Ο Τροτσκισμός μετά τον Τρότσκι (Ι)

image_pdfimage_print

Του Τόνι Κλιφ

Κεφάλαιο 1: αναγνωρίζοντας το πρόβλημα

 

Οι προβλέψεις του Τρότσκι

Η θέση του Τρότσκι στον Μαρξισμό

Πώς αντιμετώπισαν οι Τροτσκιστές την κατάσταση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Διατηρώντας τον Τροτσκισμό αλλά παρεκκλίνοντας από την ουσία του λόγου του Τρότσκι

Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο οι Μαρξ και Ένγκελς υποστηρίζουν ότι οι κομμουνιστές γενικεύουν από την ιστορική και διεθνή εμπειρία της εργατικής τάξης. Αυτή η εμπειρία αλλάζει και εξελίσσεται διαρκώς και επομένως ο μαρξισμός αλλάζει συνεχώς- τη στιγμή που ο μαρξισμός σταματά να αλλάζει, είναι νεκρός. Μερικές φορές η ιστορική αλλαγή συμβαίνει αργά και σχεδόν ανεπαίσθητα, αλλά μερικές φορές οι αλλαγές είναι ριζικές. Κατά συνέπεια, εμφανίζονται απότομα και απροσδόκητα σημεία καμπής στην ιστορία του μαρξισμού.

Για παράδειγμα, δεν μπορεί κανείς να καταλάβει την επανάσταση που σηματοδότησε η εμφάνιση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου χωρίς να ληφθεί υπόψη το υπόβαθρο της επερχόμενης επανάστασης του 1848.

Ένα άλλο σημείο καμπής ήταν η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 που ενέπνευσε τον Μαρξ να γράψει στο « Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία»: «Η εργατική τάξη δεν μπορεί να πάρει την παλιά κρατική μηχανή και να την χρησιμοποιήσει για να οικοδομήσει σοσιαλισμό». [1] Υποστήριξε ότι η εργατική τάξη πρέπει να τσακίσει την καπιταλιστική κρατική μηχανή και να οικοδομήσει ένα νέο κράτος χωρίς αστυνομία, μόνιμο στρατό ή γραφειοκρατία, ένα κράτος στο οποίο όλοι οι αξιωματούχοι θα πρέπει να εκλέγονται, να είναι άμεσα ανακλητοί και να λαμβάνουν τον ίδιο μισθό με τους εργαζόμενους που εκπροσωπούν. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο δεν ανέφερε τίποτα απ’ όλα αυτά. Τώρα ο Μαρξ αναγνώριζε τα κεντρικά χαρακτηριστικά ενός εργατικού κράτους. Δεν κατέληξε σε αυτά τα συμπεράσματα χάρη σε σκληρή μελέτη μέσα στο Βρετανικό Μουσείο. Η κατανόησή του προερχόταν από τη δράση  των παριζιάνων εργατών  που πήραν την εξουσία για 74 ημέρες και έδειξαν τι είδους κράτος μπορούσε να εγκαθιδρύσει η εργατική τάξη.

Και πάλι, η θεωρία της διαρκούς επανάστασης του Τρότσκι ήταν υποπροϊόν της ρωσικής επανάστασης του 1905. Αυτή η θεωρία υποστήριξε ότι στις καθυστερημένες και υπανάπτυκτες χώρες η μπουρζουαζία, έχοντας δημιουργηθεί με καθυστέρηση, ήταν πολύ δειλή και συντηρητική για να λύσει τα αστικά δημοκρατικά καθήκοντα όπως, την εθνική ανεξαρτησία και την αγροτική μεταρρύθμιση. Αυτά τα καθήκοντα θα μπορούσαν να επιτευχθούν με την επανάσταση που οδήγησε η εργατική τάξη επικεφαλής της αγροτιάς. Στην προσπάθεια επίλυσης αυτών των ζητημάτων μια εργατική επανάσταση θα υπερέβαινε τα όρια των κανόνων αστικής ιδιοκτησίας και αυτό θα οδηγούσε στη δημιουργία ενός εργατικού κράτους.

Η ιδέα ότι η μπουρζουαζία ήταν αντεπαναστατική και ότι η εργατική τάξη θα οδηγούσε την αγροτιά δεν ήταν ιδέες που προέκυψαν αυτόματα από το λαμπρό μυαλό του Τρότσκι, αλλά ανακαλύφθηκαν στην πραγματικότητα στην επανάσταση του 1905. Αυτή απέδειξε στην πράξη πώς οι εργαζόμενοι, όχι η αστική τάξη, αγωνίστηκαν να ανατρέψουν τον τσαρισμό για να ασκήσουν δημοκρατικό έλεγχο στην κοινωνία. Η Πετρούπολη, στο κέντρο της επανάστασης, ανέπτυξε ακόμη και όργανα εργατικού κράτους –εργατικών συμβουλίων ή σοβιέτ. Οι περαιτέρω επεξεργασίες του μαρξισμού  από πρόσωπα όπως ο Λένιν και η Λούξεμπουργκ επίσης προέκυψαν μέσα από την ιστορική εμπειρία όπως το εξαιρετικό βιβλίο της τελευταίας για τη μαζική απεργία, υποπροϊόν των αγώνων στη Ρωσία και την Πολωνία το 1905.

Ένα νέο σημείο καμπής υπήρξε όταν ο Στάλιν προσπάθησε να σαρώσει την παράδοση της μπολσεβίκικης επανάστασης. Έπεσε στον Τρότσκι ο κλήρος για την υπεράσπισή της. Μέχρι τη δολοφονία του το 1940 το έκανε εξαιρετικά. Ωστόσο, στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Τέταρτη Διεθνής που ίδρυσε αντιμετώπισε μια νέα αποφασιστική πρόκληση – πώς να αντιδράσει σε μια κατάσταση ριζικά διαφορετική από αυτήν που οραματίστηκε ο ιδρυτής της. Αυτό δημιούργησε ιδιαίτερες δυσκολίες επειδή το κίνημα είχε στερηθεί πλέον τον πνευματικό γίγαντα που τον καθοδηγούσε μέχρι τώρα.

 

Κεφάλαιο 1

Οι προβλέψεις του Τρότσκι

Πριν από το θάνατό του ο Τρότσκι είχε κάνει μια σειρά από προβλέψεις. Τέσσερις από αυτές θα αμφισβητηθούν από την πραγματικότητα των εξελίξεων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

(1) Είχε προβλέψει ότι το σταλινικό καθεστώς στη Ρωσία δεν θα μπορούσε να επιβιώσει στον πόλεμο. Έτσι, σε ένα άρθρο της 1ης Φεβρουαρίου 1935, στο «Εργατικό κράτος,  Θερμιδώρ και  Βοναπαρτισμός», ο Τρότσκι ισχυρίστηκε ότι ο σταλινισμός, ως μορφή βοναπαρτισμού, “δεν μπορεί να διατηρηθεί για καιρό. Μια σφαίρα που ισορροπεί στην κορυφή  μιας πυραμίδας θα κατρακυλήσει υποχρεωτικά προς τη μια πλευρά ή την άλλη “- επομένως θα ακολουθήσει η “αναπόφευκτη κατάρρευση του σταλινικού καθεστώτος”. [2]

Ένα πιθανό αποτέλεσμα μπορεί να είναι η καπιταλιστική παλινόρθωση. Στο έργο του  «Ο Πόλεμος και η Τέταρτη Διεθνής (10 Ιουνίου 1934) ο Τρότσκι έγραψε ότι«σε περίπτωση παρατεταμένου πολέμου που θα συνδυαστεί με την παθητικότητα του παγκόσμιου προλεταριάτου, οι εσωτερικές κοινωνικές αντιφάσεις στην ΕΣΣΔ όχι μόνο θα μπορούσαν να οδηγήσουν αλλά και θα έπρεπε να οδηγήσουν υποχρεωτικά σε μια αστική βοναπαρτιστική αντεπανάσταση». [3]

