Πανδημία covid-19: μια κρίση που συμπυκνώνει όλες τις κρίσεις

image_pdfimage_print

Το κεντρικό πολιτικό άρθρο του φύλλου 22 της εφημερίδας “Κόκκινο Νήμα” που κυκλοφορεί”

Ο αγώνας για τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα κοινά αγαθά και τις πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες είναι αγώνας ενάντια στον καπιταλισμό

του Πάνου Κοσμά

Οι προσομοιώσεις κοινοβουλευτικής χούντας από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη τις μέρες του Πολυτεχνείου -και όχι μόνο- δεν ήταν κάτι το πρωτοφανές. Τις ίδιες μέρες στη Γαλλία ο ακροκεντρώος Μακρόν έκανε πρόβες κρατικού ισλαμοφοβικού ρατσισμού προβάλλοντας στις προσόψεις κρατικών κτηρίων γελοιογραφίες του Μωάμεθ και θωράκιζε το ιδιόμορφο γαλλικό κράτος έκτακτης ανάγκης ποινικοποιώντας τη φωτογράφιση/βιντεοσκόπηση των αστυνομικών για να μη δημοσιοποιούνται οι κτηνωδίες τους. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού ο Τραμπ, οι πολιτοφυλακές του και τα στρατιωτικοποιημένα σώματα καταστολής που πίνουν νερό στ’ όνομά του, το «έχουν τερματίσει» προ πολλού. Τις ίδιες αυτές μέρες οι αυταρχικοί ηγέτες της Ουγγαρίας και της Πολωνίας νιώθουν αρκετά ισχυροί για να μπλοκάρουν με βέτο τις συνόδους κορυφής της ΕΕ, μπλοκάροντας τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και το Ταμείο Ανάκαμψης επειδή δέχονται υποδείξεις (αλλά όχι βέβαια κυρώσεις) για το γεγονός ότι έχουν εξευτελίσει κάθε έννοια ευρωπαϊκού «δημοκρατικού κεκτημένου»…

Σε όποια γωνιά του πλανήτη αν κοιτάξουμε, μηδέ εξαιρουμένης πλέον της αναπτυγμένης -και «δημοκρατικής»- καπιταλιστικής Δύσης, οι κυβερνητικές πολιτικές και οι κρατικές πρακτικές έχουν κοινό παρονομαστή την κτηνωδία της κλιμακούμενης καταστολής, αυταρχικότητας, κτηνωδίας. Είναι το πολιτικό εποικοδόμημα που αντιστοιχεί στον φθίνοντα καπιταλισμό των διαδοχικών κρίσεων, είναι η απαραίτητη δόση πολιτικής κτηνωδίας που καλείται να διαχειριστεί την εντεινόμενη κοινωνική δυστοπία.
Δεν πρόκειται για την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας, όπου η άρχουσα τάξη θεωρεί πως ήρθε η ώρα να ξεθεμελιώσει ό,τι χαρακτήρισε τη Μεταπολίτευση του 1974· πρόκειται για το γεγονός ότι το μεταπολεμικό πολιτικό και κοινωνικό συμβόλαιο συντρίβεται μπροστά στα μάτια μας από τα συνδυασμένα χτυπήματα του τραμπισμού και της νέας δεξιάς αλλά και του ακραίου κέντρου, στο πλαίσιο ενός «καταμερισμού ρόλων» που θυμίζει την πολιτική μηχανική του Μεσοπολέμου.

Ο καπιταλισμός των πολλαπλών κρίσεων

Κάθε εποχή-στορική συγκυρία χαρακτηρίζεται από τις δικές της μεγάλες κρίσεις. Ωστόσο, μόνο στον ύστερο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό ύστερα από το 2008 οι κρίσεις έχουν τέτοια συχνότητα: δύο δομικές κρίσεις στη διάρκεια μίας δωδεκαετίας τις οποίες χωρίζει μόνο ένα μικρό διάστημα σχετικής και αδύναμης σταθεροποίησης. Δεν έχουμε ακόμη επαρκή στοιχεία για να μιλήσουμε για μια νέα εποχή διαδοχικών κρίσεων, δηλαδή για μια εποχή καπιταλιστικής παρακμής, αλλά μπορούμε με μεγαλύτερη βεβαιότητα να πούμε ότι η τωρινή κρίση έχει στοιχεία καθολικότητας, καθώς συμπυκνώνει πολλές κρίσεις σε μία, τουλάχιστον έξι βασικές: την κρίση δημόσιας υγείας, την οικονομική, την κρίση ηγεσίας στον καπιταλιστικό κόσμο, την κρίση αναπαραγωγής των εργαζόμενων τάξεων, την κλιματική, την κρίση αξιών.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για πλευρές/εκδοχές της καπιταλιστικής κρίσης. Το γεγονός όμως ότι αυτή η κρίση αγκαλιάζει με τέτοια ένταση τόσες πολλές και κρίσιμες πλευρές της προσδίδει την όψη μιας καθολικότητας μοναδικής τουλάχιστον για το διάστημα ύστερα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η κρίση δημόσιας υγείας

Οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων, οι προπαγανδιστές και ιδεολόγοι του συστήματος δεν λαθεύουν στις λέξεις-έννοιες που χρησιμοποιούν: δεν μιλούν ποτέ για κρίση δημόσιας υγείας, αλλά πάντα και μόνο για «υγειονομική κρίση». Γνωρίζουν πολύ καλά αυτό που κάποτε δίδαξε η Αριστερά αλλά έχει πια ξεχάσει: ότι οι λέξεις είναι σφαίρες στον πόλεμο για τη διαμόρφωση και το κέρδισμα των συνειδήσεων. Κι όμως: η μόνη κρίση που υπάρχει εδώ είναι η κρίση της δημόσιας υγείας. Και να για τον καπιταλισμό συνηθίζουμε να μιλάμε για κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, για τη δημόσια υγεία μπορούμε δικαιότατα να μιλήσουμε για κρίση εξαιτίας της συστηματικής, μακροχρόνιας απαξίωσης όλων των υποδομών της, περιλαμβανομένων των ανθρώπινων.
Οι ίδιοι οι κυβερνώντες το παραδέχονται έμμεσα παρότι αποφεύγουν να το παραδεχτούν: το πρόβλημα δεν είναι ότι ο ιός είναι εξαιρετικά θανατηφόρος· το πρόβλημα είναι ότι είναι υπερ-μεταδοτικός και έτσι υπερφορτώνεται το σύστημα υγείας, σε σημείο που απειλεί με πολιτική χρεοκοπία τους κυβερνώντες και διαχειριστές του καπιταλισμού. Γι’ αυτό αναγκάζονται να πυροβολήσουν τα πόδια του καπιταλισμού με τα διαδοχικά lockdown: γιατί εκτιμούν ότι η πλήρης κατάρρευση του συστήματος δημόσιας υγείας και η συνεπαγόμενη πολιτική χρεοκοπία θα έχουν πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις μεγαλύτερες από αυτές που έχουν τα lockdown.
Πώς αντιμετωπίζουν οι διαχειριστές των υποθέσεων του συστήματος, κυβερνήτες και όχι μόνο, την κρίση δημόσιας υγείας; Όπως ακριβώς αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν την οικονομική κρίση, του 2008 αλλά και την τωρινή: φροντίζοντας να μην εγκαταλειφθεί η γραμμή της λιτότητας, με πολιτικές ενίσχυσης των υποδομών δημόσιας υγείας «τόσο όσο», με καταμερισμό έργου μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα υγείας με λεόντεια χαρακτηριστικά εις βάρος του πρώτου, με έτοιμα τα σχέδια έμμεσης ιδιωτικοποίησης μέσω των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), με ανοιχτές πρακτικές πριμοδότησης της κερδοσκοπίας του ιδιωτικού τομέα υγείας. Η ελληνική κυβέρνηση είναι, για μία ακόμη φορά και σε ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα μακράν αυτών των πολιτικών είναι μακράν η ευρωπαϊκή «πρωτοπορία»….
Δεν πρόκειται για ζήτημα που θα βρεθεί στο επίκεντρο για λίγους μόνο μήνες: οι βαθύτερες αιτίες για τη συχνότητα με την οποία επικίνδυνοι ιοί μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο, μεταλλάσσονται κ.λπ., όχι μόνο δεν θα εκλείψουν με την πανδημία αλλά θα παραμείνουν και θα αναπαράγονται σε διευρυμένη κλίμακα. Είναι η συστηματική καταστροφή των ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής και το εμπόριο άγριων ζώων, οι φρικτές συνθήκες στις οποίες εκτρέφονται τα ζώα στη βιομηχανική κτηνοτροφία, οι καταστροφές που προκαλεί στα οικοσυστήματα η βιομηχανική γεωργία. Επειδή δεν μπορούμε να φανταστούμε τον καπιταλισμό να αναιρεί αυτές τις αιτίες, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για σκληρές μάχες στο «μέτωπο» της δημόσιας υγείας όλα τα επόμενα χρόνια!

