«Πατριωτική» διαφθορά και διχοτόμηση της Κύπρου * RedTopia

πίνακας του Caravaggio, The Cardsharps, 1594

τoυ Σταύρου Τομπάζου

Η μεγάλη πλειονότητα των Ελληνοκυπρίων συνήθισε τόσο πολύ να ακούει τα κομματικά κατεστημένα της Δεξιάς και τα κυρίαρχα ΜΜΕ να αποδίδουν την απουσία προόδου στο Κυπριακό αποκλειστικά στην τουρκική αδιαλλαξία, εμπέδωσε τόσο πολύ την ψευδή προφάνεια στερεοτυπικών σκεπτικών απο-ενοχοποίησης της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, που σημαντικές ευκαιρίες επίτευξης μιας Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (σ.σ. στο εξής στο κείμενο ΔΔΟ) πέρασαν σχεδόν απαρατήρητες. Κι όμως, οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017 δεν κατέρρευσαν λόγω της τουρκικής αδιαλλαξίας, αλλά λόγω της στάσης του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη και της επιμελούς κάλυψης του τελευταίου από τον τότε υπουργό εξωτερικών της Ελλάδας Νίκο Κοτζιά.

Στο Κραν Μοντανά, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μελβούτ Τσαβούσογλου δεσμεύτηκε προφορικά ενώπιον του γ.γ. του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να ικανοποιήσει την ελληνοκυπριακή και ελληνική αξίωση σχετικά με την κατάργηση των συνθηκών εγγύησης και ασφάλειας και σχετικά με την σταδιακή απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο. Ο Τσαβούσογλου έθεσε στον γ.γ. του ΟΗΕ ένα όρο προκειμένου να επισημοποιήσει τη δέσμευσή του: τη θετική κατάληξη των συνομιλιών μεταξύ Μουσταφά Ακιντζί και Νίκου Αναστασιάδη όσον αφορά στην εσωτερική πτυχή του Κυπριακού. Ο Τσαβούσογλου είχε προειδοποιήσει τον γ.γ. του ΟΗΕ ότι η μη κατάληξη των συνομιλιών μεταξύ των Κυπρίων διαπραγματευτών στην εσωτερική πτυχή ισοδυναμεί με την αναίρεση της προφορικής του δέσμευσης, διευκρινίζοντας σε αυτόν ότι θα αρνηθεί ότι υπήρξε ποτέ τέτοια δέσμευση.

Οι διαπραγματεύσεις πάνω στην εσωτερική πτυχή είχαν ήδη προχωρήσει σε βαθμό που δεν δικαιολογούταν αποχώρηση καμιάς πλευράς λόγω της αδιαλλαξίας της άλλης. Ο Μουσταφά Ακιντζή, με δική του πρωτοβουλία και απειθαρχώντας στην Τουρκία, είχε ήδη καταθέσει χάρτη στις διαπραγματεύσεις του Μοντ Μπελεράν τον Νοέμβριο του 2016 που περιελάβανε στις περιοχές που θα επιστρέφονταν στην ελληνοκυπριακή πλευρά και τη Μόρφου, την οποία πολλοί Ελληνοκύπριοι αναλυτές θεωρούσαν χαμένη μετά την απόρριψη του σχεδίου Ανάν από τους Ελληνοκύπριους το 2004. Οι διαφορές στο εδαφικό ήταν πλέον ελάχιστες: αφορούσαν στο 1% του εδάφους.

