Του Βαγγέλη Λιγάση
Η νικηφόρα οκτωβριανή εξέγερση του 1917 στη Ρωσία
Η κυρίαρχη προπαγάνδα των αστών αρέσκεται να ισχυρίζεται και διαδίδει ότι η εξέγερση της 7ης Νοέµβρη 1917 (25 Οκτώβρη µε το παλιό ηµερολόγιο) ήταν έργο µειοψηφίας συνωµοτών, του µπολσεβίκικου κόµµατος (πλειοψηφούντες, στα ρωσικά, του ρωσικού σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος από την διάσπαση του 1903, µε τους τότε µειοψηφούντες να ονοµάζονται Μενσεβίκοι). Τίποτε δεν είναι πιο αντίθετο µε τα πραγµατικά γεγονότα. Σε αντίθεση µε αυτόν τον ισχυρισµό, η δύναµη και η ανθεκτικότητα της λαϊκής αυτενέργειας ήταν αυτά που ωθούσαν τους Μπολσεβίκους.
Η αγροτική αναταραχή εξαπλωνόταν σε όλη τη Ρωσία. Οι ανούσιες ανθρωποσφαγές στα µέτωπα του πολέµου έφεραν ανυπακοή στον στρατό και εκµηδένισαν την παλιά πειθαρχία. Μόνο η παρέµβαση του Τρότσκι στο σοβιέτ (συµβούλιο στα ρωσικά) της Κροστάνδης (ναύσταθµος στη Βαλτική) απέτρεψε µια πρόωρη ένοπλη σύγκρουση µε την «Προσωρινή κυβέρνηση» (αστική κυβέρνηση που προέκυψε από την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 η οποία ανέτρεψε την απολυταρχία του Τσάρου). Τα σοβιέτ της Τασκένδης και του Τουρκεστάν είχαν πάρει ήδη την ευθύνη της εξουσίας. Στον Βόλγα ολόκληρη Στρατιά 40.000 ανδρών αρνιόταν να υπακούσει. Στα προάστια της Μόσχας και της Πετρούπολης δηµιουργούνταν οι εργατικές κόκκινες φρουρές. Η φρουρά της Πετρούπολης πέρασε στις διαταγές του σοβιέτ. Στα σοβιέτ εργατών-αγροτών-στρατιωτών η πλειονότητα µετακινούνταν διαρκώς από τους µετριοπαθείς σοσιαλιστές στους Μπολσεβίκους (αιφνιδιάζοντας και τους ίδιους).
Ο Κερένσκι (πρωθυπουργός της Προσωρινής κυβέρνησης) έµεινε µε µοναδικό στήριγµα τους λαοµίσητους πρίγκιπες-στρατιωτικούς.
Η στρατιωτική οργάνωση του µπολσεβίκικου κόµµατος ήδη αριθµούσε παραµονές της επανάστασης πάνω από 100.000 στρατιώτες και αρκετούς αξιωµατικούς. Από αυτό το δυναµικό θα συγκροτούνταν παντού οι Επαναστατικές Στρατιωτικές Επιτροπές, µε τις επικοινωνίες και την επιµελητεία τους, όργανα που θα διεύθυναν την εξέγερση.
Τόσο η διεύθυνση της εξέγερσης όσο και ο χρόνος αυτής δίχασαν προσωρινά την ηγεσία των Μπολσεβίκων. Στην πρώτη περίπτωση οι Κάµενεφ – Ζηνόβιεφ διαφώνησαν ανοιχτά (µε επιστολή στον κοµµατικό Τύπο!), στην δεύτερη ο Λένιν βιαζόταν (καθώς µια ενέργεια που αναβάλλεται θα µπορούσε να γίνει µια ενέργεια χαµένη για την Ιστορία), ενώ ο Τρότσκι επέµενε να περιµένουν την νοµιµοποίηση από το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, που επρόκειτο να συνέλθει στην Πετρούπολη στις 15 Οκτωβρίου. Οι Μενσεβίκοι κατάφεραν να το µεταθέσουν για τις 27 (7 Νοεµβρίου µε το νέο ηµερολόγιο), δίνοντας µια ανάσα µερικών ηµερών στην Προσωρινή κυβέρνηση της αστικής τάξης. Κανείς δεν αµφέβαλλε ότι το συνέδριο, στο οποίο οι Μπολσεβίκοι θα είχαν σίγουρα την πλειοψηφία, θα ψήφιζε υπέρ της κατάληψης της εξουσίας.
