µορφές, είτε ως λαϊκίστικα κόµµατα, είτε ως εξτρεµιστικά φασιστικά κόµµατα, είναι δηµιούργηµα της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης. Γι’ αυτό, όσο οργισµένη κι αν ακούγεται δεν µπορεί να φέρει καµιά αλλαγή. Οι προτάσεις των ακροδεξιών ακόµα κι αν ακούγονται από το κοινό τους σαν ειλικρινείς, ποτέ δεν ήταν πραγµατικά ανατρεπτικές, αλλά απλώς “διορθωτικές” για τη διαχείριση της εξουσίας. ∆εν αµφισβητούν ποτέ τις σχέσεις εκµετάλλευσης, απλώς υπόσχονται µια επιστροφή σε παλαιότερους καιρούς εθνικής, οικογενειακής, θρησκευτικής αγνότητας…
Ιστορικά έχει αποδειχτεί µε οδυνηρό τρόπο ότι όσες φορές τα ακροδεξιά και φασιστικά κόµµατα έχουν πάρει την εξουσία στρέφονται εναντίον του λαού που τα ανέδειξε. Καταστέλλουν τις ελευθερίες και επιδίδονται σε ανεξέλεγκτο πλιάτσικο σε συνεργασία µε τις οικονοµικές ελίτ που κατηγορούσαν. Όπως ειπώθηκε πολλά χρόνια πριν: “Ο πατριωτισµός είναι το τελευταίο καταφύγιο κάθε απατεώνα”. Ακόµα και η συµµετοχή τέτοιων κοµµάτων σε κυβερνήσεις συνεργασίας στο ρόλο του µικρού εταίρου, η ζηµιά για την κοινωνία είναι µεγάλη. Το ζήσαµε αυτό και εδώ στην Ελλάδα. Οι συνεργασίες των Ν∆-ΠΑΣΟΚ µε τον ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη και του ΣΥΡΙΖΑ µε τους Ανεξάρτητους Έλληνες του Καµµένου έχουν αφήσει το µελανό στίγµα τους στην πρόσφατη πολιτική ιστορία. Ο εθνικισµός µπήκε στην “ηµερήσια διάταξη” και επηρέασε κυβερνητικές αποφάσεις για το µεταναστευτικό ζήτηµα, την κοινωνική και εξωτερική πολιτική. Οι ακροδεξιοί του ΛΑΟΣ είναι σήµερα υπουργοί στην κυβέρνηση, ως προβεβληµένα στελέχη της Ν∆ που κάποτε λοιδωρούσαν.