Στις 8 Ιουλίου 1936 πρότεινε ένα εναλλακτικό σενάριο:

«Η ΕΣΣΔ θα μπορέσει να βγει από έναν πόλεμο χωρίς ήττα μόνο κάτω από μία προϋπόθεση: μόνο υποβοηθούμενη από την επανάσταση στη Δύση ή στην Ανατολή. Αλλά η διεθνής επανάσταση, ο μόνος τρόπος για να σωθεί η ΕΣΣΔ, θα είναι ταυτόχρονα και το θανάσιμο πλήγμα για τη σοβιετική γραφειοκρατία.»[4]

Όποια προοπτική κι αν διαλέξουμε, είναι σαφές ότι ο Τρότσκι ήταν πεπεισμένος για την αστάθεια του σταλινικού καθεστώτος, τόσο πολύ ώστε στις 25 Σεπτεμβρίου 1939, σε ένα άρθρο, «Η ΕΣΣΔ στον πόλεμο», έγραψε ότι «το να βλέπουμε το ρωσικό καθεστώς ως ένα σταθερό ταξικό σύστημα θα σήμαινε να πάρουμε μια γελοία θέση “επειδή εκείνη την εποχή βρισκόμασταν λίγα μόλις χρόνια ή ακόμα και λίγους μήνες πριν από την ατιμωτική πτώση (του σταλινικού καθεστώτος, στΜ) “. [5]

Η  πραγματικότητα στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν πολύ διαφορετική. Το σταλινικό καθεστώς δεν κατέρρευσε. Στην πραγματικότητα, μετά το 1945 αποκτούσε συνεχώς μεγαλύτερη δύναμη, επεκτεινόμενο στην Ανατολική Ευρώπη.

(2) Ο Τρότσκι πίστευε ότι ο καπιταλισμός βρισκόταν στην τελική του κρίση. Ως αποτέλεσμα, η παραγωγή δεν θα μπορούσε να επεκταθεί και, σε συνδυασμό με αυτό, δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν σοβαρές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις ή αύξηση των βιοτικού επιπέδου των μαζών. Το 1938, στο «Η Θανάσιμη Αγωνία του Καπιταλισμού και τα καθήκοντα της Τέταρτης Διεθνούς», ο Τρότσκι έγραψε ότι ο Δυτικός κόσμος βρισκόταν:

«… στην εποχή του καπιταλισμού που σαπίζει: που, γενικά, δεν μπορεί να υπάρξει συζήτηση για συστηματικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου των μαζών …, που κάθε σοβαρό αίτημα του προλεταριάτου,   ακόμη και κάθε σοβαρό αίτημα της μικροαστικής τάξης ξεπερνά αναπόφευκτα τα όρια των καπιταλιστικών σχέσεων ιδιοκτησίας και του αστικού κράτους» [6].

Ωστόσο, ο μεταπολεμικός παγκόσμιος καπιταλισμός δεν βυθίστηκε σε γενική στασιμότητα και αποσύνθεση. Στην πραγματικότητα, ο δυτικός καπιταλισμός γνώρισε μια μαζική ανάπτυξη και παράλληλα εμφανίστηκε η άνθιση του ρεφορμισμού. Όπως επεσήμανε ο Mike Kidron, “Το σύστημα στο σύνολό του δεν είχε αναπτυχθεί ποτέ άλλοτε τόσο γρήγορα και για τόσο πολύ όσο μετά τον πόλεμο – δύο φορές πιο γρήγορα μεταξύ 1950 και 1964 σε σύγκριση με την περίοδο μεταξύ 1913 και  1950, και σχεδόν 50% πιο γρήγορα σε σύγκριση με την γενιά που προηγήθηκε αυτής της περιόδου.”[7]

Κατά συνέπεια, τα σοσιαλδημοκρατικά και κομμουνιστικά κόμματα, αντί να μπουν σε τροχιά αποσύνθεσης, εμφανίστηκαν στην μεταπολεμική περίοδο ισχυρότερα σε  μέλη και απήχηση από ποτέ άλλοτε. Ο ρεφορμισμός άνθισε πατώντας στην καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου.

Στη Βρετανία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση Attlee εκπροσωπούσε το ζενίθ του ρεφορμισμού. Δημιουργήθηκε το 1945, και δεν ήταν μόνο η πρώτη κυβέρνηση πλειοψηφίας των Εργατικών, αλλά αποτελούσε και την κορυφαία στιγμή της ιστορίας του Εργατικού Κόμματος. Όποιοι και αν είναι οι μύθοι σχετικά με την κυβέρνηση των Εργατικών του 1945-51, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν η πιο αποτελεσματική ρεφορμιστική κυβέρνηση των Εργατικών από όλες (όσες ακολούθησαν, στΜ).

Υπό την κυβέρνηση Attlee οι εργάτες και οι οικογένειές τους ζούσαν πολύ καλύτερα από ό,τι πριν από τον πόλεμο. Η κυβέρνηση διατηρούσε υψηλό επίπεδο δαπανών για τις κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ τα επιδόματα διατροφής ανέρχονταν στον προϋπολογισμό του Απριλίου του 1949 σε 465 εκατομμύρια λίρες, εξακολουθούσαν να αντιπροσωπεύουν ένα τεράστιο ποσό και συνέβαλαν πράγματι σημαντικά στη μείωση του κόστους ζωής για τους εργαζόμενους. Και, βεβαίως, η πλήρης απασχόληση και ο σχετικά ήπιος πληθωρισμός ήταν ανεκτίμητα πλεονεκτήματα για τους εργαζόμενους.

Ένας παράγοντας που εξασφάλιζε τη μαζική υποστήριξη της κυβέρνησης ήταν η πλήρης απασχόληση. Κατά τη διάρκεια της θητείας των Εργατικών, η ανεργία ήταν εξαιρετικά χαμηλή (με εξαίρεση την κρίση καυσίμων τον χειμώνα του 1947, όταν έφτασε το 3%). Τον Ιούνιο του 1951 υπήρχαν τρία εκατομμύρια περισσότεροι εργαζόμενοι από ότι έξι χρόνια πριν. [8]

Η δημοτικότητα του Εργατικού Κόμματος μέσα στους κόλπους των εργαζομένων παρέμεινε υψηλή. Σε 43 ενδιάμεσες εκλογικές αναμετρήσεις (by-elections, ιδιαίτερες εκλογές που αφορούν την αντικατάσταση ενός μόνο εκλεγμένου αξιωματούχου, στΜ) έχασε μόνο μία φορά!Επιπλέον, οι γενικές εκλογές του Οκτωβρίου 1951 έδωσαν στους Εργατικούς την υψηλότερη επίδοση που πέτυχε ποτέ ένα κόμμα – 13.948.605 ψήφοι, ήτοι 49,8% των συνολικών ψήφων. Μόνο οι ιδιαιτερότητες του εκλογικού συστήματος έδωσαν στους Τόρηδες (Δεξιά, στΜ) την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Παρά τη λιτότητα, τη διανομή τροφίμων με το δελτίο και τους πολέμους στο εξωτερικό, οι Εργατικοί διατήρησαν την μαζική στήριξή τους. [9]

Και η Βρετανία δεν αποτελούσε εξαίρεση. Σε  όλη την Ευρώπη το βιοτικό επίπεδο βελτιώθηκε. Η πλήρης ή η σχεδόν πλήρης απασχόληση επικράτησε. Προωθήθηκαν συστηματικές μεταρρυθμίσεις και τα μαζικά ρεφορμιστικά κόμματα δεν εξαφανίστηκαν. Σε Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Νορβηγία, Σουηδία, Δανία κι άλλες χώρες, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κυβέρνησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

(3) Χρησιμοποιώντας τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης, ο Τρότσκι ισχυρίστηκε ότι σε καθυστερημένες, υπανάπτυκτες χώρες η εκπλήρωση των αστικών δημοκρατικών καθηκόντων – εθνικής απελευθέρωσης και αγροτικής μεταρρύθμισης – θα μπορούσε να προχωρήσει μόνο με την κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες.