Την µπολσεβίκικη «συνωµοσία» την πήρε κυριολεκτικά στη ράχη του ένα εξεγερσιακό τσουνάµι.
Επίσης, οι διαφορές ανάµεσα στις εξεγέρσεις στην Πετρούπολη και την Μόσχα είναι εντυπωσιακές. Η εξέγερση στην Πετρούπολη µας προσφέρει το υπόδειγµα ενός µαζικού κινήµατος µε τέλεια οργάνωση. Αυτός ήταν ο λόγος που η εξέγερση νίκησε γρήγορα σχεδόν χωρίς να τρέξει µια σταγόνα αίµα, µέσα στον γενικό ενθουσιασµό.
Στην Μόσχα ο αυθορµητισµός των µαζών επισκίασε την οργάνωση. Η πρόκληση έπαιξε σηµαντικό ρόλο και το κίνηµα, παρότι υπέρτερο, αφέθηκε να συρθεί ξεκάθαρα σε σφαγή.
Τροµοκρατία ή αυτοάµυνα;
Από τις πρώτες µέρες της επανάστασης ο Λένιν πίεζε για τη λήψη σκληρών µέτρων και είχε αντιπαλέψει τις «πασιφιστικές» αυταπάτες του περιβάλλοντός του. Παραήταν ρεαλιστής για να αποφύγει την διατύπωση «ότι στην επανάσταση περισσότερη ενεργητικότητα σηµαίνει περισσότερο ανθρωπισµό» (Τρότσκι). 10 µέρες µετά την νικηφόρα εξέγερση, κόντρα στην παράλυση των υπηρεσιών και την δολιοφθορά, ο Λένιν καλεί τους εργάτες και τους αγρότες «να αναλάβουν οι ίδιοι επιτόπου πλήρεις εξουσίες». «Εσείς οι ίδιοι διοικείτε το κράτος. Στρωθείτε στην δουλειά γύρω από τα σοβιέτ σας χωρίς να περιµένετε διαταγές. Επιβάλετε αυστηρή επαναστατική τάξη, τσακίστε τις αναρχικές εξαλλοσύνες των πιωµένων, των αλητών, των αντεπαναστατών κ.λπ. Αυστηρό έλεγχο στην παραγωγή και την απογραφή των προϊόντων. Παραδώστε στα επαναστατικά δικαστήρια όποιον σηκώνει το χέρι του ενάντια στα συµφέροντα της πλειοψηφίας».
Όσο πιο αποφασιστικά κάνεις τον αγώνα τόσο πιο σύντοµος θα είναι, τόσο µικρότερο το κόστος του και τόσο µεγαλύτερες οι πιθανότητες της νίκης. «Βαρβαρότητα είναι η επιείκεια που συνθηκολογεί µε τη τυραννία», έλεγε ο Ροβεσπιέρος στην Συµβατική Συνέλευση. Οι εργαζόµενες µάζες χρησιµοποιούν την τροµοκρατία ενάντια σε τάξεις που είναι µειοψηφία στην κοινωνία, και αυτός είναι ο βαθύτερος λόγος που η «κόκκινη» τροµοκρατία είναι πάντα πολύ λιγότερο αιµατηρή από την «λευκή».
Τελικά, η κόκκινη τροµοκρατία εξαπολύεται ως αυτοάµυνα· και όπως ακριβώς η γιακωβίνικη τροµοκρατία στη Γαλλική επανάσταση, έτσι και η µπολσεβίκικη, ήταν άµεση απόρροια της ξένης επέµβασης.