Στην ίδια θετική τροχιά βρίσκονταν και οι διαπραγματεύσεις στο θέμα της «πολιτικής ισότητας» και της «αποτελεσματικής ψήφου» των Τουρκοκυπρίων στα όργανα αποφάσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το σύνταγμα της Ζυρίχης προέβλεπε Τυρκοκύπριο αντιπρόεδρο με δικαίωμα βέτο. Από την εποχή του σχεδίου Ανάν αυτό το βέτο υποβιβάστηκε προς όφελος της ελληνοκυπριακής πλευράς. Προκειμένου να αποτραπεί η λήψη μιας απόφασης δεν αρκούσε πλέον μια και μοναδική τουρκοκυπριακή ψήφος κατά. Έπρεπε τα τουρκοκυπριακά μέλη του υπουργικού συμβουλίου να ομοφωνούν κατά της απόφασης, πράγμα που η ελληνοκυπριακή πλευρά αποδεχόταν. Η διαπραγμάτευση αφορούσε στο Κραν Μοντανά το θέμα της «αποτελεσματικής ψήφου» σε θέματα χαμηλότερης πολιτικής, δηλαδή αν θα είναι αναγκαία η τουρκοκυπριακή συναίνεση σε άλλα χαμηλότερα όργανα λήψης αποφάσεων από το υπουργικού συμβουλίο. Στις συνομιλίες, η τουρκοκυπριακή πλευρά είχε δεχθεί να μειώσει δραστικά τον αριθμό των οργάνων στα οποία θα απαιτούταν τουρκοκυπριακή συναίνεση, παρά το γεγονός ότι αρχικά διεκδικούσε «αποτελεσματική συμμέτοχή» σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό οργάνων.

Εν ολίγοις, στο Κραν Μοντανά οι δύο πλευρές έφθασαν στο παρά πέντε της λύσης. Ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, ο Νίκος Αναστασιάδης, πανικόβλητος από τη διαλλακτικότητα των «βαρβάρων», που φάνηκε ότι θα ικανοποιούσαν τους διακηρυγμένους στόχους της ελληνοκυπριακής πλευράς, εγκατέλειψε το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Το ίδιο είχε κάνει και στο Μοντ Μπελεράν με πρόφαση ότι ο γ.γ. του ΑΚΕΛ απαιτούσε δήθεν συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου της Κύπρου για συζήτηση των εξελίξεων. Βέβαια, ο γ.γ. του ΑΚΕΛ, Άντρος Κυπριανού, διέψευσε τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ποτέ δεν είχε διατυπώσει τέτοιο αίτημα.

Ο Νίκος Αναστασιάδης συνεχίζει να αρνείται το γεγονός ότι ο Τσαβούσογλου, στο Κραν Μοντανά, έδειξε ειλικρινή διάθεση ικανοποίησης των ελληνοκυπριακών και ελληνικών αιτημάτων σχετικά με τις εγγυήσεις και τον τουρκικό στρατό, αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτός ήταν ο πραγματικός λόγος που αποσύρθηκε από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Για να στηρίξει αυτή του την εκτίμηση επικαλείται δηλώσεις του Τσαβούσογλου στο δείπνο το τελευταίο βράδυ πριν την αναχώρηση της ελληνοκυπριακής διαπραγματευτικής ομάδας. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι διαπραγματεύσεις για την εσωτερική πτυχή δεν κατέληξαν, δεν υπήρχε περίπτωση ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας να ικανοποιήσει τις ελληνοκυπριακές αξιώσεις στο εν λόγω δείπνο. Η απόσυρση της πρότασής του ήταν αναμενόμενη και συνεπής με την προειδοποίηση που έδωσε στον γ.γ. του ΟΗΕ. Άλλωστε, όπως απεκάλυψε πρόσφατα ο Άντρος Κυπριανού, τα μέλη της ελληνοκυπριακής διαπραγματευτικής ομάδας ενημερώθηκαν για την επικείμενη εγκατάλειψη των συνομιλιών και την επιστροφή στην Κύπρο και κλήθηκαν να ετοιμαστούν για αναχώρηση πριν το συγκεκριμένο δείπνο.

Από τότε, ο Αναστασιάδης απέφευγε επιμελώς με ποικίλες προφάσεις να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να συνεχίσει με τον Ακιντζί από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις του γ. γ. του ΟΗΕ. Αν εξαιρέσει κανείς το ΑΚΕΛ, όλα τα άλλα πολιτικά κόμματα όχι μόνο δεν διαμαρτύρονται, αλλά επικροτούν τον νεοφανή απορριπτισμό του προέδρου. Φαίνεται ότι μετά τον θάνατο του ιστορικού ηγέτη του ΔΗΣΥ Γλαύκου Κληρίδη, ο ΔΗΣΥ μετατοπίζεται όλο και περισσότερο προς πιο αδιάλλακτες και απορριπτικές θέσεις, προσεγγίζοντας έτσι τη φιλοσοφία μικρότερων κομμάτων της Δεξιάς όσον αφορά στο Κυπριακό. Αυτή τη στιγμή μόνο το ΑΚΕΛ φαίνεται να υποστηρίζει όχι μόνο λεκτικά αλλά και πραγματικά τη ΔΔΟ ως τη μόνη εφικτή λύση του Κυπριακού σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Άλλωστε, ο ισχυρισμός του Τσαβούσογλου ότι ο Αναστασιάδης του πρότεινε να σκεφτούν και άλλες μορφές λύσης όπως τα δύο κράτη, πράγμα που ο τελευταίος αρνείται κατηγορηματικά, επιβεβαιώνεται και από πολλές άλλες πηγές. Πολύ πρόσφατα, ακόμη και ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου σε συνέντευξή του σε κυπριακή εφημερίδα επιβεβαίωσε τον Τσαβούσογλου.