Αυτό επίσης διαψεύστηκε από τα πραγματικά γεγονότα. Στην Κίνα, την πιο πυκνοκατοικημένη χώρα στον κόσμο, ο Μάο οδήγησε ένα σταλινικό κόμμα που είχε πάρει πλήρως διαζύγιο με την εργατική τάξη  να ενοποιήσει τη χώρα, να κερδίσει την ανεξαρτησία από τον ιμπεριαλισμό και να θεσπίσει αγροτικές μεταρρυθμίσεις. Παρόμοιες διαδικασίες διαδραματίστηκαν και αλλού, όπως στην Κούβα και το Βιετνάμ.

(4) Τέλος, εάν όλες οι παραπάνω τρεις προβλέψεις ήταν σωστές, δεν προδιαγραφόταν μέλλον για τον σταλινισμό ή τον ρεφορμισμό και οι προοπτικές στο μέλλον άνοιγαν διάπλατα για μια εξαιρετικά γρήγορη ανάπτυξη της Τέταρτης Διεθνούς. Για τους λόγους αυτούς, ο Τρότσκι ήταν πολύ σίγουρος ότι προμηνυόταν ένα λαμπρό μέλλον (για την 4η Διεθνή, στΜ) τα επόμενα χρόνια.

Στις 10 Οκτωβρίου 1938 έγραψε:

«Η ανθρωπότητα έχει γίνει φτωχότερη από ό, τι πριν από 25 χρόνια, ενώ τα μέσα καταστροφής έχουν γίνει απείρως πιο ισχυρά. Κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου, επομένως, θα ξεσπάσει η θυελλώδης αντίδραση των εργαζομένων μαζών απέναντι στις αναθυμιάσεις του σοβινισμού. Τα πρώτα θύματα αυτής της αντίδρασης, μαζί με τον φασισμό, θα είναι τα κόμματα της Δεύτερης και Τρίτης Διεθνούς. Η κατάρρευσή τους θα είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για το πραγματικό επαναστατικό κίνημα, του οποίου η αποκρυστάλλωση δεν μπορεί να στηθεί γύρω από κανέναν άλλο άξονα παρά μόνο γύρω από την Τέταρτη Διεθνή. Τα σφυρηλατημένα στελέχη της  θα καθοδηγήσουν τους εργαζόμενους στη μεγάλη αντεπίθεση.»  [10]

Ο Τρότσκι είχε ήδη δηλώσει ότι:

«Όταν θα εορτάζεται η εκατονταετηρίδα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου [δηλ. το 1948], η Τέταρτη Διεθνής θα έχει γίνει η αποφασιστική επαναστατική δύναμη στον πλανήτη μας.» [11]

Στις 18 Οκτωβρίου 1938, σε ομιλία με τίτλο “Η ίδρυση της τέταρτης Διεθνούς”, ο Τρότσκι υπογράμμιζε σε το σημείο:

«Δέκα χρόνια! Μόνο δέκα χρόνια! Επιτρέψτε μου να τελειώσω με μια πρόβλεψη: τα επόμενα δέκα χρόνια το πρόγραμμα της Τέταρτης Διεθνούς θα γίνει ο οδηγός εκατομμυρίων και αυτά τα εκατομμύρια επαναστατών θα ξέρουν πώς να συγκλονίσουν τη γη και τον ουρανό.» [12]

Τα επαναλαμβανόμενα σχόλια για το ίδιο θέμα καταδεικνύουν το γεγονός ότι οι δηλώσεις του για την ταχεία νίκη της Τέταρτης Διεθνούς δεν αποτελούσαν εφήμερες παρατηρήσεις, αλλά ένα συνεχές νήμα μέχρι τον θάνατό του.

Δυστυχώς, αυτή η πρόβλεψη αποδείχθηκε επίσης αβάσιμη επειδή οι προβλέψεις του για τη Ρωσία, τον δυτικό καπιταλισμό και τον Τρίτο Κόσμο διαψεύστηκαν από την πραγματικότητα των γεγονότων μετά το 1945. Πολύ λίγος χώρος απέμεινε για την Τέταρτη Διεθνή – οι τροτσκιστικές οργανώσεις παρέμειναν μικροσκοπικές με ελάχιστη επιρροή στην εργατική τάξη.

Η θέση του Τρότσκι στον μαρξισμό

Μια προκαταβολική παρατήρηση είναι απαραίτητη σχετικά με τον τρόπο που πρέπει εμείς οι τροτσκιστές να αντιμετωπίζουμε τον Τρότσκι. Ήταν ένας πολιτικός γίγαντας ανάμεσά μας: ο διοργανωτής της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο ηγέτης του Κόκκινου Στρατού, ο ηγέτης, μαζί με τον Λένιν, της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Ξανά και ξανά, ο Τρότσκι κατά την αντιμετώπιση της κατάστασης στη Βρετανία το 1926 ή της κινεζικής επανάστασης του 1925-27 ή της Γερμανίας κατά την άνοδο του ναζισμού, της Γαλλίας του 1936 και της Ισπανίας 1931-38, επέδειξε μια φανταστική ικανότητα να αναλύει περίπλοκες καταστάσεις, να προβλέπει τις μελλοντικές εξελίξεις και να προτείνει την απαραίτητη στρατηγική.

Τα γραπτά του Τρότσκι αποδεικνύονταν συχνά προφητικά. Από πολλές απόψεις οι αναλύσεις του άντεξαν θαυμάσια στη δοκιμασία του χρόνου. Κανείς από τους μεγάλους μαρξιστές στοχαστές δεν  κατάφερε να τον ξεπεράσει στη χρήση της ιστορικής υλιστικής μεθόδουυ, στο να συνθέτει οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, να βλέπει τη σχέση τους με τη μαζική ψυχολογία εκατομμυρίων και να συλλαμβάνει τη σπουδαιότητα του υποκειμενικού παράγοντα- τον ρόλο των εργατικών κομμάτων και των ηγετών των εργαζομένων στα μεγάλα γεγονότα. [13] Το έργο  «Η Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» του Τρότσκι υψώνεται πάνω από κάθε άλλο ιστορικό μαρξιστικό γραπτό.  Πρόκειται για ένα αναλυτικό και καλλιτεχνικό μνημείο άνευ προηγουμένου πλούτου και ομορφιάς. [14]

Τα γραπτά του Τρότσκι μεταξύ 1928-40 – τα άρθρα, τα δοκίμια και τα βιβλία σχετικά με τις εξελίξεις στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ισπανία – είναι από τα πιο λαμπρά μαρξιστικά κείμενα. Βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τα καλύτερα ιστορικά κείμενα του Καρλ Μαρξ: Το «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» και το «Οι Ταξικοί Αγώνες στη Γαλλία». Ο Τρότσκι δεν περιοριζόταν στην ανάλυση των καταστάσεων αλλά και πρότεινε μια σαφή γραμμή δράσης για το προλεταριάτο. Όσον αφορά τη στρατηγική και την τακτική, τα συγγράμματά του είναι εξαιρετικά πολύτιμα επαναστατικά εγχειρίδια, συγκρίσιμα με τα καλύτερα που παρήγαγε ο Λένιν.

