Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά, είναι παρελθόν;

Του Μάριου Αυγουστάτου

Μεταπολίτευση: κάθε δοµική αλλαγή της µεθόδου διακυβέρνησης ενός κράτους (π.χ. κοινοβούλιο ή δικτατορία-βοναπαρτισµός) χωρίς όµως να θίγεται η ουσία του κοινωνικού καθεστώτος (σχέσεις παραγωγής, ιδιοποίηση κοινωνικού υπερπροϊόντος κ.λπ.). Οι πολύπλοκες ιστορικές διαδικασίες που επιβάλλουν την εφαρµογή της όποια µεταπολίτευσης σε έναν κοινωνικό σχηµατισµό εµπεριέχει, και µε τη µεταπολίτευση εκφράζει, αναπόφευκτα και την τροποποίηση των ταξικών συσχετισµών, όπως µέχρι τότε (νοµικά) διατυπώνονταν.

Η στρατιωτική χούντα κατέλαβε την πολιτική εξουσία στη χώρα τον Απρίλη του 1967 µε την έγκριση της κυρίαρχης τάξης, προκειµένου να κατασταλεί το κίνηµα ριζοσπαστικοποίησης που, µε αποκορύφωµα τα Ιουλιανά το 1965, αµφισβήτησε την εξουσία των πλουσίων και διεκδίκησε δικαιώµατα και ελευθερίες που στερούνταν το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού.

Η χούντα διέλυσε εκτός από τα πολιτικά κόµµατα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, κυρίως εκείνες που ελέγχονταν από τις δυνάµεις της Αριστεράς, και συνέλαβε εκατοντάδες συνδικαλιστικά και πολιτικά στελέχη. Ταυτόχρονα, δηµιουργηθήκαν σωµατεία-σφραγίδες, διορίστηκαν αρεστές στη χούντα διοικήσεις σε πολλά συνδικαλιστικά όργανα, ενώ το συνδικαλιστικό της Ασφάλειας ανέλαβε συστηµατική επιχείρηση τροµοκράτησης των συνδικαλιστών και των εργαζοµένων.

Το κλίµα αυτό δεν έµεινε πολύ καιρό χωρίς αντίσταση. Οι εργαζόµενοι και η νεολαία από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 άρχισαν να οργανώνονται σε µαζικούς χώρους όπως τα εργοστάσια και τα πανεπιστήµια και να αντιδρούν στις αποφάσεις των εργοδοτών, των χουντικών και των συνεργατών τους. Οι εργάτες Τύπου, οι δηµοσιογράφοι, οι εργαζόµενοι στα λεωφορεία, τα τρόλεϊ, τη ∆ΕΗ και την Ολυµπιακή κινητοποιήθηκαν απεργιακά κόντρα στο χουντικό καθεστώς διεκδικώντας τα αιτήµατά τους. Οι φοιτητές στα πανεπιστήµια διεκδίκησαν ελευθερίες και δηµοκρατία, κλιµακώνοντας τις διαµαρτυρίες τους µε την κατάληψη της Νοµικής και προετοιµάζοντας έτσι την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν ένας ιστορικός σταθµός των αγώνων της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωµάτων στην Ελλάδα ενάντια στην εκµετάλλευση.

Από τo “Καραµανλής ή τανκς” ως την άνοδο του ΠΑΣΟΚ

Η αναδιάρθρωση της δοµής της εξουσίας από το τρίγωνο στρατός – βασιλιάς – κυβέρνηση (µε πρωτοκαθεδρία του 1ου) που η τροµαγµένη από το ΕΑΜικό κίνηµα ελληνική αστική τάξη θα στήσει µετεµφυλιακά, θα επαναδιατυπωθεί µε οριστική αποβολή της µοναρχίας και υποβάθµιση του στρατού από αυτόνοµο πυλώνα εξουσίας σε εκτελεστικό όργανο της κυβέρνησης. Η διεύρυνση των δηµοκρατικών δικαιωµάτων, η νοµιµοποίηση του ΚΚΕ, η αδιατάρακτη κοινοβουλευτική εναλλαγή, τα συνδικαλιστικά κ.λπ. δικαιώµατα, υπήρξαν ως γεγονότα ιστορικά.