Πέραν όμως από τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τον Τσαβούσογλου, είναι φανερό ότι μέρος της ηγεσίας του ΔΗΣΥ φλερτάρει με τον υποτιθέμενο «νέο ρεαλισμό» των δύο κρατών. Χαρακτηριστικό είναι πρόσφατο άρθρο του πρώην υπουργού Οικονομικών και αναπληρωτή προέδρου του ΔΗΣΥ Χάρη Γεωργιάδη σε κυπριακή εφημερίδα (1).

Βέβαια, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει τίποτα λιγότερο ρεαλιστικό από την σκέψη ότι τα δύο κράτη στην Κύπρο είναι εφικτά. Το διοικητικό μόρφωμα της κατεχόμενης Κύπρου είναι αδύνατο να λειτουργήσει ως ανεξάρτητο κράτος. Χαίρει βέβαια μια σχετικής αυτονομίας, αλλά η στρατιωτική, διπλωματική και οικονομική του εξάρτηση από την Τουρκία το καθιστούν «υποτελή διοίκηση» στην τελευταία. Ο διοικητικός του μηχανισμός χρηματοδοτείται και το τραπεζικό του σύστημα συντηρείται από την Τουρκία, ενώ το νόμισμά του είναι η τουρκική λίρα. Οι Τουρκοκύπριοι που διαμένουν στα κατεχόμενα δεν ξεπερνούν τις μερικές δεκάδες χιλιάδες και ζουν δίπλα από κάποιες άλλες δεκάδες χιλιάδες εποίκων από την Τουρκία, εκ των οποίων η πλειονότητα προέρχεται από τις πιο θρησκόληπτες περιοχές της τουρκικής επαρχίας. Μια ντε γιούρε Τουρκοκυπριακή Δημοκρατία θα μετατρεπόταν όλο και περισσότερο σε ντε φάκτο επαρχία της Τουρκίας.

Σε συνθήκες «δύο κρατών», δηλαδή επίσημης μονιμοποίησης της ντε φάκτο κατάστασης, ο «κυπριοτισμός» της τουρκοκυπριακής κοινότητας, τον οποίο εξέφραζε πολιτικά ο Μουσταφά Ακιντζί, θα έχανε συνεχώς έδαφος με πρωτόγνωρο ρυθμό σε μια αφομοιωτική διαδικασία προς όφελος της Τουρκίας. Αυτός είναι ο λόγος που ο Ακιντζί αρνήθηκε να υπακούσει στην Τουρκία και να ακολουθήσει τις πιεστικές παραινέσεις του Τσαβούσογλου, μετά το Κραν Μοντανά, για να θέσει θέμα δύο κρατών ως μορφής δυνατής λύσης του Κυπριακού.

Η «Ελληνοκυπριακή Δημοκρατία» θα είχε επίσημα σύνορα στη μέση της Κύπρου και της πρωτεύουσάς της Λευκωσίας, σύνορα τα οποία θα ήταν αδύνατο να υπερασπιστεί αποτελεσματικά. Αυτή η «Ελληνοκυπριακή Δημοκρατία» στη νότια πλευρά της Κύπρου, με σύνορα με μια εχθρική χώρα των 80 εκατομμυρίων κατοίκων, θα αποτελούσε τον ασθενή κρίκο στον ευρύτερο ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό και το πρώτο θύμα σε μια ευρείας κλίμακας ελληνοτουρκική διένεξη. Οι πιο πολλοί -αν όχι όλοι- Ελληνοκύπριοι εκτοπισθέντες του 1974 θα έχαναν κάθε ελπίδα επιστροφής και εγκατάστασης στις περιουσίες τους ή ουσιώδους αποζημίωσής τους.