Ένα παράδειγμα «πολύτιμης λίθου» από τα έργα του Τρότσκι είναι τα γραπτά του για τη Γερμανία κατά τα έτη πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Η Γερμανία ήταν η χώρα με το σημαντικότερο εργατικό κίνημα στον κόσμο την εποχή εκείνη. Εισήλθε σε βαθιά ύφεση και κοινωνική κρίση, που ήταν το υπόβαθρο της ταχείας ανάπτυξης του ναζιστικού κινήματος. Αντιμέτωπος με αυτό, ο Τρότσκι έδωσε όλη του την ενέργεια και αξιοποίησε όλη του τη γνώση. Σε αυτή την περίοδο έγραψε αναρίθμητα μικρά βιβλία, μπροσούρες και άρθρα που αναλύουν τη γερμανική κατάσταση. Πρόκειται για κάποια από τα πιο λαμπρά δείγματα της γραφής που έδωσε. Τέτοια δυνατότητα πρόβλεψης για την πορεία των γεγονότων δεν σημειώθηκε από κανέναν άλλο. Προειδοποίησε για την καταστροφή που απειλεί όχι μόνο τη γερμανική εργατική τάξη αλλά και τη διεθνή εργατική τάξη, στο ενδεχόμενο της ανόδου των Ναζί στην εξουσία. Το κάλεσμά του για δράση, για ένα ενιαίο μέτωπο όλων των οργανώσεων των εργατικών κινημάτων που θα τους σταματήσει (τους Ναζί, στΜ), γινόταν ολοένα και πιο επείγον. Τραγικά, τα προφητικά γραπτά του δεν λήφθηκαν υπόψη. Ούτε το Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) ούτε το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) δεν έδωσαν βάση. Αν η ανάλυση και οι προτάσεις του Τρότσκι γίνονταν δεκτές, η  ιστορία του υπόλοιπου αιώνα θα ήταν εντελώς διαφορετική. Η ανάλυση των γερμανικών γεγονότων από τον Τρότσκι ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή, δεδομένου ότι ο συγγραφέας παρακολουθούσε τη ροή των γεγονότων από μεγάλη απόσταση. Μάλιστα κατάφερνε να ακολουθήσει ανατροπές και στροφές που διαδραματίζονταν καθημερινά. Διαβάζοντας τα γραπτά του Τρότσκι την περίοδο 1930-33, η ακρίβειά τους δίνει τη σίγουρη αίσθηση ότι ο συγγραφέας ζει στη Γερμανία, όχι πολύ μακριά από αυτήν, στη νήσο Πρίγκηπο στην Τουρκία (όπου πραγματικά ζούσε, στΜ). [15]

Στις τρομερές σκοτεινές μέρες της δεκαετίας του 1930, ο Τρότσκι έλαμψε για εμάς ως λαμπρός αστέρας καθοδήγησης. Με την τρομακτική ανάπτυξη των Ναζί και τις στημένες δίκες-σόου της Μόσχας που καταδίκασαν τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης, το Μπολσεβίκικο Κόμμα και της Κομιντέρν ως πράκτορες των Ναζί, η εξάρτησή μας (από τον Τρότσκι, στΜ) ιδεολογικά και συναισθηματικά ήταν βαθιά και κατανοητή. Ήμασταν αρκετά πεπεισμένοι, και σωστά, για τη μεγαλοφυΐα της ανάλυσής του για τη συνολική κατάσταση, αλλά και για τη στρατηγική και την τακτική που πρότεινε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση αυτή.

Πώς αντιμετώπισαν οι τροτσκιστές την κατάσταση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο;

Μετά τον πόλεμο ήταν πραγματικά εξαιρετικά επίπονο να αντιμετωπίσει κανείς την πραγματικότητα ότι οι προβλέψεις του Τρότσκι σχετικά με το μέλλον του σταλινικού καθεστώτος και την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση στην καπιταλιστική Δύση καθώς και στην υπανάπτυκτη και αναπτυσσόμενη Ανατολή δεν αποδείχθηκαν σωστές. Το να επαναλαμβάνουμε κατά λέξη τα λόγια του Τρότσκι αποφεύγοντας να αντιμετωπίσουμε την πραγματική κατάσταση ήταν πολύ μεγάλη τιμή για τον Τρότσκι, αλλά και υπερβολικά προσβλητικό προς αυτόν. Ήταν σαν να αντιμετωπίζουμε τον Τρότσκι ως ένα υπεριστορικό άτομο, κάτι που ταιριάζει σε μια θρησκευτική σέχτα αλλά όχι σε μαθητές του επιστημονικού σοσιαλισμού, του μαρξισμού. Με βαριά καρδιά πρέπει να θυμηθούμε το ρητό που αποδίδεται στον Αριστοτέλη: «Ο Πλάτωνας μου είναι αγαπητός, αλλά ακόμα πιο αγαπητή μου είναι η αλήθεια».

Κατανοητά μεν, αλλά και λανθασμένα, η ηγεσία της Τέταρτης Διεθνούς αρνήθηκε σε γενικές γραμμές να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι βασικές προβλέψεις είχαν διαψευσθεί από τα γεγονότα. Η αντιμετώπιση αυτής της αλήθειας ήταν προϋπόθεση για την απάντηση στην ερώτηση: γιατί δεν δικαιώθηκαν; Το να κάνει κανείς τη σωστή ερώτηση είναι το 90% της εύρεσης της απάντησης. Πολύ πριν από τον Ισαάκ Νιούτον, τα μήλα έπεφταν από τα δέντρα. Το ερώτημά του «Γιατί;» όμως ήταν που οδήγησε στο νόμο της βαρύτητας.

Για να ξεπεραστεί η κρίση στον παγκόσμιο τροτσκισμό, έπρεπε κανείς να αντιμετωπίσει την άβυσσο μεταξύ των προβλέψεων του Τρότσκι και της πραγματικότητας. Αυτό δεν θα συνέβαινε αυτόματα.

Ας πιάσουμε την πρώτη πρόβλεψη του Τρότσκι. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πίστευε ότι το σταλινικό καθεστώς δεν θα επιβιώσει από τον πόλεμο. Ωστόσο, όταν ο Στάλιν συνέχισε να ελέγχει τη Ρωσία, το συμπέρασμα του Τζέιμς Π. Κάνον, ηγέτη των τροτσκιστών στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν ότι ο πόλεμος συνεπώς δεν είχε τελειώσει!

«Ο Τρότσκι προέβλεψε ότι η τύχη της Σοβιετικής Ένωσης θα κριθεί στον πόλεμο. Αυτό παραμένει σταθερή μας πεποίθηση. Απλώς διαφωνούμε με ορισμένους ανθρώπους που πιστεύουν επιπόλαια ότι ο πόλεμος έχει τελειώσει. Ο πόλεμος έχει περάσει μόνο από το πρώτο στάδιο και τώρα βρίσκεται στη διαδικασία ανασύνταξης προετοιμάζοντας το δεύτερο. Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει και η επανάσταση που είπαμε ότι θα προκαλέσει ο πόλεμος στην Ευρώπη δεν βγήκε από την ατζέντα. Απλώς καθυστέρησε και αναβλήθηκε, κυρίως λόγω της έλλειψης ενός επαρκώς ισχυρού επαναστατικού κόμματος.» [16]

Επρόκειτο για ακραία περίπτωση σχολαστικισμού. Κατά τη μεσαιωνική εποχή, οι σχολαστικοί, συζητώντας κατά πόσο το λάδι παγώνει τον χειμώνα, αντί να κάνουν μια απλή δοκιμή – βάζοντας ένα δοχείο στο χιόνι και παρακολουθώντας το – έψαχναν μια παραπομπή από τον Αριστοτέλη για το θέμα.

Έντεκα μήνες μετά το τέλος του πολέμου κατέστη σαφές ακόμα και στον πιο σαλταρισμένο τροτσκιστή ότι το σταλινικό καθεστώς είχε επιβιώσει από τον πόλεμο. Ωστόσο, εξακολουθούσαν να επιμένουν ότι το καθεστώς ήταν σε πολύ ασταθή κατάσταση. Έτσι η Τέταρτη Διεθνής του Απρίλη του 1946 δήλωνε:

«Χωρίς φόβο υπερβολής, μπορεί κανείς να πει ότι το Κρεμλίνο δεν αντιμετώπισε ποτέ πιο κρίσιμη κατάσταση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό από ό, τι σήμερα». [17]

Για να υποστηρίξει αυτόν τον ισχυρισμό, χρησιμοποιήθηκε το παρακάτω ανέκδοτο:

«… υπάρχει το περιστατικό σε μαζική συνάντηση που συγκάλεσε ο Καλίνιν, όπου μια γυναίκα τον ρώτησε αγανακτισμένη γιατί φορούσε τόσο κομψές και γυαλιστερές μπότες, ενώ οι μάζες περπατούσαν ξυπόλητες ή σε παπούτσια φτιαγμένα από κορμούς δέντρων. Ήταν πραγματικά τολμηρό από μέρους της! Υποδηλώνει τον βαθμό στον οποίο έχει αυξηθεί η δυσαρέσκεια ανάμεσα στις μάζες ενάντια στα γραφειοκρατικά προνόμια.»[18]

Ωστόσο, απέχοντας πολύ από το να αποδεικνύει μια ασταθή κατάσταση της μεταπολεμικής Ρωσίας, όπως είπα στον Ερνέστ Μαντέλ, ηγετικό μέλος της Τέταρτης Διεθνούς, όταν τον συνάντησα τον Σεπτέμβριο του 1946 στο Παρίσι, αυτή η ιστορία είχε δημοσιευθεί πολλά χρόνια πριν. Στην πραγματικότητα, αναφερόταν σε ένα περιστατικό το οποίο είχε συμβεί πριν από περισσότερο από 25 χρόνια!

Παρ ‘όλα αυτά, η συνδιάσκεψη της Τέταρτης Διεθνούς τον Απρίλιο του 1946 συνέχιζε να ισχυρίζεται ότι:

«Παρόλο που είναι πιο ισχυροί απ’ όσο  ήταν είχαν ποτέ, παραβλέπεται η πραγματικότητα ότι η ΕΣΣΔ και η σοβιετική γραφειοκρατία έχουν εισέλθει στην κρίσιμη φάση της ύπαρξής τους.» [19]

Η πρόβλεψη του Τρότσκι για τη σταλινική κατάρρευση ήταν η αναπόφευκτη συνέπεια της ανάλυσης του ταξικού χαρακτήρα της Ρωσίας. Αν η πρόβλεψη αποδεικνυόταν λανθασμένη, τότε υποχρεωτικά η αρχική του ανάλυση ετίθετο υπό αμφισβήτηση. Εάν έτσι είχαν τα πράγματα, ήταν αναγκαία μια νέα εξήγηση για τη σταλινική γραφειοκρατία. Ένας τρόπος για να προσεγγίσουμε αυτό το καθήκον ήταν να διερευνηθεί ποια είναι η ταξική φύση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης που κατέλαβε ο Στάλιν, χώρες που σύντομα αναδιοργανώθηκαν ως σχεδόν πλήρως πιστά αντίγραφα της ίδιας της Ρωσίας.

Η Τέταρτη Διεθνής αποδέχτηκε πλήρως την ανάλυση του Τρότσκι ότι η Ρωσία ήταν εργατικό κράτος, «εκφυλισμένο εργατικό κράτος», ένα εργατικό κράτος που στρεβλώνεται από μια άρχουσα γραφειοκρατία. Αν όμως η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, η Ουγγαρία κ.λπ. είχαν την ίδια φύση με τη Ρωσία, τότε αυτό δε συνεπαγόταν ότι ο Στάλιν είχε προκαλέσει επανάσταση στην Ανατολική Ευρώπη; Δεν ήταν συνεπώς επαναστάτης παρά αντεπαναστάτης; Κάτι τέτοιο δεν έγινε. Αρχικά, οι ηγέτες της Τέταρτης Διεθνούς αντιμετώπισαν την αντίφαση με αρκετά απλό τρόπο: παρά τις ομοιότητες μεταξύ τους, οι χώρες του ανατολικού μπλοκ εξακολουθούσαν να είναι καπιταλιστικές χώρες, ενώ η Ρωσία ήταν εργατικό κράτος.

Ο Μαντέλ δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 1946 ότι “όλες οι Λαϊκές Δημοκρατίες”, συμπεριλαμβανομένης της Γιουγκοσλαβίας, ήταν καπιταλιστικές χώρες. Οι σταλινικοί δεν επέφεραν επανάσταση στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά αντεπανάσταση. Για να αναφέρουμε μόνο αυτά που έγραψε για τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία: «Στις δύο αυτές χώρες, η σοβιετική γραφειοκρατία δεν χρειάστηκε να επιτελεί έναν μόνιμο αντεπαναστατικό ρόλο- οι ντόπιοι σταλινικοί ανέλαβαν αυτό το καθήκον.» Και στις δύο χώρες οι σταλινικοί είχαν κατασκευάσει μια«αστική κρατική μηχανή ». [20]

Για δύο ακόμη χρόνια η Τέταρτη Διεθνής συνέχισε με την ίδια γραμμή όσον αφορά την Ανατολική Ευρώπη. Η απόφαση του Δεύτερου Παγκόσμιου Συνεδρίου της Τέταρτης Διεθνούς, τον Απρίλιο του 1948, αναφέρεται στην ταξική φύση των «Λαϊκών Δημοκρατιών» (συμπεριλαμβανομένης της Γιουγκοσλαβίας) λέγοντας ότι «οι χώρες αυτές διατηρούν την θεμελιωδώς καπιταλιστική δομή τους … Έτσι διατηρώντας παράλληλα τις αστικές λειτουργίες και δομή, η κατάσταση των χωρών-«μαξιλαριών ασφαλείας» («μαξιλάρια» στην ΕΣΣΔ, στΜ) αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα μια ακραία μορφή του Βοναπαρτισμού». Συνέχιζε  «Οι «Λαϊκές Δημοκρατίες» είναι καπιταλιστικές χώρες με «ακραίες μορφές βοναπαρτισμού», «αστυνομικές δικτατορίες» κλπ. Επομένως, η ανατροπή του καπιταλισμού εκεί θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο από την «επαναστατική δράση των μαζών» η οποία δεν ήταν εμφανιστεί ακόμα, αφού μια επανάσταση απαιτεί τη βίαιη καταστροφή της γραφειοκρατικής κρατικής μηχανής ». Έτσι δεν θα μπορούσε κάποιος να υπερασπιστεί κανένα από αυτά τα κράτη αλλά έπρεπε να διαπιστώσει την “απόλυτη ήττα της επανάστασης “. [21]

Δύο μήνες αργότερα, όταν ο Τίτο ήρθε σε ρήξη με τον Στάλιν, η Τέταρτη Διεθνής έκανε κωλοτούμπα: Η Γιουγκοσλαβία δεν ήταν καπιταλιστική χώρα κάτω από μια αστυνομική βοναπαρτιστική δικτατορία, αλλά ένα αυθεντικό εργατικό κράτος. Την 1η Ιουλίου 1948 η Διεθνής Γραμματεία της Τέταρτης Διεθνούς εξέδωσε ανοιχτή επιστολή προς το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας: «Κρατάτε στα χέρια σας μια ισχυρή δύναμη, μόνο αν επιμείνετε στον δρόμο της σοσιαλιστικής επανάστασης» και διαπίστωνε στο τέλος «την υπόσχεση της νικηφόρας αντίστασης ενός επαναστατικού εργατικού κόμματος ενάντια στη μηχανή του Κρεμλίνου … Ζήτω η Γιουγκοσλαβική Σοσιαλιστική Επανάσταση ». [22] Επρόκειτο για εξίσου  ρηχή ανάλυση με την προηγούμενη και δεν λάμβανε υπόψη τις καυχησιές του Τίτο στο Πέμπτο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας το 1948 ότι αυτός και οι φίλοι του ήξεραν πώς να αντιμετωπίσουν τους «τροτσκιστο-φασίστες» θέτοντάς τους ενώπιον των Λαϊκών Δικαστηρίων για να τους κάνει να πληρώσουν με τις ανώτατες ποινές. Όπως δήλωσε ο Μπόρμπα στις 4 Ιουλίου 1948:«Μια χούφτα τροτσκιστές, που έδειξαν τα αληθινά πρόσωπα τους ως συνεργάτες και πράκτορες των εισβολέων, είχαν ένα ντροπιαστικό τέλος ενώπιον των Λαϊκών Δικαστηρίων.» [23]

Με τις αλλαγές στην ανάλυση να γίνονται τόσο εύκολα, ο Μισέλ Πάμπλο, γενικός γραμματέας της τέταρτης Διεθνούς, μετέφερε τη νέα γραμμή ότι οι χώρες του Ανατολικού Μπλοκ αποτελούσαν το απόλυτο δείγμα εργατικών κρατών. Το 1949 εισήγαγε την έννοια  “εκ γενετής εκφυλισμένα εργατικά κράτη “. [24] Τον Απρίλιο του 1954 ο Πάμπλο έγραψε: «Στριμωγμένη μεταξύ της ιμπεριαλιστικής απειλής και της παγκόσμιας επανάστασης, η σοβιετική γραφειοκρατία ευθυγραμμίστηκε με την Παγκόσμια Επανάσταση». [25] Επιπλέον, η σοβιετική γραφειοκρατία προωθούσε και θα συνέχιζε να προωθεί την απογραφειοκρατικοποίηση και την “πλήρη και πραγματική απελευθέρωση του καθεστώτος”. [26] Ο Πάμπλο έγινε απολογητής του σταλινισμού. Αν υπήρχαν “εκ γενετής εκφυλισμένα εργατικά κράτη”, τότε ποιος ήταν ο ρόλος του τροτσκισμού ή της εργατικής επανάστασης; Aπό τη στιγμή που ο σταλινισμός βαφτιζόταν προοδευτικός, ο ρόλος του τροτσκισμού καθίστατο  ασήμαντος.

Αυτός που ξεπέρασε​ τον Πάμπλο στην «βάφτιση» διαφόρων χωρών ως εργατικά κράτη ήταν ο Χουάν Ποσάδας, ο Αργεντινός τροτσκιστής και ηγέτης μιας εκδοχής της Τέταρτης Διεθνούς. Πέρα από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, την Κούβα, την Κίνα, το Βόρειο Βιετνάμ, τη Βόρεια Κορέα και την εξωτερική Μογγολία, ο Ποσάδας ανακάλυψε ότι και πλήθος άλλων χωρών ήταν εργατικά κράτη. Ο Ποσάδας δήλωσε:

«… η Διεθνής  πρέπει να παρακολουθήσει στενά την εξέλιξη μιας σειράς χωρών της Αφρικής και της Ασίας, οι οποίες εξελίσσονται σε εργατικά κράτη, όπως η Συρία, η Αίγυπτος, το Ιράκ, το Μάλι, η Γουινέα, το Κονγκό-Μπραζαβίλ κ.λπ. για να προσδιορίσει πότε θα μετατραπούν σε εργατικά κράτη.» [27]

Με μια διαστροφή ο Ποσάδας προσέβλεπε με ενθουσιασμό σε έναν παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο. Καλούσε τη Σοβιετική Ένωση να βομβαρδίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα “έκτακτο συνέδριο” της δικής του Τέταρτης Διεθνούς το 1962 διακήρυττε:

«… ο πυρηνικός πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Θα καταστρέψει ίσως τη μισή ανθρωπότητα. Πρόκειται να καταστρέψει τεράστιο κομμάτι του ανθρώπινου πλούτου. Είναι πολύ πιθανό. Ο πυρηνικός πόλεμος πρόκειται να προκαλέσει μια πραγματική κόλαση στη γη. Αλλά δεν θα εμποδίσει τον κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός έχει κατοχυρωθεί ως αναγκαιότητα, όχι λόγω των υλικών αγαθών που παράγει, αλλά επειδή βρίσκεται στη συνείδηση ​​των ανθρώπων. Όταν η ανθρωπότητα αντιδράσει και αρχίσει να εργάζεται με κομμουνιστικό τρόπο [sic], δεν υπάρχει ατομική βόμβα ικανή να γυρίσει πίσω ό,τι η ανθρώπινη συνείδηση ​​έχει κατακτήσει και μάθει … Η ιστορία, με τη βίαιη, σπασμωδική της μορφή, αποδεικνύει ότι παραμένει ελάχιστος χρόνος για τον καπιταλισμό. Λίγος χρόνος. Μπορούμε να πούμε με απόλυτη σιγουριά ότι αν τα εργατικά κράτη εκπληρώσουν το ιστορικό τους καθήκον να βοηθήσουν τις επαναστάσεις στις αποικίες, ο καπιταλισμός δεν έχει δέκα χρόνια ζωής. Αυτή είναι μια τολμηρή δήλωση, αλλά είναι απολύτως λογική. Ο καπιταλισμός δεν έχει δέκα χρόνια ζωής. Εάν τα εργατικά κράτη ξεκινήσουν την υποστήριξη της επανάστασης στις αποικίες με όλες τις δυνάμεις τους, ο καπιταλισμός δεν έχει ούτε πέντε χρόνια ζωής και ο πυρηνικός πόλεμος θα διαρκέσει πολύ λίγο.»[28]

Η μισή ανθρωπότητα θα εξαλειφθεί! Αλλά αυτό δεν έχει σημασία: η νίκη του κομμουνισμού είναι εξασφαλισμένη!

«Προετοιμάζουμε τους εαυτούς μας για ένα στάδιο στο οποίο πριν τον πυρηνικό πόλεμο θα αγωνιστούμε για την εξουσία, κατά τη διάρκεια του πυρηνικού πολέμου θα αγωνιστούμε για εξουσία και θα είμαστε στην εξουσία και αμέσως μετά τον πυρηνικό πόλεμο θα είμαστε στην εξουσία. Δεν υπάρχει αρχή, υπάρχει μόνο τέλος στον πυρηνικό πόλεμο, επειδή ο πυρηνικός πόλεμος θα σημάνει την  ταυτόχρονη επανάσταση σε ολόκληρο τον κόσμο. Όχι ως αλυσιδωτή αντίδραση, ταυτόχρονη. Το «ταυτόχρονη» δεν σημαίνει την ίδια ημέρα και την ίδια ώρα. Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα δεν θα πρέπει να μετρηθούν σε ώρες ή ημέρες αλλά σε περιόδους … Η εργατική τάξη θα διατηρηθεί από μόνη της, θα πρέπει αμέσως να επιδιώξει τη συνοχή και τη συγκεντροποίησή της …Μετά την καταστροφή, οι μάζες θα εμφανιστούν στο προσκήνιο σε όλες τις χώρες – σε σύντομο χρονικό διάστημα, σε λίγες ώρες. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε έναν πυρηνικό πόλεμο, παρά μόνο να κρυφτεί σε σπηλιές προσπαθώντας να καταστρέψει όλα όσα μπορεί. Οι μάζες, αντίθετα, πρόκειται να βγουν στους δρόμους, θα πρέπει να βγουν στους δρόμους, επειδή είναι ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν, να νικήσουν τον εχθρό … Οι μηχανισμοί του καπιταλισμού, της αστυνομίας, του στρατού, δεν θα μπορέσουν να αντισταθούν. Θα χρειαστεί να οργανωθεί άμεσα η εργατική εξουσία …» [29]

Με αυτή τη λογική, αν μια βόμβα Υδρογόνου έπεφτε στο Λονδίνο, τα απομεινάρια της εργατικής τάξης, παράλυτα από το φόβο και την ανημποριά τους, θα έπαιρναν την εξουσία! Έτσι, ο μαρξισμός μετατρέπεται από αρχή σε μαγικό πετράδι! Από τα εργατικά κράτη στα οποία οι εργαζόμενοι δεν έχουν καμία εξουσία ούτε λόγο, θα περάσουμε στην εργατική επανάσταση ως αποτέλεσμα της πυρηνικής καταστροφής των εργατών! Τι ιδεολογική οπισθοχώρηση. Τον 19ο αιώνα ο ουτοπικός σοσιαλισμός αντικαταστάθηκε από τον επιστημονικό σοσιαλισμό – τον μαρξισμό – αλλά τώρα ο μαρξισμός αντικαταστάθηκε από το «θαύμα» του σοσιαλισμού!