Οι µπολσεβίκοι πήραν την εξουσία γιατί, µέσω της «φυσικής επιλογής» που έγινε ανάµεσα στα επαναστατικά κόµµατα, αποδείχτηκαν οι πιο κατάλληλοι να εκφράσουν µε συνοχή, οξυδέρκεια και δύναµη της θέλησης τις προσδοκίες των µαχόµενων µαζών. Κράτησαν την εξουσία και κέρδισαν τον εµφύλιο πόλεµο γιατί οι λαϊκές µάζες τελικά τους στήριξαν παρά τις άπειρες αµφιταλαντεύσεις και συγκρούσεις από την Βαλτική ως τον Ειρηνικό.
∆ικτατορία των εργαζοµένων = µονοκοµµατισµός;
Ένας άλλος διαδεδοµένος µύθος είναι ότι οι Μπολσεβίκοι επιζήτησαν αµέσως να µονοπωλήσουν την εξουσία. Η αλήθεια είναι ότι φοβόντουσαν την αποµόνωση στην εξουσία. Τάχθηκαν υπέρ µιας σοσιαλιστικής κυβέρνησης συνασπισµού, αλλά οπωσδήποτε όχι µε τα µετριοπαθή σοσιαλιστικά κόµµατα που αρνούνταν να αναγνωρίσουν και αντιµάχονταν το de facto καθεστώς των εργατικών συµβουλίων. Συγκυβέρνησαν από τον Νοέµβριο του 1917 ως τις 6 Ιούλη 1918 µε το κόµµα των αριστερών Εσέρων, ένα αγροτικό κόµµα µε ιδεαλιστές ηγέτες. Οι τελευταίοι, αρνούµενοι την συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ (συνθήκη ειρήνης/ήττας µε την αυτοκρατορική Γερµανία, µε τεράστιες εδαφικές παραχωρήσεις – όπως και το 1/3 των γνωστών µπολσεβίκων κόντρα στην πλειοψηφία που «παραχωρούσε χώρο για να κερδίσει χρόνο»), στις 6/7/1918 προχώρησαν σε ένοπλη εξέγερση στη Μόσχα, διακηρύσσοντας την πρόθεσή τους να «κυβερνήσουν µόνοι» και να «επαναλάβουν τον πόλεµο εναντίον του γερµανικού ιµπεριαλισµού». Το ραδιοφωνικό τους µήνυµα εκείνη την ηµέρα υπήρξε η πρώτη διακήρυξη µονοκοµµατικής κυβέρνησης! Ηττήθηκαν, και οι Μπολσεβίκοι αναγκάστηκαν να κυβερνήσουν µόνοι. Από την άλλη, οι αναρχικοί εφάρµοσαν όπου µπορούσαν (π.χ. στις περιοχές της Μαύρης Στρατιάς του Νέστορ Μάχνο) µια γνήσια δικτατορία µε κατασχέσεις, εκτελέσεις κ.λπ. (ο Μάχνο αποκαλούνταν «µπάτκο», νονός, αρχηγός).
Το µπολσεβίκικο κόµµα δεν κουβαλούσε κανέναν φετιχισµό αφηρηµένης δηµοκρατίας, αλλά σεβόταν και (ιδιαίτερα) στις πιο κρίσιµες στιγµές τους κανόνες εσωτερικής δηµοκρατίας. Έβαλε πολλάκις τον αναγνωρισµένο αρχηγό του στην µειοψηφία. Τα πιο σηµαντικά ζητήµατα κρίνονταν συχνά µε ισχνές πλειοψηφίες στις οποίες οι µειοψηφίες υποτάσσονταν χωρίς να εγκαταλείπουν τις απόψεις τους. Το γεγονός ότι η αντιπολίτευση δεν αποδοκιµαζόταν (πολύ περισσότερο µε προσωπικές σπερµολογίες και ίντριγκες, όπως εκπαίδευσε η σταλινική αντίληψη «δηµοκρατίας»), επέτρεπε στο κόµµα να διατηρεί τον αναγκαίο βαθµό ψυχραιµίας για να αναθεωρεί τόσο η πλειοψηφία όσο και η µειοψηφία άµεσα τις άκαιρες αποφάσεις της. Ήταν µια αληθινά συλλογική ηγεσία σφυρηλατηµένη στην συνήθεια της συλλογικής σκέψης, την µαρξιστική παιδεία και στην λειτουργία του δηµοκρατικού συγκεντρωτισµού.
Ο κατήφορος της αποµόνωσης
Οι Μπολσεβίκοι έβλεπαν σωστά τη σωτηρία της Ρωσικής επανάστασης στην ενδεχόµενη νίκη της γερµανικής επανάστασης. Η αγροτική Ρωσία και η βιοµηχανική Γερµανία µε επαναστατικά καθεστώτα (θα) εξασφάλιζαν µια ειρηνική ανάπτυξη του σοσιαλισµού. Αυτή ήταν η -µη επιτευχθείσα τελικά- προϋπόθεση για την αποφυγή του στραγγαλισµού της σοβιετικής δηµοκρατίας από την γραφειοκρατία και της ναζιστικής φρίκης και καταστροφής στην Γερµανία.
Τη στιγµή που ξέσπασε η Ρωσική Επανάσταση, τα οργανωµένα µέλη όλων των επαναστατικών κοµµάτων δεν ξεπερνούσαν το 1% του πληθυσµού της αυτοκρατορίας. Οι οργανωµένοι µπολσεβίκοι αποτελούσαν ένα κλάσµα αυτού, λιγότερο από 0,5% του πληθυσµού (αν και µε το ειδικό βάρος της εργατιάς στις µεγαλουπόλεις). Εκείνη η µικρή ανθρώπινη µαγιά έπαιξε τον ιστορικό της ρόλο αλλά αναλώθηκε κάτω από το βάρος του εµφυλίου, των επεµβάσεων, της οργάνωσης του νέου κράτους κ.λπ. περιµένοντας µια υποστήριξη από το εξωτερικό που τελικά δεν ήρθε.
Η επανάσταση του Οκτώβρη-Νοέµβρη του 1917 καθοδηγήθηκε από ένα κόµµα νέων ανθρώπων. Ο µεγαλύτερος, ο Λένιν, ήταν 47 χρονών, ο Τρότσκι 38, ο Κάµενεφ και ο Ζηνόβιεφ 34, ο Μπουχάριν 29 κ.λπ. Ωστόσο, 10 και 20 χρόνια αργότερα είναι ήδη γερασµένοι και λυγίζουν κάτω από το βάρος της νεαρής αστυνοµικής γραφειοκρατίας, γραπωµένης στα προνόµια της εξουσίας και δηµιουργηµένης από την πολιτική παράλυση των καταπονηµένων µαζών, νεοφερµένων στις πόλεις και υποσιτισµένων.
Στα 1927-1928 ένα διαρκές εσωκοµµατικό πραξικόπηµα µετέτρεψε το επαναστατικό κόµµα και κράτος σε αντιδραστικό αστυνοµικό και γραφειοκρατικό µόρφωµα πάνω στο κοινωνικό έδαφος που είχε δηµιουργήσει η επανάσταση. Ο κριτικός µαρξισµός των σκεπτόµενων ανθρώπων εκφυλίζεται σε στερεότυπα κλισέ, που µαζί µε την «λατρεία του αρχηγού» και την θεωρία του «σοσιαλισµού σε µία χώρα», είναι τα διαβατήρια των τυχάρπαστων της εξουσίας, που ενδιαφέρονται για την διεύρυνση και σταθεροποίηση των προνοµίων τους.
Το «παραµορφωµένο εργατικό κράτος», η δυνατότητα πάλης της επαναστατικής γενιάς ενάντια στην γραφειοκρατία θα διαρκέσει 10 χρόνια, από το 1927 ως το 1937.
Οι περιπέτειες µε τα πρόσωπα να εναντιώνονται τα µεν στα δε, να συµφιλιώνονται κ.λπ. δεν πρέπει να µας µπερδεύουν. Εκατοντάδες χιλιάδες πρωτεργάτες του 1ου εργατικού κράτους εξαπατούνται, ταπεινώνονται, επαναστατούν απελπισµένα. Ο επαναστατικός-κοµµατικός πατριωτισµός, οι θυσίες, τα επιτεύγµατα του αγώνα (εξάλειψη αναλφαβητισµού, ελεύθερη ένωση των δύο φύλων και διευκόλυνση του διαζυγίου, νοµιµοποίηση των εκτρώσεων, χειραφέτηση της γυναίκας µε κοινοτικούς παιδικούς σταθµούς, πλυντήρια, µαγειρεία κ.λπ., πραγµατική ανεξιθρησκεία κ.λπ.), τα οράµατα του µέλλοντος κ.λπ. αλλοίωσαν την αίσθηση της πραγµατικότητας σε αποδεδειγµένα κοφτερά µυαλά.
Τελικά την αντίσταση της παλιάς επαναστατικής γενιάς χρειάστηκε το λεπίδι του 1936-1938 (οι περιβόητες δίκες της Μόσχας) για να την αφανίσει ολόκληρη. Οι µπολσεβίκοι θανατώθηκαν κατά δεκάδες χιλιάδες, σοβιετικοί πολίτες που αντιδρούσαν κατά εκατοµµύρια. Μερικές δεκάδες σύντροφοι του Λένιν και του Τρότσκι, σε µια πράξη υπέρτατης αφοσίωσης στο κόµµα, δέχτηκαν να ατιµαστούν οι ίδιοι πριν στηθούν στο απόσπασµα. Πολλές χιλιάδες άλλοι τουφεκίστηκαν στα υπόγεια. Τα µεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης της ιστορίας ανέλαβαν την φυσική εξόντωση των υπολοίπων.
Σταλινική αντεπανάσταση: η πιο αιµατηρή της Ιστορίας
Ήταν η πιο αιµατηρή αντεπανάσταση της Ιστορίας, από την οποία προέκυψε ένα νεοεµφανιζόµενο καθεστώς, ο «κρατικός γραφειοκρατικός καπιταλισµός». Ένα καθεστώς αποτρόπαιο όσο και ο καπιταλισµός στην εποχή του ιµπεριαλισµού, διαµορφωµένο ιστορικά διαφορετικό στην µορφή (κρατική – συλλογική ιδιοκτησία της γραφειοκρατίας νοµικά µη µεταβιβαζόµενη, ανταγωνισµός µεταξύ κοινωνικών σχηµατισµών όχι επιχειρήσεων κ.λπ.) αλλά παραπλήσιο στην ουσία του (εξατοµικοποίηση εργατών, αλλοτρίωση από το προϊόν, αποξένωση από κάθε εξουσία στις παραγωγικές σχέσεις και την πολιτική, συσσώρευση για διαρκή αναπαραγωγή, ιµπεριαλισµός κ.λπ.).
Η ΕΣΣ∆ επενέβη στον εµφύλιο της Ισπανίας για να πλήξει (µε διαφθορά, εκβιασµούς και δολοφονίες) το εργατικό κίνηµα που εµπνεόταν από τα δικά της αλλοτινά ιδανικά και αφού τα κατάφερε, υπέγραψε µυστική συµφωνία µε το Τρίτο Ράιχ για τον διαµελισµό της Πολωνίας και την επικυριαρχία στις χώρες της Βαλτικής, επέβαλλε, µεταπολεµικά, καθεστώτα «κουίσλιγνκς» της επικυριαρχίας της στην Ανατολική Ευρώπη (όπου την κήρυξη του «σοσιαλισµού» την ακούσανε κάποιο πρωινό από το ραδιόφωνο πηγαίνοντας στην δουλειά), κατέστειλε την Ουγγρική επανάσταση του 1956, επέβαλλε κατοχή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 κ.λπ. κ.λπ., για να καταρρεύσει κάτω από τις αξεδιάλυτες αντιφάσεις της το 1989, εν µέσω χλεύης και πανηγυρισµών για το υποτιθέµενο «τέλος της Ιστορίας» των ∆υτικών ανταγωνιστών της.
Τι µένει;
∆ανειζόµαστε τα λόγια του Βίκτορ Σερζ («ανιθαγενή» αναρχικού που στρατεύτηκε στους Μπολσεβίκους) από το βιβλίο του «Έτος 1 της Ρωσικής Επανάστασης» από τον (θλιµµένο) επίλογο που έγραψε 30 χρόνια µετά, το 1947:
«Από τους αξέχαστους ενθουσιασµούς του 1917 τι µένει; Πολλοί άνθρωποι της γενιάς µου, κοµµουνιστές από την πρώτη στιγµή, τρέφουν µόνο αισθήµατα µίσους για την Ρωσική Επανάσταση. Από τους αυτουργούς και µάρτυρες κανείς σχεδόν δεν επέζησε. Το κόµµα του Λένιν και του Τρότσκι τουφεκίστηκε. Τα ντοκουµέντα καταστράφηκαν, κρύφτηκαν ή πλαστογραφήθηκαν. Μια άθλια λογική που µας δαχτυλοδείχνει το µαύρο θέαµα της σταλινικής ΕΣΣ∆, κηρύσσει την χρεοκοπία του µπολσεβικισµού και εποµένως του σοσιαλισµού. Είναι µια εύκολη λαθροχειρία στα προβλήµατα που κρατούν αιχµάλωτο τον κόσµο και δεν θα τον αφήσουν τόσο σύντοµα.
Κάθε γεγονός είναι συνάµα οριστικό και µεταβατικό. Το 1819, 30 µόλις χρόνια µετά, η Γαλλική επανάσταση φαινόταν να είναι η πιο ακριβοπληρωµένη ιστορική αποτυχία. Να έχουν πέσει τόσα κεφάλια; Να έχουν γίνει τόσοι πόλεµοι; Για να φτάσουµε σε µια ευτελή παλινόρθωση της µοναρχίας; Και όµως η Γαλλική επανάσταση γονιµοποίησε τον 19ο αιώνα µε την επικράτηση του επιστηµονικού πνεύµατος και της βιοµηχανίας […]».
Τιµούµε και διδασκόµαστε από όλους τους καταπιεσµένους που τροµοκρατούν τους εκµεταλλευτές, επιζητώντας να γίνουν κύριοι της ανθρώπινης µοίρας, µε τις επιτυχίες και τα λάθη τους (στα οποία δεν αναφερθήκαµε καθόλου).
Οι εξεγερµένοι σκλάβοι του Σπάρτακου «στόλισαν» µε τα σταυρωµένα κορµιά τους την Αππία οδό, για τους κοµµουνάρους του Παρισιού το 1871 χρειάστηκε πάνω από χρόνος για να εκτελεστούν οι περισσότεροι, για τους επιζώντες των εξεγερµένων της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944, τον ανθό µιας ολόκληρης γενιάς, χρειάστηκε να ασπρίσουν τα µαλλιά τους για να ζήσουν χωρίς φόβο, βλέποντας µε αποστροφή τους απογόνους των ταγµαταλητών να προκόβουν στην «καλή κοινωνία».
Ωστόσο, καµία µέχρι σήµερα «έφοδος στον ουρανό» δεν είχε τέτοια διάρκεια, έκταση και πιθανότητες επιτυχίας όσο αυτή του κόµµατος των Μπολσεβίκων· και γι’ αυτό, η Ρωσική Επανάσταση του 1917, χωρίς να καθαγιάζεται, αποτελεί την πιο σύγχρονη και µεγάλη παρακαταθήκη για τους δρόµους που πρέπει να διαβούµε και αυτούς που πρέπει να αποφύγουµε για την απελευθέρωση της κοινωνίας από τα δεσµά της ανάγκης και την αποτροπή της βαρβαρότητας.
Υποβολή απάντησης