Ως τότε ήταν µια κοινωνία όπου για να διοριστείς στο ∆ηµόσιο ή έστω να κάνεις ένα µεταπτυχιακό χρειαζόσουν (εκτός από το σηµείωµα του βουλευτή) πιστοποιητικό κοινωνικών φρονηµάτων από το Αστυνοµικό Τµήµα της περιοχής σου (και αλίµονό σου αν ανακαλυπτόταν ακόµα και συγγενικό πρόσωπο µε «αντεθνική» δράση). Η στρατιωτική θητεία διαρκούσε περίπου 2 χρόνια και όπου µόνο η ΕΣΑ (στρατ. Αστυνοµία) είχε φτάσει να έχει 25.000 αξιωµατικούς και οπλίτες. Επίσηµη γλώσσα στη διοίκηση και στην παιδεία η καθαρεύουσα (ένα εργαλείο λαϊκής πίεσης και καταπίεσης του προδικτακτορικού κράτους που εξευτέλισαν στα άκρα οι χουντικοί). Χωριστά γυµνάσια αρρένων και θηλέων… Απαγόρευση κοµµάτων, οργανώσεων, ιδεολογιών, εκδόσεων κ.λπ. ∆ίκτυο «εθνικόφρονων» ρουφιάνων σε κάθε γειτονιά, όπου χαρακτηριζόσουν ύποπτος ακόµη και αν διάβαζες φιλελεύθερες κεντρώες εφηµερίδες. Και βλαχοµπαρόκ αισθητικής προπαγάνδα για το «ιερό» αξιακό τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια». Όλα τα παραπάνω αποτελούν, πλέον «ιστορία» και έγιναν Ιστορία, χάρη στη Μεταπολίτευση.

Η πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας σήµανε το ξεκίνηµα µιας δεκαετίας σκληρών εργατικών αγώνων, που οδήγησαν σε πολλές νίκες και κατακτήσεις για την εργατική τάξη στην Ελλάδα. Ήταν ο δικός µας Μάης του ’68, το δικό µας κίνηµα αµφισβήτησης. Ένα από τα κεντρικά συνθήµατα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ήταν το σύνθηµα (από τις δυνάµεις της Επαναστατικής Αριστεράς) για Γενική Απεργία, που θα µπορούσε να οδηγήσει στην πτώση της χούντας πολύ πιο γρήγορα.

Η κατάσταση για την εργατική τάξη στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’70 ήταν δύσκολη. Τα αφεντικά δεν ήταν διατεθειµένα να απολέσουν τα προνόµιά τους και να υποχωρήσουν εύκολα απέναντι στους εργαζόµενους, ενώ η κυβέρνηση Καραµανλή ήταν συνέχεια της σκληρής και αυταρχικής προδικτατορικής ΕΡΕ. Ο Καραµανλής ήρθε από το Παρίσι για να «πειθαρχήσει» τις εξεγερτικές διαθέσεις και να επιβάλει µια αυταρχική αστική δηµοκρατία µε ευρωπαϊκή νοµιµοποίηση.

Ωστόσο, τα πράγµατα δεν ήταν απλά. Μετά την πτώση της χούντας οι εργαζόµενοι ξεκίνησαν άµεσα να οργανώνονται. Μέσα από συλλογικές διαδικασίες βάσης και συνελεύσεις αυτοργανώνονταν και έπαιρναν αγωνιστικές αποφάσεις για να διεκδικήσουν αυξήσεις στους µισθούς, συνδικαλιστικές ελευθερίες, κράτος πρόνοιας και άλλα αιτήµατα. Ιδρύθηκαν ισχυρά εργοστασιακά και επιχειρησιακά συνδικάτα κόντρα στους νόµους της χούντας (που ίσχυαν ακόµα) και κόντρα στην εργοδοτική τροµοκρατία. Η πρώτη µεγάλη απεργία ήταν στη National Can και ακολούθησαν δυναµικές κινητοποιήσεις στις βιοµηχανίες Ιζόλα, ΜΕΛ, ΙΤΤ, Εσκιµό, Πίτσος, Πετζετάκης, στην Πυρκάλ, στη ΛΑΡΚΟ, στα µεταλλεία Μαντουδίου και ΜΑ∆ΕΜ-ΛΑΚΚΟ και σε πολλούς άλλους εργασιακούς χώρους. Ξέσπασαν εκατοντάδες απεργίες ειδικά την περίοδο 1975-1977 σε όλες τις εργατικές συνοικίες, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν πολυήµερες. Ενδεικτικά αναφέρουµε την απεργία στη ΛΑΡΚΟ µε διάρκεια 110 ηµέρες, στον Λαδόπουλο µε 93 ηµέρες, στη ΜΕΛ µε 80, ενώ στην απεργία των µεταλλωρύχων στη ΜΑ∆ΕΜ ΛΑΚΚΟ, οι αγώνες, οι συγκρούσεις, οι συλλήψεις και η αστυνοµική τροµοκρατία κράτησαν πάνω από 2 χρόνια!