Ο Μαντέλ, ο Πάμπλο, ο Ποσάδας, προήλθαν από τον ίδιο αμετάβλητο- δογματικό τροτσκισμό που έμενε στα λόγια του Τρότσκι, ενώ τα άδειαζε από το πνεύμα του.

Τι συνέβη με τη δεύτερη πρόβλεψη του Τρότσκι σχετικά με την τύχη του παγκόσμιου καπιταλισμού; Μπροστά σε μια αναπτυσσόμενη άνθηση που έμελλε να είναι η μακρύτερη στην ιστορία του καπιταλισμού, η Τέταρτη Διεθνής Συνδιάσκεψη του 1946 δήλωσε:

«… δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι αντιμετωπίζουμε μια νέα εποχή καπιταλιστικής σταθεροποίησης και ανάπτυξης … Ο πόλεμος επιδείνωσε την αποδιοργάνωση της καπιταλιστικής οικονομίας και κατέστρεψε τις τελευταίες δυνατότητες μιας σχετικά σταθερής ισορροπίας στις κοινωνικές και διεθνείς σχέσεις .» [30]

Επιπλέον:

«Η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας στις καπιταλιστικές χώρες που αποδυναμώθηκε από τον πόλεμο, και ιδιαίτερα από τις ηπειρωτικές ευρωπαϊκές χώρες, θα χαρακτηριστεί από έναν ιδιαίτερα αργό ρυθμό που θα διατηρεί την οικονομία τους σε επίπεδα μεταξύ στασιμότητας και φθοράς». [31]

Αναγνωρίστηκε ότι «η αμερικανική οικονομία θα γνωρίσει σύντομα μια σχετική έκρηξη …» αλλά αυτή η έκρηξη θα ήταν σύντομη: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κατευθυνθούν στη συνέχεια προς μια νέα οικονομική κρίση που θα είναι πιο βαθιά και εκτεταμένη από αυτή της 1929-33, με πολύ πιο καταστροφικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.» Οι προοπτικές του βρετανικού καπιταλισμού ήταν «μια μακρά περίοδος σοβαρών οικονομικών  δυσκολιών, σπασμών, μερικών και γενικών κρίσεων». Ποια θα ήταν η κατάσταση των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο; “Το προλεταριάτο θα συνεχίσει να εργάζεται κάτω από πολύ χειρότερες συνθήκες διαβίωσης σε σχέση με εκείνες που υπήρχαν πριν από τον πόλεμο.” [32]

Ένα ανερχόμενο επαναστατικό κύμα ήταν αναπόφευκτο κάτω από αυτές τις συνθήκες εξαιτίας:

«… της αντίστασης του προλεταριάτου, που θα απαιτήσει τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής του, μια βελτίωση που είναι ασυμβίβαστη με τη δυνατότητα ανάκαμψης του καπιταλισμού. Αν ο πόλεμος δεν δημιούργησε άμεσα στην Ευρώπη μια επαναστατική παλίρροια της έκτασης και του ρυθμού που αναμενόταν, είναι αναμφισβήτητο ότι κατέστρεψε την καπιταλιστική ισορροπία σε παγκόσμια κλίμακα, ανοίγοντας έτσι μια μακρά επαναστατική περίοδο …» [33]

Η στασιμότητα του παγκόσμιου καπιταλισμού και η μαζική ανεργία θα δημιουργούσαν μια γενική επαναστατική κατάσταση:

«Αυτό που μας έχουμε να αντιμετωπίσουμε προσεχώς είναι μια παγκόσμια κρίση που θα ξεπερνά κάθε γνωστή κατάσταση στο παρελθόν και μια παγκόσμια επαναστατική ανάκαμψη που βρίσκεται σε εξέλιξη, ασφαλώς με διαφορετικούς ρυθμούς στα διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά με τη διαρκή αλληλεπίδραση του ενός (επαναστατικού, στΜ) κέντρου με το άλλο και, ως εκ τούτου, μια μακρά επαναστατική προοπτική.» [34]

Το 1946 η Τέταρτη Διεθνής προέβλεψε ότι το επαναστατικό κύμα θα ήταν πολύ ευρύτερο και υψηλότερο από αυτό που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο:

«Μετά τον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, το γράφημα του επαναστατικού αγώνα χαρακτηρίστηκε εξαρχής από μια σύντομη και ταχεία ανάπτυξη, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της την άνοιξη του 1919, και ακολούθησε μια απότομη κάμψη διαρκείας, που διακόπηκε μόνο από μια νέα και πολύ σύντομη ανάκαμψη το 1923. Αυτή τη φορά το γράφημα του επαναστατικού αγώνα ξεκινάει με μια αργή και διστακτική άνοδο, που διακόπτεται από πολλές ταλαντώσεις ή και εν μέρει υποχωρήσεις, αλλά η γενική τάση της είναι ανοδική. Η σημασία αυτού του γεγονότος είναι προφανής. Ενώ το κίνημα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπέφερε ευθύς εξαρχής από το βάρος των αρχικών ήττων, κυρίως στη Γερμανία, το σημερινό κίνημα, αντιθέτως, πάσχει από το γεγονός ότι σε καμία περίπτωση δεν έχουν ακόμη ριχτεί όλες οι δυνάμεις του προλεταριάτου στη μάχη. Επομένως, οι ήττες έχουν παροδικό και σχετικό χαρακτήρα, δεν λειτουργούν επιβαρυντικά για την περαιτέρω εξέλιξη των γεγονότων και μπορούν να υπερκεραστούν από το πέρασμα του αγώνα σε ανώτερο επίπεδο.» [35]

Η μόνη εναλλακτική λύση που προβλεπόταν, εάν το επαναστατικό κύμα δεν είχε ως αποτέλεσμα τη νίκη του προλεταριάτου, ήταν ότι η αστική δημοκρατία θα αντικατασταθεί πολύ σύντομα από νέα φασιστικά καθεστώτα:

«Από τη στιγμή που ανακτά τον κατασταλτικό της μηχανισμό και οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες απειλούν την ύπαρξη του συστήματός της, η μεγάλη αστική τάξη θα απαντήσει σε κάθε ενέργεια των εργατικών μαζών με όλο και μεγαλύτερες οικονομικές χορηγίες στους νεοφασίστες “ηγέτες” . Η μόνη δυσκολία τους εδώ θα είναι το να επιλέξουν- καθώς αν μελετήσουμε με προσοχή την πολιτική κατάσταση στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, βρίσκουμε ήδη, στην πολιτική σκηνή, όχι μια, αλλά αρκετές φιγούρες που θα μπορούσαν να γίνουν οι Ντοριό, Μουσολίνι και Ντεγκρέλ του αύριο. Με αυτή την έννοια ο φασιστικός κίνδυνος υπάρχει ήδη σε ολόκληρη την ήπειρο.» [36]

Το 1947 ο Μαντέλ έγραψε ένα άρθρο το οποίο κατέληγε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

«… τα ακόλουθα (είναι τα) χαρακτηριστικά του κύκλου παραγωγής στην εποχή της καπιταλιστικής παρακμής:

(α) Οι κρίσεις διαρκούν περισσότερο, είναι πιο βίαιες και διαρκούν περισσότερο από τις εποχές ανάκαμψης κι ευημερίας. Ο ανερχόμενος καπιταλισμός εμφανίστηκε με μια περίοδο μακράς ευημερίας, που διακόπτονταν από σύντομα επεισόδια κρίσης. Ο καπιταλισμός της παρακμής εκδηλώνεται με μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης που διακόπτεται από ανακάμψεις, οι οποίες είναι όλο και πιο ασταθείς και σύντομες.

β) Η παγκόσμια αγορά σταματά να επεκτείνεται παγκοσμίως. Δεν υπάρχει πλέον έκρηξη σε παγκόσμια κλίμακα. Η διάσπαση της παγκόσμιας αγοράς ή η βίαιη καταστροφή ενός ανταγωνιστή μόνο επιτρέπει την εμφάνιση πυρετωδών ρυθμών ανάπτυξης σε ορισμένες καπιταλιστικές χώρες.

(γ) Δεν υπάρχει πλέον μια γενική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε εθνική κλίμακα. Ακόμη και κατά την περίοδο της «ευημερίας», ορισμένοι κλάδοι αναπτύσσονται μόνο εις βάρος άλλων κλάδων. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία δεν ενσωματώνονται ή ενσωματώνονται μόνο μερικώς στην παραγωγή.

δ) Δεν παρατηρείται πλέον μια γενική αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων στη βιομηχανία από τη μία ανάκαμψη στην άλλη. Αυτό φυσικά δεν αποκλείει ούτε μια σχετική «βελτίωση» (του βιοτικού επιπέδου, στΜ) μεταξύ της κρίσης και της αναβίωσης, ούτε μια σχετική βελτίωση της θέσης των ανέργων ή των αγροτών κλπ., που μετατρέπονται κατά τη διάρκεια της «ανάκαμψης» σε βιομηχανικούς εργάτες.» [37]

Τι φανταστικός κόσμος!

Οποιοσδήποτε διαβάζει σήμερα για πρώτη φορά τις παραπάνω δηλώσεις των Μαντέλ, Πάμπλο και Ποσάδας και της Τέταρτης Διεθνούς σίγουρα θα σοκάρεται από το πώς ορθολογικοί άνθρωποι μπορεί να έτρεφαν τέτοιες ψευδαισθήσεις. Δεν είναι όμως κανείς πιο τυφλός από όσο αυτός που δεν θέλει να δει. Τα ηγετικά μέλη του τροτσκιστικού κινήματος κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για να αποφύγουν την αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Εκ των υστέρων, δεν μπορεί παρά να εκπλησσόμαστε. Αλλά για να κατανοήσουμε την άρνηση των κορυφαίων τροτσκιστών να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, πρέπει να καταλάβουμε πόσο επώδυνη ήταν γι αυτούς αυτή η πραγματικότητα, καταστρέφοντας τις μεγάλες ελπίδες που είχαν. Το τροτσκιστικό κίνημα ενήργησε όπως οι χριστιανικές αιρέσεις τον 16ο και 17ο αιώνα, οι οποίες έμεναν προσκολλημένες στις παλιές ιδέες των μεσαιωνικών χρόνων όταν ο κόσμος αυτός είχε αποσυντεθεί και ο νέος καπιταλιστικός κόσμος  είχε ήδη εδραιωθεί. Το κάψιμο των μαγισσών ήταν μια παράλογη πράξη, αλλά μπορεί να εξηγηθεί λογικά.

Όσο κι αν κάποιος κατανοεί τα κίνητρα των Μαντέλ, Πάμπλο και Ποσάδας, δεν μπορούμε να τους δικαιολογήσουμε. Για τους Μαρξιστές, ο πρώτος κανόνας είναι ότι, αν θέλουμε να αλλάξουμε την πραγματικότητα, πρέπει πρώτα να την κατανοήσουμε. Η σύγχυση στις τάξεις του τροτσκιστικού κινήματος, τα ζιγκ-ζαγκ, οι διασπάσεις, ήταν ένα αναπόφευκτο προϊόν της μη κατανόησης της πραγματικής κατάστασης στην οποία βρισκόταν η εργατική τάξη. Προσπαθούσαν να χαράξουν πορεία με έναν χάρτη που ήταν απελπιστικά ξεπερασμένος. Έτσι στη νέα κατάσταση ο Τροτσκισμός εισήλθε σε αδιέξοδο. Η γενική κρίση του κινήματος απαιτούσε μια ριζική επανεκτίμηση των προοπτικών της ανθρωπότητας.

Διατηρώντας τον Τροτσκισμό, αλλά παρεκκλίνοντας από την ουσία του λόγου του Τρότσκι

Οι λίγοι σύντροφοι που ξεκίνησαν τη Διεθνή Σοσιαλιστική Τάση (IST) δεν ήταν διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν τον μαρξισμό ως υποκατάστατο της πραγματικότητας, αλλά αντίθετα επιθυμούσαν να αποτελέσει ένα όπλο που συμβάλλει στην αντίληψη της πραγματικότητας. Στα χρόνια 1946-48 κληθήκαμε να απαντήσουμε σε πολύ δύσκολες ερωτήσεις. Έπρεπε να ξεκαθαρίσουμε ότι συνεχίζαμε μια παράδοση – ότι είμαστε μαθητές του Μαρξ, του Λένιν και του Τρότσκι – αλλά ότι έπρεπε να αντιμετωπίσουμε νέες καταστάσεις. Ήταν μια συνέχεια και ταυτόχρονα μια νέα αρχή. Η θεωρητική σκληρότητα δεν σημαίνει δογματισμό- η αντίληψη μιας μεταβαλλόμενης πραγματικότητας δεν σημαίνει ασάφεια. Η κριτική μας στον ορθόδοξο τροτσκισμό γινόταν κατανοητή ως επιστροφή στον κλασσικό μαρξισμό.

Η συζήτηση που ακολουθεί δεν θα προσεγγίσει τα θέματα με βάση την εκ των υστέρων εξέταση. Εκ των υστέρων είναι πάντα εύκολο να κρίνει κανείς. Θα πρέπει να δούμε πώς εξελίχθηκαν οι τρεις θεωρίες που αναπτύχθηκαν με βάση τα γεγονότα που ακολούθησαν το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου – τη θεωρία του κρατικού καπιταλισμού, της διαρκούς οικονομίας των όπλων και της διαθλασμένης διαρκούς επανάστασης. Οι τρεις περιοχές που αφορούσαν αυτές οι θεωρίες – η Ρωσία και η Ανατολική Ευρώπη, οι προηγμένες καπιταλιστικές χώρες και ο Τρίτος Κόσμος – κάλυπταν ολόκληρη τη γη.

Αρχικά κάθε ερώτηση θα απαντηθεί ξεχωριστά. Μόνο σε δεύτερη φάση θα είναι δυνατόν να βρεθούν οι διασυνδέσεις τους και, συνεπώς, να εξηγηθεί το συνολικό σχήμα της ανάλυσης. Μόνο όταν σταθούμε στην κορυφή ενός βουνού και κοιτάζοντας προς τα κάτω μπορεί κανείς να δει πώς τα διαφορετικά μονοπάτια συγκλίνουν.

https://www.marxists.org/archive/cliff/works/1999/trotism/ch01.htm

Μετάφραση Αλέξης Λιοσάτος

 

 

Κάντε το πρώτο σχόλιο

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται.


*


Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.