Γιατί οι ΗΠΑ άνοιξαν «μέτωπο» με το Ιράν;

του Βασίλη Μορέλλα

Στις 8 Μάη ο Τραμπ ανακοίνωσε την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από την Συμφωνία που είχαν υπογράψει (7/2015) με το Ιράν αυτές και άλλοι έξι εταίροι (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Κίνα, Ρωσία και ΕΕ) για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος σε ειρηνικούς σκοπούς. Η Συμφωνία ήρε σε αντάλλαγμα τις οικονομικές κυρώσεις που σωρεύονταν επί δεκαετίες εις βάρος του [1]. Ο Τραμπ και τα γεράκια του υπόσχονται ένα είδος σταδιακού [2] χρηματοπιστωτικού και ενεργειακού εμπάργκο στο Ιράν αλλά και σε όσες επιχειρήσεις δεν διακόψουν τις δοσοληψίες με το καθεστώς των αγιατολάχ. Η απάντηση της κυβέρνησης Ρουχανί ήταν απειλές για επανέναρξη του εμπλουτισμού ουρανίου για στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά κυρίως διπλωματικές επαφές ώστε καμία άλλη χώρα να μην υιοθετήσει την αμερικάνικη θέση. Θα χρειαστούν 3-6 μήνες για να εφαρμοστούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ, όπως και τα αντίποινά τους για τις εταιρείες-παραβάτες.

Μια ώρα μετά την ανακοίνωση, το Ισραήλ ξαναβομβάρδισε ιρανική βάση στη Συρία. Το Ιράν απάντησε με πυραυλικές επιθέσεις στα κατεχόμενα από το Ισραήλ υψίπεδα του Γκολάν. Την επόμενη μέρα (9/5), ο Νετανιάχου επισκέφτηκε το Κρεμλίνο, από όπου απέσπασε την έγκριση του Πούτιν για τους βομβαρδισμούς της 10^ης Μάη. Την πιο εκτεταμένη ως τώρα ισραηλινή επίθεση κατά δεκάδων ιρανικών και ασαντικών στρατιωτικών στόχων στη Συρία.

Η στάση της Ρωσίας είναι ο ορισμός της λυκοφιλίας. Από τη μία, το Ιράν ήταν σύμμαχος στις μάχες της Συρίας για τη διάσωση του τυράννου Άσαντ. Δεν ξεχνάμε ούτε τις ρωσικές πωλήσεις όπλων και τις επενδύσεις σε αέριο και πετρέλαιο που ο Πούτιν υποσχέθηκε να… ενισχύσει το επόμενο διάστημα. Ταυτόχρονα, ο ίδιος έδωσε την άδεια στο Ισραήλ να βομβαρδίσει τις ιρανικές δυνάμεις στη Συρία. Ο Πούτιν δεν είναι έτοιμος για μια ευθεία στρατιωτική αντιπαράθεση με τη Δύση, αλλά γνωρίζει ότι η κόντρα Ιράν-ΗΠΑ μπορεί να αποδυναμώσει και τους δυο, ευνοώντας μακροπρόθεσμα τη δική του παρέμβαση στην περιοχή.

 

Αναμενόμενη εξέλιξη

Είχαμε επισημάνει ότι η αύξηση της πίεσης στο Ιράν προετοιμάζεται από καιρό. Οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει από πέρσι αντι-ιρανικές οικονομικές κυρώσεις, μιλώντας για συνολική ανατροπή της Συμφωνίας του 2015. Μάλιστα, εκείνες τις κυρώσεις (κατά των μη-πυρηνικών βαλλιστικών πυραύλων) τις είχαν υπερψηφίσει ομόφωνα και οι Δημοκρατικοί βουλευτές (28/10/17). Τον Δεκέμβρη οι ΗΠΑ είχαν καταλήξει σε μυστική συμφωνία με το Ισραήλ για τα επόμενα βήματα της ίδιας στρατηγικής. Πριν δυο βδομάδες (29/4) ο αμερικανός ΥΠΕΞ Μ.Πομπέο, κατά την επίσκεψή του στη Σ.Αραβία, χαρακτήριζε τρομοκράτη το Ιράν και συμβούλευε τους σύμμαχους δικτάτορες να παραμερίσουν τις διαφορές τους με το Κατάρ, για να επικεντρωθούν στο μέτωπο που θα άνοιγε οσονούπω. (Η διοίκηση Τραμπ χαρακτήριζε το Κατάρ «χορηγό τρομοκρατών» μόλις πέρσι, στηρίζοντας τον σαουδαραβικό τσαμπουκά εναντίον του.)