Η οικονομική κρίση

Η αιτία της κρίσης του 2008 αλλά και της τωρινής του 2020 δεν ήταν κάποια σημαντική πτώση του ποσοστού κέρδους, αλλά ο αποσυντονισμός των σχημάτων αναπαραγωγής του κεφαλαίου εξαιτίας αυτού του τερατώδους πλανητικού συστήματος διασφάλισης και επιτήρησης υψηλών κερδών σε συνθήκες κλιμακούμενης λιτότητας. Το γεγονός ότι παντού επικρατεί η αίσθηση μιας γενικευμένης μετατόπισης σε πολιτικές κράτους «έκτακτης ανάγκης» δεν είναι παρά το πολιτικό ανάλογο μιας πραγματικότητας που αφορά την οικονομική βάση: έχει οικοδομηθεί ένας πλανητικός μηχανισμός «κανονικοποίησης», διασφάλισης και σιδηράς επιτήρησης των υψηλών κερδών που στηρίζει αυτά τα κέρδη όχι σε υψηλούς ρυθμούς συσσώρευσης του κεφαλαίου, ανάπτυξης, παραγωγικότητας και ισορροπημένης σχέσης μεταξύ ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ και ρυθμών αύξησης του χρέους, αλλά αντίθετα σε όλο και πιο χαμηλούς ρυθμούς συσσώρευσης, αύξησης του ΑΕΠ και παραγωγικότητας, και μιας διαρκώς και πιο ανισόρροπης και πλέον μη βιώσιμης με καπιταλιστικούς όρους σχέσης μεταξύ ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ και ρυθμών αύξησης του χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού.
Η εργασία, στρατωνισμένη και πειθαρχημένη για να υπομένει τη λιτότητα και τον εργοδοτικό εξανδραποδισμό, ματώνει για τα υψηλά κέρδη των καπιταλιστών, αλλά αυτό την άλλη μεριά αυτό έχει συνέπεια μια όλο και μεγαλύτερη «νοσηρότητα», δηλαδή μια όλο και μεγαλύτερη ένταση κρισιακών φαινομένων για το νεοφιλελεύθερο μοντέλο συσσώρευσης. Από κρίση σε κρίση, από το 2008 στο 2020, τα υποκείμενα νοσήματα του καπιταλισμού χειροτερεύουν διαρκώς: πρωτοφανής και πέρα από κάθε οικονομική λογική πληθωρισμός στην αποτίμηση ακίνητων αλλά κυρίως κινητών αξιών (μετοχές, ομόλογα, παράγωγα χρηματο-οικονομικά προϊόντα), πρωτοφανές και διαρκώς αυξανόμενο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό), διαρκής πτωτική πορεία για ρυθμούς συσσώρευσης του κεφαλαίου, ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ, παραγωγικότητα.
Ο καπιταλισμός δεν «εκβιάζει» μόνο την εργασία, «εκβιάζει» την παραγωγή υψηλών κερδών σε συνθήκες διαρκώς αυξανόμενης απόκλισης από τον οικονομικό «νόμο της βαρύτητας»: τον νόμο της αξίας. Αυτή η οικονομική «χούντα» είναι η οικονομική βάση και ο βαθύτερος λόγος της επιβολής της πολιτικής «χούντας» σε όλες τις χώρες, με διαβαθμίσεις και εντάσεις που σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες της ταξικής πάλης και τις ιδιαιτερότητες της ένταξης των επιμέρους χωρών στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα.

Η απουσία ηγεμονικού σχεδίου και  οι συνέπειες

Σε αυτές τις συνθήκες, η κρίση ηγεσίας στον καπιταλιστικό κόσμο λόγω των τάσεων ανατροπής των συσχετισμών στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας (άνοδος της Κίνας εις βάρος των ΗΠΑ, άνοδος της Ανατολής εις βάρος της Δύσης), πέραν των πολυποίκιλων άλλων συνεπειών της, έχει και μία καταλυτική πολιτική συνέπεια: καταστρέφει κάθε δυνατότητα να δρομολογηθεί διεθνώς κάποιο ηγεμονικό σχέδιο των «από πάνω» για την αντιμετώπιση των βαριών «υποκείμενων νοσημάτων» του καπιταλισμού. Μια σημαντική «αλλαγή υποδείγματος», ακόμη και αν ήταν επιθυμητή (που δεν είναι), θα απαιτούσε μια συντονισμένη ανάμεσα στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα διαδικασία μετάβασης. Τέτοιος συντονισμός σε συνθήκες κρίσης ηγεσίας είναι αδιανόητος.
Τι απομένει λοιπόν; Η αίσθηση αδυναμίας και γενικευμένης «νοσηρότητας». Κάθε καπιταλιστικό κράτος, από τα ισχυρότερα ως τα πλέον αδύναμα, κάνει το «κουμάντο» του σε συνθήκες ανταγωνισμού όλων εναντίον όλων, ρευστοποίησης και εργαλειοποίησης των συμμαχιών, γενικής ανασφάλειας. Αυτό παράγει αναπόφευκτα διαρκώς μεγαλύτερες «ποσότητες» ρατσισμού, εθνικισμού, μιλιταρισμού και κρατικού ανταγωνισμού, εντεινόμενη ωμότητα στις διακρατικές σχέσεις.
Σε τέτοιες συνθήκες, το μεταπολεμικό κοινωνικό και πολιτικό συμβόλαιο πνέει τα λοίσθια. Ο μόνος πραγματικός διεθνής συντονισμός που υπάρχει, αφορά την κατεδάφισή του.

Η περιβαλλοντική κρίση

Έχουμε την… τομή να ζούμε στις κρίσιμες δεκαετίες που αυτός ο φθίνων και «παρακμιακός» καπιταλισμός συναντιέται με την ωρίμανση της κλιματικής αλλαγής, που προσεγγίζει το σημείο των μη αντιστρεπτών καταστροφών. Η πανδημία μάς δίδαξε ήδη ότι η κλιματική αλλαγή έχει βαρύνουσες και πολυποίκιλες συνέπειες για τη ζωή στον πλανήτη. Για να αποτραπεί η καταστροφική εξέλιξη του ξεπεράσματος του σημείου μη επιστροφής, θα πρέπει να γίνουν «θαύματα» για τα οποία ο καπιταλισμός είναι παντελώς ανίκανος, πολλώ δε μάλλον σε συνθήκες κρίσης ηγεσίας: να υλοποιηθεί ένα παγκόσμιο σχέδιο μετασχηματισμού της σχέσης ανθρώπου φύσης, αλλαγής εκ βάθρων του ενεργειακού μοντέλου, ισότιμης κατανομής των πόρων σε πλανητική κλίμακα. Όχι γιατί αυτό είναι συμβατό με το αξιακό σύστημα της Αριστεράς, αλλά γιατί είναι ζήτημα «ζωής ή θανάτου».

Αντικαπιταλιστικός αγώνας, ενιαίο μέτωπο και κόμμα

Έχοντας επιβάλλει μια πλανητική, οικονομική, κοινωνική και πολιτική «χούντα», ο καπιταλισμός βαδίζει ανίσχυρος να ελέγξει και να γιατρέψει τις αιτίες για τα βαριά του υποκείμενα νοσήματα χωρίς ηγεμονικό σχέδιο. Μοιάζει κραταιός και πανίσχυρος στον ίδιο βαθμό που μοιάζουν εντελώς ανίσχυροι οι αντίπαλοί του, τα κινήματα αντίστασης, η εργατική τάξη, η αριστερά. Κι όμως, η τρομακτική του όψη δεν μπορεί να κρύψει το στρατηγικό του αδιέξοδο. Ο νόμος της αξίας δεν μπορεί να βιάζεται για πάντα χωρίς συνέπειες· και ο κλιμακούμενος αυταρχισμός δεν είναι ένδειξη παντοδυναμίας αλλά αδυναμίας. Όταν ο Μακρόν προβάλλει στις προσόψεις κρατικών κτηρίων τα σκίτσα που σατιρίζουν τον Μωάμεθ, κι όταν ο Μητσοτάκης προβάλλει στην πρόσοψη της Βουλής την εικόνα της Παναγίας, αποκαλύπτουν την ένδεια πραγματικών ηγεμονικών πολιτικών, αποκαλύπτουν τον πολιτικό ξεπεσμό των αρχουσών τάξεων, που για να κυβερνήσουν καταφεύγουν όλο και περισσότερο σε όλο και ποιο φτηνά κόλπα και μεθόδους.

Από την άλλη, οι κυβερνητικές και κρατικές πολιτικές αναδεικνύουν με εντυπωσιακά εύγλωττο τρόπο ένα πρόγραμμα αγώνα για την εργατική τάξη, τα κινήματα αντίστασης, την αριστερά: πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες και δικαιώματα – πάλη για το εισόδημα, την ανάκτηση των εργασιακών δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση της εργοδοτικής ασυδοσίας – δημόσια αγαθά (υγεία, παιδεία, μεταφορές, περιβάλλον) – πάλη ενάντια στον ρατσισμό, τον εθνικισμό και τον πόλεμο, τον θρησκευτικό σκοταδισμό.
Ωστόσο, αν αυτό είναι ένα πρόγραμμα αγώνα που προβάλλει αυτονόητα από τις εξελίξεις, δεν είναι το ίδιο αυτονόητο ποιο είναι το πολιτικό εργαλείο που χρειαζόμαστε. Το «κόμμα» και το πρόγραμμά του δεν ταυτίζονται με το πρόγραμμα αγώνα πάνω σε βασικές αιχμές της συγκυρίας. Το κόμμα δεν ταυτίζεται με το ενιαίο μέτωπο.

Οι ιστορικές συνθήκες είναι τέτοιες ώστε η αντικαπιταλιστική και επαναστατική αριστερά να μπορούν να μιλήσουν με απλό, μαζικό και κατανοητό τρόπο για το ότι η ενωτική πάλη πάνω στις μαζικές αιχμές που αναδεικνύει η συγκυρία είναι εκ των πραγμάτων, άμεσα και όχι σε τελική ανάλυση, αντικαπιταλιστικός. Ότι ο φθίνων και «παρακμιακός» νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αυταπάτες περί «σύναψης» νέου κοινωνικού και πολιτικού συμβολαίου. Απέναντι σε μια κρίση ιστορική και με καθολικά χαρακτηριστικά, το μόνο ρεαλιστικό σχέδιο είναι η ανατροπή του καπιταλισμού. Χρειαζόμαστε ένα μεταβατικό πρόγραμμα για τον σοσιαλισμό, ένα μαζικό αντικαπιταλιστικό-επαναστατικό κόμμα. Ο δρόμος για τη συγκρότησή του περνάει μέσα από ένα μαζικό πρόγραμμα αγώνα, μέσα από την ανασυγκρότηση του κοινωνικού και πολιτικού σχηματισμού μάχης των εργαζόμενων τάξεων.
Το μεταπολεμικό πολιτικό και κοινωνικό συμβόλαιο, οι εγγυήσεις και «εξασφαλίσεις» του, τελείωσαν – στην Ελλάδα τελείωσε το «συμβόλαιο του ’74». Η πολιτική κουλτούρα που συνόδευε αυτό το «συμβόλαιο», είναι πλέον άχρηστη αν όχι επιβλαβής. Ακόμη πιο άχρηστη και επιβλαβής είναι η νοσταλγία του. Από την άλλη όμως, τελειώνει επίσης «θέλοντας και μη» αυτή η ληθαργική κατάσταση που χαρακτήρισε την αριστερά στα χρόνια της ήττας ύστερα από το 2015 – το μαστίγιο της αντίδρασης δεν αφήνει κανένα περιθώριο επιβίωσης όσο βρισκόμαστε υπό την επήρεια ληθαργικού συνδρόμου. Οι φαντασιώσεις για επιμέρους θριάμβους των επιμέρους ρευμάτων της αριστεράς, που υπονομεύουν τη συγκέντρωση δυνάμεων στον αγώνα, είναι πλέον, πέρα από γκροτέσκο, και εγκληματικές. Η αυταπάτη ότι μπορούμε να είμαστε στοιχειωδώς ανταγωνιστικοί απέναντι στον «πολεμικό» καπιταλισμό χωρίς μαζικό επαναστατικό κόμμα, η αυταπάτη ότι «το κίνημα/τα κινήματα και το μέτωπο/τα μέτωπα αρκούν» θα μας κοστίσει νέες ήττες, διαψεύσεις, ματαιώσεις.
Η περίοδος του πολιτικού πένθους για την ήττα του 2015 τελείωσε. Η περίοδος της παντοδυναμίας της κυβέρνησης Μητσοτάκη, επίσης. Μας περιμένουν δύσκολες καταστάσεις και σκληρές δοκιμασίες. Όμως μέσα από αυτές μπορεί και πρέπει να σφυρηλατηθεί η νέα, μαζική αντικαπιταλιστική/επαναστατική αριστερά.

 

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται.


*


Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.