∆εν ήταν καθόλου εύκολη η απεργιακή δράση των εργαζοµένων εκείνη την περίοδο. Οι εργοδότες χρησιµοποιούσαν κάθε µέσο για να τροµοκρατήσουν τους εργαζόµενους και να κάµψουν το ηθικό τους. Οι απολύσεις, ειδικά των συνδικαλιστών, ήταν στην ηµερήσια διάταξη. Οι εργοδότες προσπαθούσαν να δηµιουργήσουν εργοδοτικά σωµατεία και χρησιµοποιούσαν πληρωµένους τραµπούκους. Πολλοί από αυτούς τους µπράβους ήταν στην υπηρεσία των σκληρών µηχανισµών της χούντας τα προηγούµενα χρόνια. Χαρακτηριστική της κτηνώδους βίας που χρησιµοποίησε η εργοδοσία εκείνη την περίοδο είναι η δολοφονία της Σωτ. Βασιλακοπούλου, στις 28 Ιούλη 1980 έξω από το εργοστάσιο της ΕΤΜΑ, κατά την διάρκεια εξόρµησης του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Η άτυχη 21χρονη φοιτήτρια παρασύρθηκε από πούλµαν της εταιρείας, το οποίο µε εντολές της αστυνοµίας και οδηγό έναν πρώην ΕΣΑτζή θέλησε να αποτρέψει µε κάθε τίµηµα τα µέλη του ΚΚΕ να προσεγγίσουν τους εργαζόµενους. Η κυβέρνηση Καραµανλή επιστράτευε τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης εναντίον των απεργών και έθετε την αστυνοµία και τη δικαιοσύνη στις διαταγές των επιχειρηµατιών, απαντώντας µε καθηµερινή καταστολή, συλλήψεις και επιθέσεις σε εργαζόµενους.

1976: ο αντεργατικός νόµος 330

Προκειµένου να τιθασεύει τις κλιµακούµενες απεργιακές διεκδικήσεις, η κυβέρνηση Καραµανλή ψήφισε, το 1976, τον νόµο 330 περί «εργατικών οργανώσεων και συνδικαλιστικών ελευθεριών», το λεγόµενο και νόµο Λάσκαρη, κατ’ εντολή του κεφαλαίου. Ο νόµος αυτός υπήρξε η µακρινή πηγή έµπνευσης του πρόσφατου «νόµου Χατζηδάκη» (νόµος 4808/2021), µε περιορισµούς στο δικαίωµα στην απεργία, απαγόρευση της πολιτικής απεργίας και των απεργιών αλληλεγγύης, θέσπιση του εργοδοτικού «δικαιώµατος» στην ανταπεργία και τους απεργοσπαστικούς µηχανισµούς των εργοδοτών.

Το διήµερο 24-25 Μάη 1976 συνδικάτα και οµοσπονδίες πραγµατοποίησαν 48ωρη απεργία ενώ στη Βουλή συζητιόταν το αντεργατικό τερατούργηµα. Η κυβέρνηση Καραµανλή εξαπέλυσε δολοφονική επίθεση κατά των διαδηλωτών µε δεκάδες «αύρες», δακρυγόνα, δεκάδες συλλήψεις, ξυλοδαρµούς και σοβαρούς τραυµατισµούς ακόµα και από πυροβόλα όπλα. Μια ηλικιωµένη µικροπωλητής έχασε τη ζωή της καθώς παρασύρθηκε από «αύρα» της αστυνοµίας!

Ύστερα από την ψήφιση του νόµου, σχεδόν όλες οι απεργίες που προκηρύσσονταν, έβγαιναν παράνοµες κι έτσι διώκονταν και συλλαµβάνονταν καθηµερινά εργάτες που ήθελαν να διεκδικήσουν οτιδήποτε. Επίσης οι εργοδότες είχαν συντάξει τις δικές τους λίστες (µε τη συνδροµή της Ασφάλειας), τα δικά τους «µητρώα συνδικαλιστών», όπου κατέγραφαν τους εργάτες που διαµαρτύρονταν, συνδικαλίζονταν και προσπαθούσαν να οργανώσουν κινητοποιήσεις. Αυτές οι λίστες κυκλοφορούσαν µεταξύ των εργοδοτών, ώστε να µην προσλαµβάνουν τους απολυµένους «ταραχοποιούς».

Οι απεργίες το επόµενο διάστηµα µειώθηκαν, αλλά το κίνηµα των εργατικών αντιστάσεων και διεκδικήσεων δεν κάµφθηκε. Τη σκυτάλη πήραν άλλοι κλάδοι εργαζοµένων: οι τραπεζοϋπάλληλοι, οι εκπαιδευτικοί, οι οικοδόµοι, οι ναυτεργάτες, οι εργαζόµενοι στη ∆ΕΗ κ.ά. Οι εργαζόµενοι, σε µια προσπάθεια συντονισµού πέραν των κυβερνητικά ελεγχόµενων τότε ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ, δηµιούργησαν τη Συντονιστική Επιτροπή ∆ηµοσιοϋπαλληλικών Οργανώσεων (ΣΕ∆Ο) στον δηµόσιο τοµέα και τις Συνεργαζόµενες Αγωνιστικές ∆ηµοκρατικές Εργατοϋπαλληλικές Οργανώσεις (ΣΑ∆ΕΟ) στον ιδιωτικό τοµέα. Οι αγώνες εκείνης της περιόδου έφεραν σηµερινές κατακτήσεις µε αυξήσεις στους µισθούς και καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας, ενώ το 1982 η πίεση του εργατικού κινήµατος εξανάγκασε το ΠΑΣΟΚ να ψηφίσει τον νόµο 1264 για τα «Συνδικαλιστικά δικαιώµατα και συνδικαλιστικές ελευθερίες». Ο νόµος αυτός, παρά τα προβλήµατά του, ήταν αποτέλεσµα των αγώνων της µεταπολίτευσης.

Υπονόµευση των κατακτήσεων

Όλες οι πρωτοβουλίες της άρχουσας τάξης και των κυβερνήσεών της από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 και µετά αποσκοπούσαν στο να παρθούν πίσω οι εργατικές (και όχι µόνο) κατακτήσεις των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης.

Από το 1985 µε το πρώτο πρόγραµµα λιτότητας της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ µε υπουργό Οικονοµικών (ποιον άλλο;) τον Σηµίτη, µέχρι την περίοδο των Μνηµονίων, στο όνοµα των (εργατικών) «ρετιρέ», της κρίσης και του χρέους, εξελίχθηκαν διαδοχικά κύµατα επιθέσεων στα εργατικά δικαιώµατα στα εργατικά δικαιώµατα, κάθε ένα πιο βίαιο από το προηγούµενο. ∆υστυχώς, οι µεγάλοι αγώνες της περιόδου των µνηµονίων, που είχαν έντονη εργατική διάσταση, οδηγήθηκαν από την προδοσία της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ σε σκληρή ήττα. Έτσι, µε την άνοδο της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη επιχειρεί να ολοκληρώσει το έργο της κατάργησης των εργατικών κατακτήσεων.

Στις µέρες µας η κυβέρνηση Μητσοτάκη, πατώντας και στην απογοήτευση του κόσµου της εργασίας από την προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ, επιδιώκει να πάρει τη ρεβάνς για το µεγάλο κεφάλαιο. Με ένα σχέδιο ακόµα πιο οργανωµένο από τη Μνηµονιακή επίθεση, που αποτελεί µοναδική επιλογή του κεφαλαίου για να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα των οικονοµικών κρίσεων.

Η Μεταπολίτευση είναι παρελθόν;

Το σύστηµα και τα παπαγαλάκια του (βλ. ΜΜΕ) προσπαθούν να µας πείσουν ότι στην Ελλάδα για όλα τα κακώς κείµενα φταίει το Πολυτεχνείο, η Μεταπολίτευση και τα δικαιώµατα των πολλών και όχι τα υπερκέρδη των λίγων. Ουσιαστικά µας λένε ότι το κεφάλαιο, αυτοί οι λίγοι που ζουν παρασιτικά από τον ιδρώτα και το αίµα των πολλών, έχουν δίκιο.

Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι δηµόσιες τοποθετήσεις σύµφωνα µε τις οποίες η «κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» ευθύνεται για όλα τα κακώς κείµενα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Σε αυτή την (ιδεολογική) µάχη, γύρω από το σώµα και το πνεύµα της Μεταπολίτευσης, όπλα είναι οι λέξεις: συντεχνίες, λαϊκισµός, προνόµια, πελατειακό κράτος, διαφθορά, «βία και ανοµία». Επιχαίρει ο Βορίδης επειδή «οι ψευδοαξίες της γενιάς του Πολυτεχνείου ενταφιάστηκαν». Απειλεί ο (κεντροδεξιός) ∆ένδιας: «Ήρθε η ώρα η χώρα να κλείσει τους λογαριασµούς που µένουν ανοιχτοί από το 1974-1975». Και πιο προωθηµένος ο κ. Χρυσοχοϊδης: «Ένα κυρίαρχο -αν και αδιαµόρφωτο ακόµη- ρεύµα ζητάει ακριβώς αυτό: λευτεριά από τη Μεταπολίτευση»!