Αυτή η πίεση δεν έχει να κάνει με τα πυρηνικά. Τόσο οι επιθεωρητές του ΟΗΕ όσο και οι υπόλοιπες χώρες, θεωρούν ότι η Συμφωνία έχει αποτρέψει αποτελεσματικά την κατασκευή πυρηνικών όπλων και ότι το Ιράν σέβεται τους όρους της ως σήμερα. Το πρόβλημα για το Ισραήλ και τις ΗΠΑ είναι η επέκταση της επιρροής του Ιράν στη Μ. Ανατολή (Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Υεμένη). Αυτό λεγόταν και λέγεται ρητά από την αμερικάνικη κυβέρνηση. Η επίκληση του ιρανικού προγράμματος μη-πυρηνικών, βαλλιστικών πυραύλων προφανώς είναι δικαιολογία. Ισραήλ και Σ.Αραβία διαθέτουν πληθώρα βαλλιστικών πυραύλων που το Ιράν προσπαθεί να ισοφαρίσει, ενώ το Ισραήλ διαθέτει και πυρηνικά. Οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και το ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ (στο οποίο ανήκει και ο μεγάλος χορηγός του Τραμπ, ο ζάπλουτος Σέλντον Άντελσον) θέλουν μέσω των κυρώσεων είτε να ξεδοντιάσουν τον ιρανικό υποϊμπεριαλισμό διευκολύνοντας μια επόμενη στρατιωτική επέμβασή τους. Είτε να τον αποσταθεροποιήσουν επιφέροντας κάποια «αλλαγή καθεστώτος». Όχι τυχαία, ο πιο πιστός εισηγητής αυτής της ανάλυσης, διορίστηκε αρχές Απρίλη ως Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Τραμπ. Ο Τζ. Μπόλτον πέρσι έβαζε προθεσμία ως το 2019 για να… αντικατασταθεί το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης με κάποιο φιλοδυτικό δικτάτορα, στα πρότυπα του Σάχη που είχε εκδιώξει η Ιρανική Επανάσταση του ‘79. Αλλά το καθεστώς δεν θα δεχτεί να πεθάνει χωρίς πόλεμο, ακόμη και αν σημειώσει προσωρινές υποχωρήσεις.