Συνεπώς, η ντε γιούρε διχοτόμηση της Κύπρου θα ήταν καταστροφική και για τις δύο κοινότητες της Κύπρου και θα αποτελούσε έναν επιπλέον λόγο έντασης στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις χωρίς ημερομηνία λήξης.

Είναι δύσκολο να ερμηνεύσει κανείς την πολιτική μυωπία της ελληνοκυπριακής ηγεσίας που αρνείται να διαπραγματευτεί μια λύση ΔΔΟ, παρά τις περί του αντιθέτου επίσημες διακηρύξεις της. Αρνούμενη να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είχε υπονομεύσει τον Ακιντζί και είχε διευκολύνει την Τουρκία να τον αντικαταστήσει με τον Ερσίν Τατάρ που τώρα επιχειρεί να θέσει ευθέως στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το θέμα των δύο κρατών.

Ίσως όμως να μην πρόκειται απλώς για πολιτική μυωπία, αλλά, όπως υποστηρίζουν όλο και περισσότεροι αναλυτές στην Κύπρο, για καθαρή διαφθορά. Όταν το κράτος, μετατρέπεται σε όργανο εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων, οι «πατριώτες» που το εκμεταλλεύονται δεν θέλουν να εκχωρήσουν «μετοχικό κεφάλαιο» και «μερίσματα» σε ξένους. Άλλωστε, τέτοιου είδους «επιχειρηματικές δραστηριότητες» βασίζονται σε κατεστημένες ιεραρχίες και κρυφούς κώδικες μυημένων δρώντων.

Η επιχείρηση εκπροσώπησης συμφερόντων Ρώσων μεγιστάνων (2) και εκχώρησης κυπριακής υπηκοότητας σε μεγιστάνες και εγκληματίες ανεξαρτήτως υπηκοότητας (3) δεν είναι συγκυριακό παραστράτημα των οικονομικών ελίτ στην Κύπρο˙ είναι το κερασάκι στην τούρτα ενός μοντέλου ληστρικής ανάπτυξης υψηλού ρίσκου και μεγάλων αποδόσεων, αυτού δηλαδή που οι άσχετοι παρατηρητές ονομάζουν «κυπριακό οικονομικό θαύμα». Συνίσταται στην ιδιοποίηση, εκμετάλλευση και κατανάλωση/καταστροφή του δημόσιου αγαθού (παραλίες, τουριστικά θέρετρα, δάση, υδάτινοι πόροι, ορθολογική πολεοδομία κ.λπ.) εις βάρος των υποτελών τάξεων που ζουν στα εδάφη που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία. Το γενικευμένο αίσθημα ανασφάλειας που δημιουργεί η ανοικτή πληγή του Κυπριακού αποτελεί οργανικό μέρος της κοινωνιολογίας του ακραίου οπορτουνισμού των κυρίαρχων οικονομικών ελίτ και των βραχέων χρονικών οριζόντων της δραστηριότητάς τους στην Κύπρο.

Οι «πατριωτικές» μεγαλοστομίες στην απόρριψη των «προδοτικών» ομοσπονδιακών λύσεων συνδυάζονται θαυμάσια με τις δραστηριότητες αυτών των οικονομικών ελίτ που εύκολα μετεγκαθίστανται σε άλλα πρόσφορα εδάφη, ιδιαίτερα όταν έχουν ήδη ξεζουμίσει τα παλαιά. Πρόκειται για ιδιόρρυθμη πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου σε έναν χώρο τόσο επισφαλή και ταυτόχρονα τόσο έρημο, τόσο κενό βαθύτερης ουσίας, γραμματείας, ιδιαίτερου ιστορικού νοήματος ή φαντασιακού προορισμού που στη συλλογική συνείδηση ή το συλλογικό ασυνείδητο αυτών των ελίτ καταντά κυριολεκτικά αναλώσιμος.

Ο στόχος της ΔΔΟ δεν είναι μόνο θέμα διευθέτησης μια εθνικής διένεξης. Από την σκοπιά των συμφερόντων των υποτελών τάξεων είναι κυρίως θέμα ταξικής πάλης και στις δυο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής.