Όχι στην αντιδραστική μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου

Μέλη φεμινιστικών οργανώσεων από διαφορετικά μέρη της Ισπανίας, φορώντας άσπρες μάσκες (που συμβολίζουν τις δολοφονημένες γυναίκες), σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην Puerta del Sol της Μαδρίτης, ενάντια στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Ιανουάριος του 2012.
image_pdfimage_print

των Καρυστιναίου Ερνεστίνας, Μανωλέσου Δανάης, Σκαμπά Αθηνάς

Εδώ και κάποιους μήνες, εν μέσω της κρίσης της πανδημίας, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επιχειρεί να αναθεωρήσει τμήματα του οικογενειακού δικαίου, με στόχο να εισάγει σε αυτό την υποχρεωτική κοινή επιμέλεια των παιδιών από τους δυο γονείς, μετά το διαζύγιο ή τη λύση της έννομης συμβίωσής τους.

Το θέμα έχει λάβει αρκετή δημοσιότητα εδώ και ένα διάστημα, παράλληλα με την εμφάνιση- στο διαδίκτυο, στα ΜΜΕ, σε κύκλους «συλλόγων πατεράδων» και κάποτε και στην πόλη (αφίσες, διαφημιστικές πινακίδες στο μετρό) μιας σειράς από ομάδων «Ενεργών Μπαμπάδων», μπαμπάδων για τη συνεπιμέλεια και άλλων. Παρότι στο δημόσιο διάλογο εμφανίζονται υπέρμαχοι αυτής της μεταρρύθμισης και άτομα που κινούνται στο χώρο του κινήματος ή/και της αριστεράς, κατά κανόνα είναι άνδρες, συντηρητικοί, με πρόσβαση στο κυβερνών κόμμα και αρκετά χρήματα για να οργανώνουν ακριβές προπαγανδιστικές καμπάνιες.

Σύμφωνα με τη ρητορική της κυβέρνησης, ο νόμος επιχειρείται να γίνει τέτοιος ώστε να αντανακλώνται περισσότερο σε αυτόν οι αρχές της «ισότητας των φύλων», καθώς «η κοινωνική πραγματικότητα» έχει αλλάξει πολύ από τη νομοθέτηση του Οικογενειακού Δικαίου του ’83.

Έτσι στο πρόχειρο προσχέδιο νόμου που κυκλοφόρησε δημοσίως- αλλά ακόμη δεν έχει μπει επίσημα σε δημόσια διαβούλευση- κατοχυρώνεται για πρώτη φορά ελάχιστο μαχητό τεκμήριο επικοινωνίας κατά το 1/3 του χρόνου μεταξύ των δύο γονέων, μπορεί να φτάνει έως το ½. «Εφόσον δεν υπάρχει προφορική συμφωνία μεταξύ των δύο γονέων νωρίτερα …. η ανατροφή θα γίνεται και από τους δύο γονείς» αναφέρει ο υπουργός κ. Τσιάρας σε τηλεοπτική εκπομπή, όπου αυτός συνομιλεί με εκπρόσωπο του συλλόγου «Συνεπιμέλεια».

Για το ζήτημα έχουν τοποθετηθεί με δημόσιο υπόμνημά τους ιστορικές γυναικείες οργανώσεις που εκθέτουν την επικινδυνότητα της επιβολής της συνεπιμέλειας, καθώς κατ’αυτές θα ενισχύσει τον κίνδυνο της ενδοικοικογενειακής βίας και θα περιορίσει την ελεύθερη επιλογή των γυναικών για το διαζύγιο.

 

Το πολιτικό πλαίσιο της μεταρρύθμισης

Το υπάρχον νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει θέματα οικογενειακού δικαίου ψηφίστηκε και ισχύει από το 1983. Νομοθετήθηκε σε μία περίοδο μεταρρυθμίσεων που κατοχύρωσαν νομοθετικά πολλά από τα αιτήματα του εργατικού κινήματος της μεταπολίτευσης. Η πολιτική περίοδος της πρώτης κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ είχε έντονα αυτά τα χαρακτηριστικά και μια πλούσια παραγωγή θεσμικών μεταρρυθμίσεων που διεκδικήθηκαν τη δεκαετία του 70 και κυρίως μετά την πτώση της χούντας. Το ίδιο το ΠΑΣΟΚ ήταν ένα κόμμα ισχυρά δικτυωμένο στα συνδικάτα και στα εργατικά – λαϊκά στρώματα της κοινωνίας, στελεχωμένο από πρωτοπόρους αγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα και του μεταπολιτευτικού κινήματος. Στο πρόγραμμά του είχε ενσωματώσει τα αιτήματα του κινήματος αυτού και κέρδισε πανηγυρικά τις εκλογές, εκφράζοντας την έντονη λαϊκή διάθεση απαλλαγής από τη συντηρητική δεξιά και το παρακράτος της. Κομμάτι αυτού του κινήματος ήταν και το γυναικείο κίνημα.

Το δίκαιο στην Ελλάδα, μέχρι τότε, αντανακλούσε τα ήθη μιας βαθιά πατριαρχικής κοινωνίας με ισχυρή εκκλησία. Σε αυτόν τον τομέα οι μεταρρυθμίσεις κατοχύρωσαν ό,τι πιο προοδευτικό υπήρχε μέχρι τότε. Ενδεικτικά, καταργήθηκε η προίκα, αποποινικοποιήθηκε η μοιχεία, διευκολύνθηκε το διαζύγιο, αργότερα νομιμοποιήθηκε η άμβλωση. Όλα αυτά δεν ήταν “δώρα” της κυβέρνησης, ήταν αιτήματα που κατακτήθηκαν μετά από δύσκολους κι επίμονους αγώνες.

Για τις γυναίκες που σιγά – σιγά διεκδικούσαν πιο ελεύθερη και ισότιμη ζωή σε συνδυασμό με τη μαζικότερη είσοδό τους στην παραγωγή και την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι ρυθμίσεις του οικογενειακού δικαίου ήταν απελευθερωτικές. Μέχρι τότε οι περισσότερες υπέμεναν καταπιεστικούς και κάποτε κακοποιητικούς γάμους, χωρίς να διανοούνται διαζύγιο και μία από τις παραμέτρους ήταν ότι βασικό κριτήριο για την επιμέλεια των παιδιών ήταν το οικονομικό. Με το νέο αυτό δίκαιο, το κριτήριο ήταν ο καταλληλότερος γονιός για τα παιδιά που συνοδευόταν από την υποχρέωση του άλλου γονιού σε διατροφή για την ανατροφή τους.

Πολλά πράγματα που θεωρούνταν αυτονόητα για την κοινωνία, κάποια ακόμα επιβιώνουν σε μεγάλο βαθμό, ήταν και νομικά κατοχυρωμένα. Η γυναίκα έπαιρνε το επώνυμο του συζύγου, τα παιδιά το ίδιο. Η οικογενειακή μερίδα άνοιγε στο όνομα του πατέρα και στο δήμο καταγωγής του, το πατρώνυμο αναγραφόταν ως βασικό ταυτοτικό χαρακτηριστικό σε όλα τα έγγραφα. Ακόμα και εθιμικά, τα παιδιά βαφτίζονταν με τα ονόματα των παππούδων από τη μεριά του πατέρα, τα αγόρια ήταν οι συνεχιστές της οικογένειας σε αντίθεση με τα κορίτσια που “παραδίδονταν” στο σύζυγο.

Με το νέο οικογενειακό δίκαιο, ο γονιός που μεγάλωνε τα παιδιά, αποκτούσε για πρώτη φορά το δικαίωμα να αποφασίζει για την ανατροφή τους, χωρίς να απαιτείται η έγκριση του πατέρα αφέντη. Αποφασίζοντας για τη ζωή των παιδιών που μεγάλωνε, η γυναίκα για πρώτη φορά, είχε το δικαίωμα να αποφασίζει για τη ζωή της. Αυτό είναι ισότητα. Μια γυναίκα που κάνει το βήμα έξω από έναν γάμο και επιλέγει να ακολουθήσει τη δική της διαδρομή να μπορεί να το κάνει.

Το δίκαιο αυτό έρχεται να μεταρρυθμίσει σήμερα η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Μία δεξιά κυβέρνηση, μετατοπισμένη προς την ακροδεξιά και σε θέσεις και σε πρακτικές, με έντονα συντηρητικά χαρακτηριστικά και ως προς τα εργατικά δικαιώματα και ως προς τις κοινωνικές απόψεις, αυταρχική. Επίσης μία κυβέρνηση με πλούσιο μεταρρυθμιστικό έργο. Βασικό χαρακτηριστικό των μεταρρυθμίσεων το ξήλωμα όλου του προστατευτικού πλαισίου της μεταπολίτευσης. Με γρήγορους ρυθμούς, νομοθετεί αντίθετα από τα αιτήματα του εργατικού και των κοινωνικών κινημάτων, στα εργασιακά, στην κοινωνική ασφάλιση, στο κοινωνικό κράτος.  Κοινωνικά, οι υπέρμαχοι της μεταρρύθμισης αυτής, δεν είναι μέλη εργατικών συνδικάτων, ούτε φεμινίστριες, είναι άνδρες, με οικονομική δυνατότητα να προπαγανδίζουν τις απόψεις τους με αφίσες σε ενοικιαζόμενα πλαίσια στο μετρό και τις στάσεις των λεωφορείων, σε τηλεοπτικές εκπομπές, να συνομιλούν με υπουργούς της κυβέρνησης και να επικαλούνται “προσωπικές δεσμεύσεις” του πρωθυπουργού. Σε αυτό το πλαίσιο βρίσκει το κατάλληλο έδαφος αυτή η μεταρρύθμιση. Βέβαια τα παραπάνω δεν αποδεικνύουν από μόνα τους ότι η ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ συνεπιμέλεια και η διπλή κατοικία είναι μία αντιδραστική μεταρρύθμιση εις βάρος της έμφυλης ισότητας, αλλά και εις βάρος των παιδιών, αλλά δεν είναι μόνο τα παραπάνω.

 

 

Η ισότητα των δύο φύλων

Το φεμινιστικό κίνημα υπάρχει ακόμα στις μέρες μας. Όχι απλά δεν εξαφανίστηκε, ως αποτέλεσμα της κατάκτησης των στόχων του, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει μαζικοποιηθεί σε μεγέθη αντίστοιχα, ίσως και μεγαλύτερα από το κίνημα που αναπτύχθηκε τις δεκαετίες ’60 – ’70. Τα συνθήματα ενάντια στην απλήρωτη εργασία (νοικοκυριό, μεγάλωμα παιδιών κλπ), και τη διπλή καταπίεση εξακολουθούν να ακούγονται στις γυναικείες διαδηλώσεις. Οι έμφυλοι ρόλοι, που αντιστοιχούν ακριβώς σε αυτόν τον άνισο καταμερισμό συνεχίζουν να υπάρχουν και να καθορίζουν τα αντρικά και γυναικεία πρότυπα και συμπεριφορές. Αυτοί οι έμφυλοι ρόλοι, εξακολουθούν, κατά πλειοψηφία να καθορίζουν και το πλαίσιο των σχέσεων ανδρών και γυναικών, των σχέσεων ζευγαριών, συζύγων, γονιών.

Στις τεράστιες διαδηλώσεις κατά τις έμφυλης βίας, ανά τον κόσμο, οι γυναίκες φωνάζουν συνθήματα κατά της πατριαρχίας. Ένα πλέγμα, δηλαδή, κοινωνικών σχέσεων που εκπορεύεται αυτών των κυρίαρχων, ακόμα, έμφυλων ρόλων. Στα στατιστικά καταγραφής περιστατικών έμφυλης βίας και γυναικοκτονιών, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, ο θύτης είναι ο σύντροφος της γυναίκας. Όταν συζητούμε για έμφυλη βία όλες και όλοι, θεωρούμε αυτονόητο ότι είναι η ακραία έκφραση της προβληματικής σχέσης ανάμεσα στα δύο φύλα όπου ο άντρας αντιλαμβάνεται τη σύντροφό του ως κτήμα του και η σχέση μεταξύ τους, αναπτύσσεται ως μία σχέση εξουσίας.

Όσον αφορά την έμφυλη βία, παραθέτουμε εδώ μερικά στοιχεία, τονίζοντας, ότι όταν αυτά συγκεντρώνονται αφορούν μόνο τις περιπτώσεις που η επιζώσασα έχει φτάσει στο σημείο να καταγγείλει τη βία που δέχτηκε, δηλαδή ένα μικρό μόνο μέρος των πραγματικών περιστατικών. Μόνο για το έτος 2019 λοιπόν, στην Ελλάδα, απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Οικογενενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων 4.872  γυναίκες, επιζώσασες βίας. Η πιο συχνή μορφή βίας προέρχεται από τον σύζυγο ή τον ερωτικό σύντροφο : ειδικότερα για την τελευταία χρονιά το 56% των γυναικών που κατήγγειλαν βία είχε συζυγική (νυν ή πρώην)  σχέση με το θύτη, το 13% συντροφική (νυν ή πρώην) ενώ το 12% εκ του συνόλου των γυναικών που εξυπηρετήθηκαν  από τα Συμβουλευτικά Κέντρα του Δικτύου Δομών της ΓΓΟΠΙΦ κατήγγειλαν ότι ο θύτης είναι μέλος της οικογένειας (π.χ αδερφός, πατέρας ή και άλλος συγγενής).[1] Η έμφυλη βία αυξήθηκε σημαντικά την περίοδο της πανδημίας: οι κλήσεις γυναικών για βοήθεια έφτασαν ακόμη και να τριπλασιαστούν σε ένα μικρό μόλις διάστημα αναγκαστικής συμβίωσης[2].

Στην Ελλάδα μόνο την τελευταία χρονιά είχαμε 12 γυναικοκτονίες : δώδεκα γυναίκες δολοφονήθηκαν από το σύντροφο/σύζυγό τους, από αυτόν που είχε τα κλειδιά του σπιτιού τους.

Σε κοινωνικό επίπεδο, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων με οικονομική, κοινωνική, πολιτική δύναμη είναι άνδρες. Είναι περισσότερες οι γυναίκες που εμφανίζονται στο προσκήνιο, αλλά ακόμα είναι συντριπτική η υπεροχή των ανδρών. Στις αμοιβές εξακολουθεί να υπάρχει ανισότητα, στην ανεργία εξακολουθούν οι γυναίκες να έχουν τη μερίδα του λέοντος. Με δυο λόγια, η ισότητα των δύο φύλλων είναι ακόμα ζητούμενο, παρότι τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα απ’ ότι ήταν στο παρελθόν.

Όταν, λοιπόν, γίνεται μία ρύθμιση που αντιμετωπίζει δύο άνισα μέρη με τον ίδιο τρόπο, δίνοντας τους ίδια δικαιώματα και ίδιες ευκαιρίες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη θέση του καθενός, είναι σαν να δίνει την ίδια ευκαιρία εισόδου σε ένα κατάστημα σε έναν πλούσιο και σε έναν φτωχό. Και οι δύο μπορούν να μπουν στο κατάστημα, να διαλέξουν ότι θέλουν με απόλυτη ελευθερία, να σταθούν στην ίδια ουρά στο ταμείο, αλλά…..μαντέψτε ποιος θα φύγει με το πολυπόθητο προϊόν και ποιος όχι.

Αν αποδεχόμαστε, λοιπόν, ότι κατά πλειοψηφία και έστω βελτιωμένη σε σχέση με το παρελθόν, οι γυναίκες υφίστανται καταπίεση στις σχέσεις τους και στους γάμους τους, πρέπει το νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει αυτές τις σχέσεις, να μπορεί να τους δίνει το δικαίωμα, όταν επιλέγουν να απαλλαγούν από την καταπίεση, να μπορούν να το κάνουν. Το σχέδιο που εμφάνισε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, όχι απλώς δεν λαμβάνει υπόψη αυτή την υπαρκτή κοινωνική κατάσταση, αλλά δεν έχει πρόβλεψη ούτε για τις περιπτώσεις έμφυλης βίας. Βεβαίως αν υπάρχει καταδικασμένος κακοποιητής ή δολοφόνος, θα προστατευτούν τα θύματα, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλεψη, αφού ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα με την έμφυλη βία είναι η δυσκολία να καταγγελθεί, να αποδειχτεί και να τιμωρηθεί. Ισότητα ανάμεσα στους δύο γονείς, λες και δεν έχουν φύλλο δεν υπάρχει.

 

Το παιδί

Η ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ συνεπιμέλεια είναι στην πραγματικότητα εις βάρους του παιδιού.

Η συνεπιμέλεια επιβάλει καθημερινή, στενή συνεργασία μεταξύ των δύο χωρισμένων γονέων. Μας είναι αρκετά προφανές ότι εφόσον δυο γονείς κατέληξαν στην δύσκολη απόφαση του διαζυγίου, το οποίο σε πάρα πολλές περιπτώσεις είναι συγκρουσιακό, δεν έχουν την διάθεση για τέτοιου βαθμού συνύπαρξη και συνδιαμόρφωση μετά το διαζύγιο. Η επιβολή της συνεπιμέλειας σε ανθρώπους που αποφασίζουν ότι θέλουν να τραβήξουν διαφορετικούς δρόμους, θα προκαλέσει πολλαπλάσια προβλήματα (πολύ πιθανόν και ακόμα περισσότερες δίκες), τα οποία μεταφέρονται άμεσα στο παιδί. Επειδή, προς υποστήριξη της ρητορικής της κυβέρνησης έχουν χρησιμοποιηθεί τμηματικά και κατά βούληση στοιχεία από έρευνες ώστε να υποστηριχθεί ότι η συνεπιμέλεια λειτουργεί (βλ. μελέτη Buchanan et. al και Jahroni et. al), να σημειώσουμε ότι στην πραγματικότητα το δείγμα γονέων που χρησιμοποιείται αφορά γονείς που επέλεξαν να μπουν σε συνεπιμέλεια από μόνοι τους, και όχι υποχρεωτικά, με άλλα λόγια υπήρχε η προϋπόθεση των καλών σχέσεων μεταξύ τους. Αντίθετα, το κείμενο υποστηρίζει ότι αν το δείγμα της έρευνας είναι από γονείς με συγκρουσιακό χωρισμό η συνεπιμέλεια είναι καταστροφική για το παιδί (Buchanan et. al και Johnston et. al).

Το σημερινό νομικό πλαίσιο δεν καθορίζει πόσο χρόνο θα περνάει το παιδί με τον κάθε γονιό. Οι ρυθμίσεις καθορίζονται από τα δικαστήρια, για την κάθε υπόθεση ξεχωριστά. Το πρόχειρο σχέδιο που εμφάνισε η κυβέρνηση και προτείνουν με πάθος οι σύλλογοι των μπαμπάδων, μοίραζε ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ το χρόνο μισό – μισό. Το δεύτερο, ακόμα πιο πρόχειρο, το κατέβασε στο 1/3 υποχρεωτικά με κάθε γονέα. Ο χρόνος του παιδιού ανήκει στο παιδί, για να ζήσει τη ζωή του και να μεγαλώσει και κάθε ρύθμιση πρέπει να υποτάσσεται σε αυτή την ανάγκη. Σήμερα, στην πράξη, πολλά παιδιά έχουν διπλή κατοικία. Μοιράζουν πολύ συχνά το χρόνο τους ανάμεσα στο σπίτι των γονιών τους και στο σπίτι των παππούδων τους. Ελλείψει κοινωνικού κράτους, οι παππούδες και γιαγιάδες είναι οι συνήθεις νταντάδες των εγγονιών. Για να είναι λειτουργικό αυτό, οι παππούδες μετακομίζουν κοντά στο ζευγάρι ή το ζευγάρι επιλέγει να ζήσει στη γειτονιά που ζουν οι γονείς τους. Όλη αυτή, η μη προβλεπόμενη από το νόμο, ρύθμιση γίνεται με κριτήριο την εξυπηρέτηση του παιδιού. Το παιδί πρέπει να πάει στο σχολείο του, να παρακολουθήσει τις δραστηριότητες, να παίξει με τους φίλους του. Στις σημερινές συνθήκες, λοιπόν, οι παππούδες προσαρμόζουν τη ζωή τους σε αυτή την ανάγκη. Στο νέο “εκσυγχρονιστικό” νόμο περιγράφονται αυτές οι προϋποθέσεις; ή θα πρέπει τα παιδιά να γίνουν “λάστιχο” για να μοιράζεται ο χρόνος ανάμεσα στους γονείς, κατά το διατακτικό του; Η κατοικία του παιδιού μπορεί να καθορίζεται από τους γονείς σε συνεργασία, εφόσον υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να μην διαταράσσεται η ζωή του, εφόσον οι γονείς είναι πρόθυμοι να προσαρμόσουν τη ζωή τους. Με άλλα λόγια, ερχόμαστε ξανά στην βασικότατη προϋπόθεση των καλών σχέσεων μεταξύ των γονέων.

Τέλος, η υποχρεωτική συνεπιμέλεια δεν είναι η απάντηση στο υποτιθέμενο ‘σύνδρομο γονικής αποξένωσης’. Αρχικά και κύρια γιατί το ‘κλινικό’ σύνδρομο αυτό είναι μια κατασκευή: αμφισβητείται έντονα όχι μόνο λόγω έλλειψης αξιόπιστης επιστημονικής βάσης αλλά και λόγω του ότι έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι τώρα βλαπτικά, για να υπερασπιστεί περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης. Σε γράμμα τους προς τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 352 επιστήμονες και οργανώσεις δικαιωμάτων και 764 προσωπικότητες από 36 χώρες εκφράζουν την ρητή διαφωνία τους με τον όρο για τους παρακάτω λόγους. Αρχικά, η γονική αποξένωση δεν είναι μια έννοια σαφώς ορισμένη, αλλά συνήθως περιγράφει ότι ως ο φόβος ή η απόρριψη ενός παιδιού απέναντι σε ένα γονιό (τυπικά αυτού που δεν έχει την επιμέλεια) προκύπτει από την επιρροή του άλλου γονιού (τυπικά αυτού που έχει την επιμέλεια). Έπειτα, βασίζεται σε δύο λανθασμένες υποθέσεις: πρώτον, ότι ένα παιδί δεν μπορεί από μόνο του και με φυσιολογικό τρόπο να αντιστέκεται στον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια (να έχει δηλαδή λογική και συναισθηματικό κόσμο), και δεύτερον, ότι ο φόβος ενός παιδιού απέναντι στον έναν γονέα προκαλείται αποκλειστικά από τον χειρισμό του άλλου γονέα (εξαφανίζει με μαγικό τρόπο τις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης κλπ.). Ιστορικά το σύνδρομο αυτό εμφανίστηκε στις αρχές του 1980, από τον Richard Gardner, ο οποίος κατηγορήθηκε εμπεριστατωμένα και με δημόσιες τοποθετήσεις του ίδιου για παιδοφιλία, μισογυνισμό, παιδική σεξουαλική κακοποίηση και εφαρμογή θεραπειών σε κακοποιημένα παιδιά με την επιβολή της συμβίωσης με τον κακοποιητή γονιό (βλ Gardner, R.A. (1992). True and False Accusations of Child Sex Abuse και όχι μόνο).

 

H εμπειρία της Ισπανίας

Η νομοθεσία του ισπανικού κράτους περιλαμβάνει την συνεπιμέλεια σαν  μία από τις επιλογές μετά το διαζύγιο, μόνο εάν οι γονείς μπορούν να συμφωνήσουν για αυτή. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα γίνεται και εκεί έντονη συζήτηση σχετικά- με τα συντηρητικά κόμματα να πρωτοστατούν- για την ανάγκη θέσπισης της «υποχρεωτικότητας».

Οι εκεί φεμινιστικές και γυναικείες οργανώσεις σε κείμενά τους αναδεικνύουν συγκεκριμένα προβλήματα που έχουν παρουσιαστεί από την αυξανόμενη εφαρμογή της συνεπιμέλειας: σε περιπτώσεις όπου έχει υπάρξει κακοποιητική συμπεριφορά που δεν έχει καταγγελθεί, η συνεπιμέλεια κατέληξε να δρα βλαπτικά για τα παιδιά και να τα εκθέτει σε συγκρουσιακό/ βίαιο περιβάλλον. Προβλήματα προέκυψαν επίσης με την κάλυψη των οικονομικών υποχρεώσεων των δύο γονιών για το παιδί.

Παρόλαυτά, σε ορισμένες κοινότητες του ισπανικού κράτους δοκιμάζεται η ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ συνεπιμέλεια. Συγκεκριμένα, η τοπική κυβέρνηση της Αραγονίας είχε ψηφίσει το 2010 νόμο, σύμφωνα με τον οποίο τα δικαστήρια καλούνταν να εφαρμόζουν την υποχρεωτική συνεπιμέλεια (με πρωτοβουλία συντηρητικών κομμάτων). Μετά από εννιά χρόνια εφαρμογής, τον περασμένο Απρίλιο,  το τοπικό κοινοβούλιο αναγκάστηκε τελικά να τροποποίησει τη νομοθεσία με τις ψήφους του PSOE, των Podemos και του Grupo Mixto: περιόρισε τη συνεπιμέλεια στις περιπτώσεις που υπάρχει συμφωνία των γονιών. Η αιτιολόγηση της τροπολογίας που ψηφίστηκε βασίστηκε στην ανάγκη για εξέταση κάθε περίπτωσης ξεχωριστά, με γνώμονα το όφελος του παιδιού, αλλά και τη σημασία του να είχαν και οι δύο γονείς συνεισφορά στη φροντίδα του και πριν τη λύση του γάμου.

Αντίστοιχα, στη Χώρα των Βάσκων όπου μέχρι τώρα, ισχύει η υποχρεωτική συνεπιμέλεια τον Νοέμβριο του 2020, ψηφίστηκε τροπολογία που τελικά εξαιρεί από την a priori εφαρμογή της συνεπιμέλειας τις περιπτώσεις όπου υπάρχει έστω η υπόνοια για ύπαρξη κακοποιητικής συμπεριφοράς από κάποιον από τους δύο γονείς. Καταδείχτηκε και έτσι στην πράξη, ότι υπάρχουν σοβαρές προϋποθέσεις για να υπάρξει λειτουργική συνεπιμέλεια. Σημειώνουμε ότι ήταν το ακροδεξιό Vox που καταψήφισε την τροπολογία με αιτιολογία ότι «αδικούνται» οι πατεράδες από «ψευδείς» καταγγελίες για κακοποίηση, ενώ οι εκπρόσωποι του συντηρητικού Partido Popular απείχαν της ψηφοφορίας.

Στην επίσης γειτονική μας Ιταλία, σχέδιο νόμου της δεξιάς Λίγκας του Βορρά για την επιβολή υποχρεωτικής συνεπιμέλειας, απαλειφής του δικαίωματος για διατροφή για τα ανήλικα παιδιά και υιοθέτηση της υποχρεωτικής διαμεσολάβησης (με πληρωμή) συνάντησε τον περασμένο χρόνο, τη σφοδρή απάντηση του εκεί φεμινιστικού κινήματος και έμεινε στα χαρτιά.

 

Δεν έχει αλλάξει τίποτα από το ’83; Τι μπορούμε να κάνουμε;

Το ελληνικό δίκαιο σχετικά με τις έμφυλες σχέσεις είναι από τα πιο προοδευτικά που υπάρχουν στον κόσμο. Υπήρξε πρωτοποριακό όταν θεσπίστηκε και εξακολουθεί να είναι. Ο λόγος που παραμένει επίκαιρο είναι ότι στην κοινωνία εξακολουθεί να υπάρχει έμφυλη καταπίεση και ανισότητες και ο σεξισμός είναι ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην καθημερινότητά τους. Δεν έχει αλλάξει όμως τίποτα; Ζούμε στο ίδιο περιβάλλον που ζούσε η γενιά της μεταπολίτευσής;

Έχουν αλλάξει πολλά. Υπάρχουν σήμερα πολλοί άντρες που εμπλέκονται στην ανατροφή των παιδιών τους, λιγότεροι, αλλά υπαρκτοί και σίγουρα περισσότεροι από παλιότερα, επωμίζονται την ανατροφή των παιδιών τους. Γι΄ αυτούς δεν πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη; Υπάρχουν, επίσης, πολλές περισσότερες γυναίκες, απ’ ότι παλιότερα που επιθυμούν να συνεχίζουν τη ζωή τους και μετά τη μητρότητα, που δεν “ολοκληρώθηκαν” επειδή έγιναν μητέρες. Αυτές δεν πρέπει να μοιράζονται τα βάρη της ανατροφής με τους πατεράδες των παιδιών τους; Δεν θα ήταν ανακούφιση για αυτές τις περιπτώσεις, η συνεπιμέλεια; δεν είναι δικαίωμά τους και δικαίωμα των παιδιών τους;

Καταρχάς, το σημερινό οικογενειακό δίκαιο δεν απαγορεύει τη συνεπιμέλεια, αντιθέτως η κοινή επιμέλεια προβλέπεται. Επίσης το σημερινό οικογενειακό δίκαιο δεν αποδίδει την αποκλειστική επιμέλεια στη μητέρα, αλλά στον καταλληλότερο γονέα. Η συνηθισμένη πρακτική να αποδίδεται η επιμέλεια στη μητέρα και χρόνος επικοινωνίας με τον πατέρα είναι αποτέλεσμα της νομολογίας. Για την πολυπόθητη συνεπιμέλεια δεν απαιτείται αλλαγή του νόμου, απαιτείται αλλαγή της “συνήθειας”. Επίσης, τα δικαστήρια ρυθμίζουν τα θέματα επιμέλειας και επικοινωνίας, όταν προσφεύγουν σε αυτά οι γονείς αντιδικώντας, δεν το κάνουν από μόνα τους.

Αφού λοιπόν υπάρχει το νομικό πλαίσιο γιατί δεν είναι το σύνηθες να μοιράζονται οι γονείς τα βάρη της ανατροφής; Πώς μπορεί να επιλυθεί αυτό; Είναι απάντηση να επιβληθεί ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ η συνεργασία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που, κατά κανόνα, έχουν αποδείξει ότι δεν τα βρίσκουν μεταξύ τους; Είναι απάντηση να μοιράσουν το χρόνο της ζωής του παιδιού για να ικανοποιούνται και οι δύο; το παιδί τι είναι; ένα εκ των περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκε εντός του γάμου; Είναι λύση να διαιωνίζονται οι συγκρούσεις; Θα θεσπιστεί ένας νόμος που δεν θα τους επιτρέπει να χωρίζουν, τελικά;

Αν το κράτος θέλει να συμβάλει στην επίλυση όλων αυτών των προβλημάτων τότε πρέπει να θεσπίσει, να χρηματοδοτήσει και να στελεχώσει δομές που να βοηθούν τους γονείς και κυρίως τα παιδιά, να επιλύσουν τις διαφορές και να συμβάλλουν και οι δύο ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες του παιδιού τους. Ο “σύνδεσμος κοινωνικών λειτουργών Ελλάδος”, που τοποθετείται υπέρ της συνεπιμέλειας ως καταλληλότερης μορφής ανατροφής, έχει ήδη προτείνει δομές για να αποφεύγονται οι συγκρούσεις και να μην καταλήγουν σε εκ νέου δικαστήρια το 99% των διαζευγμένων, αναγνωρίζοντας ότι η συνεργασία δεν είναι δεδομένη και έχει σοβαρές προϋποθέσεις, ΚΑΙ ΑΡΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΙΒΛΗΘΕΙ. Χώρες, όπως οι Σουηδία που εφαρμόζουν τη συνεπιμέλεια στην πράξη, έχουν εξασφαλίσει αυτές τις προϋποθέσεις εδώ και χρόνια. Αυτό τους επιτρέπει και να νομοθετούν αντίστοιχα και να είναι λειτουργικοί οι νόμοι τους.

 

Ανακεφαλαιώνουμε και προτείνουμε:

1.Η συνεπιμέλεια είναι αδιαμφισβήτητα ο καλύτερος τρόπος για να ανατρέφονται τα παιδιά μετά το διαζύγιο. Για να εφαρμοστεί και να γίνει ο συνήθης χρειάζεται να εξασφαλιστούν οι προϋποθέσεις που την κάνουν λειτουργική. Γι’ αυτό το λόγο το κράτος πρέπει να ιδρύσει συμβουλευτικές δομές που να έχουν ως έργο τους την υποστήριξη αυτής της συνεργασίας. Συγκεκριμένα, να ιδρυθεί αμέσως, κατ’ εφαρμογή του Ν. 2447/1996, σώμα οικογενειακών κοινωνικών λειτουργών, με επαρκή και κατάλληλη στελέχωση και τα αναγκαία υλικοτεχνικά μέσα, που θα ενισχυθεί με ψυχολόγους και θα συνεργάζεται με τον δικαστικό μεσολαβητή που λειτουργεί ήδη, βάσει του άρθρου 214 ΚΠολΔ

2.Τα δικαστήρια, στα οποία καταφεύγουν οι γονείς προσπαθώντας να επιλύσουν τις αντιδικίες τους πρέπει να είναι το τελευταίο στάδιο, αφού προηγούνται διαμεσολαβήσεις και βοήθεια. Ωστόσο, χρειάζεται να βελτιωθεί η απονομή δικαιοσύνης, με την ίδρυση οικογενειακών εξειδικευμένων δικαστηρίων, επιστημονικά ενήμερα για την ενδοοικογενειακή βία και την παιδική κακοποίηση, καθώς και με πρόβλεψη για κοινωνική έρευνα σε υποθέσεις γονικής μέριμνας.

  1. Οι δικαστές πρέπει να προσαρμόζονται στη νέα αυτή ανάγκη, λαμβάνοντας υπόψη και την πρόθεση πατεράδων να εμπλακούν περισσότερο με την ανατροφή απ’ ότι παλαιότερα και τις συνήθειες της οικογένειας πριν τον χωρισμό, στις περιπτώσεις εκείνες που ο πατέρας ήδη συμμετείχε στην ανατροφή και τη φροντίδα με έναν ενεργητικό και υπεύθυνο τρόπο.
  2. Αν η κυβέρνηση έχει την πρόθεση να προχωρήσει σε εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις στο οικογενειακό δίκαιο και μάλιστα με τρόπο πιο συμπεριληπτικό και ευαίσθητο στις ανάγκες μιας κοινωνίας που μετακινείται από τα πατρογονικά στερεότυπα, τότε σίγουρα δεν πρέπει να λείπει από αυτό μία επαρκώς ώριμη ρύθμιση: δυνατότητα τεκνοθεσίας στα ομόφυλα ζευγάρια.
  3. Τέλος, να προβλεφθεί ειδικό μηνιαίο επίδομα στήριξης των χαμηλού εισοδήματος χωρισμένων γονέων που έχουν την επιμέλεια παιδιού, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 21 παρ.1 του Συντάγματος. Αυτό θα επιλύσει πολλά προβλήματα και διενέξεις σχετικά με την οικονομική διασφάλιση του παιδιού.

 

 

 

 

[1] 1η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών, ΓΓΟΠΙΦ. https://www.isotita.gr

[2] ΔΤ – Σημαντική αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας τις μέρες της «καραντίνας» ΓΓΟΠΙΦ. « Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας, οι κλήσεις για περιστατικά βίας τον Απρίλιο έφθασαν τις 1.070, ενώ οι αντίστοιχες κλήσεις το Μάρτιο ήταν 325. Εξίσου ανησυχητική είναι η αύξηση των κλήσεων για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας τον Απρίλιο, με 648

κλήσεις. Οι κλήσεις για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας σχεδόν τετραπλασιάστηκαν το μήνα της

«καραντίνας» σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα, το Μάρτιο, που καταγράφηκαν 166 κλήσεις

για παρόμοια περιστατικά. https://www.isotita.gr

6 Σχόλια

  1. Εξαιρετική ανάλυση και τεκμηρίωση. Θερμά συγχαρητήρια στην Καρυστιναίου Ερνεστίνα, Μανωλέσου Δανάη, Σκαμπά Αθηνά. Σοβαρή επεξεργασία.

    διαβάστε περισσότερα: https://www.redtopia.gr/ochi-stin-antidrastiki-metarrythmisi-tou-oikogeneiakou-dikaiou/?fbclid=IwAR2vwFpinhJCE2z-ePS0e_v0YKF7QcsDc9CtU7eEITi-JarCnpTff0WhuJA

  2. Αν δηλαδή δεν γίνουν τα οικογενειακά δικαστήρια, δεν δώσει βοήθεια και επιδόματα το κράτος και όλα αυτά… επιμέλεια στην μητέρα άνευ όρων? για πιο λόγο? τι σχέση έχει η επιμέλεια με τα επιδόματα και όλα αυτά? αφού δεν σας φτάνουν να ζήσετε το παιδί όπως λέτε δώστε περισσότερο χρόνο στον πατέρα…άρα και έξοδα!!!

  3. όποιος μπήκε σήμερα σε μία τηλεδιάσκεψη του συλλόγου “Μονογονεϊκή οικογένεια και γυναίκα” κατάλαβε ότι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η διατροφή και τα επιδόματα!!! δεν είπαν κάτι άλλο εκτός από αυτό!!!
    και δεν κατάλαβα για πιο λόγο θωρείτε μονογονεϊκή οικογένεια μία διαζευγμένη μητέρα που έχει την επιμέλεια και το 1/2 της γονικής μέριμνας και παίρνει και διατροφή από τον μπαμπα!!!

  4. Ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, βοηθάει να ξεκαθαρίσουν πράγματα γιατί ..πολύς αχός ακούεται..

    Με την ευκαιρία, μιας και γίνεται αναφορά στην « δυνατότητα τεκνοθεσίας στα ομόφυλα ζευγάρια. » καταθέτω κάποιες σκέψεις μου επ’ αυτού ( σημείο Γ ) και τις ενστάσεις μου. https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/30674_peri-symfonoy-symbiosis-metaxy-omofylofilon-kai-yiothesias-paidion

    • Κε Οικονομίδη,

      Το πρώτο σκέλος του σχολίου σας είναι κάπως (αρκετά) ασαφές. Τι θα πει “ενδιαφέρον”; Θέλω να πω, ποιοι είναι το πρόσημο που βάζετε στην κρίση σας, είναι θετικά ή αρνητικά ενδιαφέρον; (όλοι ξέρουμε πως κάλλιστα μια λανθασμένη άποψη μπορεί να είναι και ενδιαφέρουσα ταυτόχρονα για ένα σωρό λόγους) Τα ίδια ισχύουν κατ’ αναλογία και για τον “αχό” που λέτε. Ξέρετε, αχό σηκώνουν και τα δύο μέρη, και όσοι είναι υπέρ της συνεπιμέλειας και εκείνοι που είναι κατά. Which side are you on?

      ΥΓ Εννοείται πως έχω φροντίσει να διαβάσω και το άρθρο που μας συστήνετε. Υπάρχουν κι εκεί μερικά “θεματάκια”. Αλλά ας ξεμπερδέψουμε πρώτα με το πρώτο.

      • Πέντε (5) ημέρες μετά τις ερωτήσεις που του έγιναν, άφαντος ο γιατρός μας. Ήρθε, μας άφησε την carte de visite του, κι από ‘δω παν’ κι οι άλλοι. Ξέρετε τι λέω εγώ; Αυτό:

        Ουδείς πιο δειλός των ψυχίατρων-ψυχοθεραπευτών, αν δεν υπήρχαν οι ψυχίατροι-ψυχοθεραπευτές «μέλη της ΟΜ ΣΥΡΙΖΑ Νέου Κόσμου»….

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται.


*


Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.