Σύµφωνα λοιπόν µε τις επιθυµίες της κυρίαρχης τάξης η µεταπολίτευση τελειώνει µε την έναρξη των µνηµονίων. Η δεξιά προπαγάνδα θέλει την «µεταπολίτευση» υπεύθυνη για τα δεινά «του τόπου». Είναι η αφήγηση που χρησιµοποιεί τον όρο «συντεχνίες» για να ορίσει το πλέγµα εργατικού δικαίου, που παρουσιάζει ως… προνόµια τα στοιχειώδη δικαιώµατα που κατέκτησαν οι Έλληνες εργαζόµενοι στην εργασία, στην παιδεία, στην υγεία και την πρόνοια µέσα από συλλογικούς αγώνες µιας γενιάς για τουλάχιστον αξιοπρεπή διαβίωση. Εν τέλει, είναι η αφήγηση που εντέλλεται από τις ανάγκες ενός καπιταλισµού σε κρίση, µε όρους ρεβανσιστικής εκδικητικότητας.

Η ανατροπή των αντεργατικών πολιτικών µπορεί να έρθει µόνο µέσα από την ανυπακοή και αντίσταση της εργατικής τάξης και των συνδικάτων. Και, τουλάχιστο τα τελευταία χρόνια, έχουν  εκδηλωθεί αγώνες που δηµιουργούν ελπιδοφόρες ρωγµές στο συστηµικό οικοδόµηµα. Οι αγώνες των εργατών της COSCO, οι συνεχείς αγώνες στην εκπαίδευση, των διανοµέων στην E-FOOD και όχι µόνο. Οι αγώνες αυτοί πρέπει να γίνουν κτήµα της βάσης µέσα από συλλογικές και δηµοκρατικές διαδικασίες κόντρα στους συµβιβασµούς και την υποταγή των συνδικαλιστικών γραφειοκρατιών.

Οι εργαζόµενοι επιβάλλεται να πάρουµε αποφάσεις «από τα κάτω» για µαζική σύγκρουση µε την κυβέρνηση και τις αντεργατικές πολιτικές της. Τα συνδικάτα πρέπει και µπορούµε να λειτουργούµε µακριά από κάθε κυβερνητική και εργοδοτική κηδεµονία. Μπορούµε και πρέπει να µάθουµε να λειτουργούµε ακόµα και σε συνθήκες «παρανοµίας», δηλαδή λειτουργίας ενάντια στις προβλέψεις των αντεργατικών νόµων, προκειµένου να υπερασπιστούµε τα συµφέροντα της τάξης µας.

Η δική µας αφήγηση δεν µπορεί να είναι η στείρα αµυντική υπεράσπιση των παλιότερων ταξικών συσχετισµών που εµπεριέχουν τελικά την αστική επικυριαρχία (π.χ. το Ν.1264/82 για τον συνδικαλισµό), αλλά η διαµόρφωση ενός νέου µεταβατικού (µεταρρυθµιστικού αλλά µη ενσωµατώσιµου) προγράµµατος που θα καλύπτει τις σύγχρονες συλλογικές ανάγκες των εργαζοµένων και θα αµφισβητεί άµεσα, έµπρακτα και στο σύνολό του το σάπιο σύστηµα της αλλοτρίωσης και της καταστροφής.

Έχουµε ήδη διανύσει µια µακρόχρονη περίοδο εργοδοτικών και κυβερνητικών επιθέσεων αλλά και αγώνων, µε πολλά «πάνω και κάτω» και έπεται συνέχεια. Σε αυτούς τους αγώνες θα σφυρηλατηθεί το µαχητικό εργατικό κίνηµα του αύριο, ώστε να βγούµε νικητές. Σε αυτόν τον αγώνα, το Πολυτεχνείο και οι εργατικοί αγώνες της Μεταπολίτευσης αποτελούν πηγή έµπνευσης.

Επιβάλλεται να τους απαντήσουµε µαχητικά ότι οι κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης δεν θα συρρικνωθούν, όσα µέσα και αν χρησιµοποιήσουν, αλλά µε τους αγώνες µας θα ανακτηθούν και θα διευρυνθούν. Μέχρι να σταµατήσουµε πλήρως την εκµετάλλευση, ας κάνουµε τους εφιάλτες τους πραγµατικότητα. Χωρίς εσένα γρανάζι δεν γυρνά – Εργάτη µπορείς χωρίς αφεντικά!