Οικονομικές συνέπειες

Το εμπάργκο στο Ιράν θα συνεισφέρει στην μεγάλη ανατίμηση του πετρελαίου, που θα οφείλεται όμως και σε άλλους άσχετους παράγοντες (π.χ. αύξηση ζήτησης σε ναυσιπλοΐα). Αναφορικά με το ιρανικό καθεστώς, οι κυρώσεις δεν θα αφορούν μόνο το πετρέλαιο αλλά κάθε συναλλαγή. Οι κυρώσεις πριν το 2015, έχοντας τη συμφωνία όλων των μεγάλων δυνάμεων, όντως είχαν στριμώξει το καθεστώς, ρίχνοντας τις εξαγωγές πετρελαίου κατά 1-1,5 εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα [3]. Αντίθετα σήμερα οι περισσότερες χώρες (ΕΕ, Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ιαπωνία κ.α.), δεν συντάσσονται με τις ΗΠΑ. Με αυτό το δεδομένο, κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι κυρώσεις δεν θα έχουν τόσο μεγάλη επίπτωση, πλήττοντας το πολύ 500.000 βαρέλια την ημέρα σε βάθος εξαμήνου, κάπου το 20% των συνολικών ιρανικών εξαγωγών. Όμως, δεν είναι αυτονόητο ότι η ΕΕ θα μπορέσει να διαφοροποιηθεί από τις ΗΠΑ. Για την ώρα οι ευρωπαίοι ηγέτες ανακοινώνουν ότι θα συνεχίσουν τις συναλλαγές με το Ιράν σε ευρώ αντί δολαρίων (δρομολογείται ειδική ιρανική τράπεζα) και απειλούν τις ΗΠΑ με αντι-κυρώσεις, αν αυτές τιμωρήσουν όσες ευρωπαϊκές εταιρείες συνεχίσουν να κάνουν μπίζνες στο Ιράν. Απειλούν επίσης με ποινές όσες ευρωπαϊκές εταιρείες συμμορφωθούν με τις διαταγές Τραμπ. Το αντίστοιχο νομοθέτημα θα εφαρμοστεί πριν τις κυρώσεις Τραμπ στις αρχές Αυγούστου. Το 1996 παρόμοιες διακηρύξεις, που δεν έφτασαν όμως να εφαρμοστούν, είχαν οδηγήσει σε οπισθοχώρηση τον Πρόεδρο Κλίντον, που σχεδίαζε κυρώσεις εις βάρος ευρωπαίων επενδυτών σε Ιράν, Λιβύη και Κούβα. Όμως, σήμερα οι περισσότερες ευρωπαϊκές εταιρείες που δουλεύουν με το Ιράν (Total, BP, Maersk, Renault, Saga, Airbus κλπ) δεν θα θυσίαζαν τις πολύ μεγαλύτερες επενδύσεις που έχουν μέσα στις ΗΠΑ. Για να μην επηρεαστούν από τις κυρώσεις θα έπρεπε να πάψουν να χρησιμοποιούν δολάρια (μέσο για το 90% των παγκόσμιων συναλλαγών) και να κλείσουν τις αμερικάνικες θυγατρικές τους. Έτσι, παρόλο που θα συνεχίσει να εμπορεύεται με την Κίνα ή τη Ρωσία, το Ιράν κινδυνεύει να μη βρίσκει τραπεζικό λογαριασμό για να πουλά το πετρέλαιό του στη Δύση. Μόνη λύση θα ήταν η ΕΕ να αποζημιώνει τις εταιρείες της για όσα λεφτά χάνουν από την ανυπακοή στις ΗΠΑ και να υποκαταστήσει λειτουργίες που διεκπεραίωναν ως τώρα ιδιώτες, όπως είχαν κάνει Κίνα και Ινδία πριν το 2015 (π.χ. κρατική ασφάλιση των τάνκερ). Χωρίς τέτοια μέτρα, που όμως προοιωνίζουν έναν εμπορικό πόλεμο με τον υπερατλαντικό σύμμαχο, θα επικρατήσει η πολιτική του Λευκού Οίκου. Και η ΕΕ θα χάσει 11+10 δισ. ιρανικών εξαγωγών και εισαγωγών με ισχυρά ανοδική τάση [4], όπως και πολλά δισεκατομμύρια επενδυτικών σχεδίων.

 

Μέλλον

Σε ευρύτερο πλαίσιο, η αμερικάνικη επιθετικότητα των τελευταίων μηνών (Κίνα, Β. Κορέα, Ιράν), δεν έχει βέβαιη κατάληξη. Σε έναν βαθμό αποσκοπεί να εκβιάσει υποχωρήσεις. Στην περίπτωση του Ιράν, Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί επιθυμούν μια νέα Συμφωνία που θα περιόριζε ταπεινωτικά και τα μη-πυρηνικά του όπλα. Όμως θέλοντας και μη, οι επιθετικές κινήσεις προκαλούν εχθρούς και φίλους να οχυρωθούν απέναντι στην αμερικάνικη αυθαιρεσία. Η ΕΕ κατανοεί καλύτερα ότι για να μπορεί να απαντά στις απειλές κατά των επιχειρήσεών της με το ίδιο «νόμισμα», θα πρέπει να αναπτύξει δικούς της μηχανισμούς παγκόσμιας οικονομικής κατασκοπείας/πληροφόρησης (ανάλυση, καταγραφή, καθημερινή παρακολούθηση κινήσεων και εξαρτήσεων ανταγωνιστικών και εθνικών επιχειρήσεων κλπ), όπως διαθέτουν οι ΗΠΑ και Ιαπωνία. Το Ιράν θα πρέπει να εξοπλιστεί καλύτερα ώστε να είναι πιο αποτελεσματικές οι επόμενες επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Η Κίνα θα πρέπει να επιταχύνει στρατιωτικά και οικονομικά προγράμματα, η ΕΕ να αντιμετωπίσει τους δασμούς του Τραμπ στο χάλυβα. Μετά τη διπλωματική, η οικονομική κλιμάκωση κατά του Ιράν έχει πια δρομολογηθεί. Αν και αυτή αποτύχει να επιβάλλει τους αμερικάνικους όρους, η στρατιωτική λύση θα φαντάζει για την αμερικάνικη ακροδεξιά ως μόνη εναλλακτική.

 

Αλλαγή καθεστώτος;

Ότι το Ιράν είναι ένα σκληρό, αστυνομοκρατούμενο, καπιταλιστικό κράτος το γνωρίζουν καλύτερα οι πολίτες του, που τους τελευταίους μήνες συμμετέχουν σε αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις με ενίοτε εξεγερσιακά χαρακτηριστικά. Οι διαδηλώσεις έχουν αποκτήσει μεγάλη γεωγραφική έκταση και θρηνούν ήδη πολλούς νεκρούς. Πρόκειται για σεισμοπαθείς που παραμένουν άστεγοι, αγρότες που διαμαρτύρονται για την κρίση νερού, φοιτητές κατά της καταστολής και κυρίως εργάτες απεργοί κατά την ακρίβειας, των απολύσεων και της μη καταβολής δεδουλευμένων μηνών. Με αιτήματα που κάποιες φορές αμφισβητούν ευθέως το πολίτευμα και τις ιμπεριαλιστικές του παρεμβάσεις στη Μ. Ανατολή και ταρακουνούν την θεοκρατία από τον Δεκέμβρη [5]. Μια δημοκρατική αλλαγή από τα κάτω, με κυρίαρχα τα κοινωνικά και εργατικά αιτήματα, είναι κάτι που δεν θέλουν ούτε οι δυτικοί ιμπεριαλιστές, αφού για πρώτη φορά μετά την ήττα της Αραβικής Άνοιξης το 2013, θα ανόρθωνε την αυτοπεποίθηση των λαών της περιοχής που έχουν παρόμοια προβλήματα και αναζητήσεις. Μια δεύτερη, αλλά νικηφόρα Άνοιξη είναι η μόνη που μπορεί να διακόψει τα σταθερά βήματα που κάνουν διεθνείς και ντόπιοι ιμπεριαλιστές προς άλλον έναν μεγάλο πόλεμο στην Μέση Ανατολή.

Αντίθετα, μια φιλοδυτική ανατροπή του καθεστώτος μέσω των κυρώσεων είναι αμερικάνικος ευσεβής πόθος. Αυταρχικά, ακόμη και δικτατορικά καθεστώτα (το ιρανικό δεν είναι καν το χειρότερο της περιοχής) ενισχύονται πολιτικά όταν δέχονται ιμπεριαλιστικές επιθέσεις. Παράδειγμα, οι κυρώσεις του ΟΗΕ εις βάρος του Σαντάμ Χουσεΐν από το 1990 δεν κατάφεραν να τον ανατρέψουν μέχρι την κήρυξη πολέμου εναντίον του το 2003. Το καθεστώς Κάστρο, αν και τελείως διαφορετικού τύπου από του Σαντάμ ή του Χαμενεΐ, άντεξε σε κυρώσεις 50 ετών -και σε ένα βαθμό εξαιτίας των κυρώσεων, που του έδιναν αντι-ιμπεριαλιστικούς τίτλους και απήχηση. Είναι αλήθεια ότι οι αποτυχίες της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής δημιουργούν τριβές μέσα στην άρχουσα τάξη και δυνατότητες λαϊκής αντίδρασης. Π.χ. η εμπλοκή στη Συρία έχει εκτοξεύσει το δημόσιο χρέος, με οφέλη μετέωρα. Όμως, μια δημοκρατική ανατροπή από τα κάτω δεν θα άρεσε καθόλου στις ΗΠΑ, που θα αποκτούσαν επιπρόσθετο κίνητρο για στρατιωτική επέμβαση. Αφετέρου, η πίεση των ιμπεριαλιστών ήδη δίνει πάτημα να κατηγορούνται οι απεργοί σαν «πράκτορες των σιωνιστών» και αντιπαρατάσσει στο εργατικό κίνημα μαζικές πατριωτικές διαδηλώσεις.

Η Ελλάδα είναι συνένοχη σε όλες τις στρατιωτικές επεμβάσεις στη Μ.Ανατολή και την Β.Αφρική τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ στηρίζει απεχθή, τυραννικά καθεστώτα για χάρη των ελλήνων επενδυτών. Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία στην περιοχή, τόσο η ελληνική Αριστερά πρέπει να ξεπεράσει τις σπασμωδικές ή συμβολικές διαδηλώσεις στενής απεύθυνσης και να ανοίξει με επιμονή και διάρκεια στην κοινωνία το ζήτημα του πολέμου με όρους συνενοχής και συμφερόντων του ελληνικού υπο-ιμπεριαλισμού. Μαζί με την εδώ ταξική πάλη, αυτή θα είναι η καλύτερη υπηρεσία για την ειρήνη και το κίνημα στην περιοχή.

 

Σημειώσεις

[1] Η Συμφωνία προέβλεπε, ως το 2023 το αργότερο, πλήρη άρση των περιορισμών πώλησης υλικών στην ιρανική αμυντική και αεροναυτική βιομηχανία, τουλάχιστον εκ μέρους της ΕΕ.

[2] Οι κυρώσεις θα εφαρμόζονται κατά κύματα. Στις 6 Αυγούστου θα επηρεαστούν η αγορά δολαρίων και χρυσού και κάποιες βιομηχανίες του Ιράν (αεροπλοΐα, αυτοκίνητα). Στις 4 Νοέμβρη οι πετρελαϊκοί και χρηματοπιστωτικοί θεσμοί, όπως και άτομα που συναλλάσσονται με το Ιράν.

[3] Βλ. και διαγράμματα. Οι εξαγωγές πετρελαιοειδών αποδίδουν τα μισά κρατικά έσοδα. Το 60% των εξαγωγών κατευθύνεται προς την Ασία και το 40% στην Ευρώπη.

[4] Το εμπόριο με το Ιράν είναι μόνο το 0,6% του συνολικού ευρωπαϊκού εμπορίου.

[5] Οι κινητοποιήσεις διαφοροποιούνται ως προς τη σύνθεση και τα αιτήματα από το «πράσινο κίνημα» του 2009, το οποίο τελικά διοχετεύτηκε στις εκλογές και την αντιπαράθεση πτερύγων του ίδιου καθεστώτος. Βλ. και «Ιράν – Μετά τη σεισμική δόνηση έρχεται η κοινωνική» στο redtopia.gr