Του Κρις Χάρμαν, Καλοκαίρι 1984
https://www.marxists.org/archive/harman/1984/xx/revpress.html
Οι εφημερίδες της ανόδου του κινήματος
Τα τέσσερα παραδείγματα που εξετάσαμε αποτελούν τέλεια παραδείγματα για το είδος του χαρακτήρα που πρέπει να έχει η επαναστατική εφημερίδα στην άνοδο του επαναστατικού κινήματος. Πρέπει να είναι εφημερίδες που όχι μόνο διατυπώνουν επαναστατικές ιδέες και προτάσεις για το “τι να κάνουμε”, αλλά και να εκφράζουν πτυχές των ζωντανών εμπειριών των μαζών. Αν το κάνουν, μπορούν να είναι εφημερίδες ΤΩΝ μαζών, αλλά και ΓΙΑ τις μάζες, εφημερίδες που οργανώνουν τη δράση παράλληλα με το κήρυγμα για τη σημασία της.
Το ζήτημα έπιανε σωστά ο Ζινόβιεφ σε ένα γράμμα του, στο οποίο έγραφε για λογαριασμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς στους εκδότες των κομμουνιστικών εφημερίδων το 1921. Παραπονιόταν ότι:
«οι εφημερίδες μας είναι υπερβολικά «στεγνές», υπερβολικά αφηρημένες, υπερβολικά όμοιες με τις εφημερίδες του παλιού τύπου. Αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από θέματα που ενδιαφέρουν τους επαγγελματίες πολιτικούς, και περιέχουν πολύ λίγα θέματα που θα μπορούσαν να διαβαστούν με ενθουσιασμό από τον κάθε εργαζόμενο, τον κάθε μεροκαματιάρη, την κάθε υπηρέτρια, τον κάθε στρατιώτη. Οι εφημερίδες μας περιέχουν πάρα πολλές επιτηδευμένες άγνωστες λέξεις, τόσο πολλά μακροσκελή και στείρα άρθρα. Πασχίζουμε να μιμηθούμε τις «σοβαρές» εφημερίδες. Όλο αυτό πρέπει να αλλάξει… Μια καθημερινή Κομμουνιστική εφημερίδα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να καταπιάνεται αποκλειστικά με ό,τι αποκαλείται «υψηλή» πολιτική. Αντίθετα, τα τρία τέταρτα της εφημερίδας πρέπει να είναι αφιερωμένα στην καθημερινότητα των εργατών… Οι εφημερίδες μας πρέπει να ανταγωνιστούν τις αστικές και άλλες εφημερίδες. Πρέπει να διαθέτουμε άφθονο καλό υλικό, καλοστημένο και ευανάγνωστο… Πρέπει να σκεφτόμαστε συστηματικά γιατί ο απλός λαός γοητεύεται από …τις αστικές εφημερίδες… Πρέπει να μάθουμε από εφημερίδες όπως η Daily Herald που πασχίζει να καλύψει όλες τις φάσεις της ζωής του εργάτη και της οικογένειάς του… Επιπλέον, πρέπει να εισάγουμε ένα χαρακτηριστικό που μας κάνει ιδιαίτερους, κάτι που οι αστικές και σοσιαλδημοκρατικές εφημερίδες δεν μπορούν να έχουν. Αυτό είναι συγκεκριμένα τα γράμματα από τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες από τα εργοστάσια και τα εργαστήρια, τα γράμματα από τους στρατιώτες κλπ. Πρέπει να διαμορφώσουμε τον νέο κομμουνιστή δημοσιογράφο . Αυτός πρέπει να ενδιαφέρεται λιγότερο για τα παρασκήνια του κοινοβουλίου και περισσότερο για τα εργοστάσια και τους άλλους εργασιακούς χώρους , τα σπίτια των εργατών, τα σαλόνια των εργατών, τα σχολεία των εργατών κλπ. Θα πρέπει να τροφοδοτεί την εφημερίδα όχι με παρασκηνιακό κουτσομπολιό, αλλά με ραπόρτα εργατικών συνελεύσεων, περιγραφές των εργατικών αναγκών, την πιο εμπεριστατωμένη ενημέρωση για την αύξηση του κόστους ζωής κλπ… Ο απλός λαός εκτιμά πάρα πολύ έναν δηκτικό σαρκασμό, έναν δηλητηριώδη χλευασμό προς τον εχθρό. Μια γελοιογραφία (σ.μ. ενός εργάτη) που χτυπά το καρφί στο κεφάλι (σ.μ. του εχθρού) είναι πιο χρήσιμη απ ό,τι μια ντουζίνα αυτοαποκαλούμενα «μαρξιστικά» άρθρα υψηλής έμπνευσης … Πρέπει συχνά, αντί για τα συνηθισμένα «σοβαρά» καθημερινά πρώτα θέματα, να βάλουμε ένα περισσότερο ή λιγότερο αξιόλογο γράμμα από έναν εργάτη ή ομάδα εργατών σε κάποιο εργοστάσιο, ή μια εικόνα κάποιων εργατών που έχουν συλληφθεί ή τη βιογραφία ενός εργάτη που καταδικάστηκε από τα αστικά δικαστήρια και επέδειξε ακέραια στάση στη δίκη του. Λιγότερο αφηρημένες και περισσότερο συγκεκριμένες- αυτό χρειάζεται να γίνουν οι εφημερίδες μας…» (Ανακοίνωση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το 1921).
Αυτή είναι μια καταπληκτική περιγραφή για το τι έπρεπε να κάνει μια επαναστατική εφημερίδα σε περίοδο ανόδου των εργατικών αγώνων. Είναι μια σύνοψη του τι έκανε όχι μόνο η Πράβντα, αλλά κι αυτό που έκαναν καλύτερα η L’Ami du Peuple, η Northern Star και η Daily Herald.
Κάνοντας αυτά, η εφημερίδα αντανακλούσε τα αισθήματα των χρόνων μεταξύ 1917 και 1921, όταν η μια χώρα πίσω από την άλλη σαρωνόταν από το επαναστατικό κύμα, με τα μεγάλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης να χωρίζονται στη μέση, με τους μισούς αγωνιστές τους να περνάνε στο στρατόπεδο του επαναστατικού κομμουνισμού. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε τις παρατηρήσεις του Ζινόβιεφ για το πώς θα έπρεπε και θα μπορούσε να είναι η επαναστατική εφημερίδα κατάλληλες για όλες τις εποχές και σε όλες τις περιστάσεις. Γιατί καμιά από τις εφημερίδες που περιγράψαμε μέχρι τώρα δεν μπόρεσε να επιβιώσει στην αρχική της μορφή, καθώς η ανάπτυξη και η ενίσχυση του αγώνα έδωσαν τη θέση τους σε μια περίοδο ηττών και απογοήτευσης.
Η L’Ami du Peuple δεν επιβίωσε μετά τη δολοφονία του Μαρά το 1793, κι οι εφημερίδες που πήραν το αναγνωστικό κοινό της, όπως η Père Duchesne του Hébert, δεν άντεξαν στην πτώση του επαναστατικού κύματος μετά το Θερμιδώρ του 1794. Η Northern Star τα έβγαζε πέρα κουτσά στραβά για τέσσερα χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη αναλαμπή του Χαρτισμού το 1848, αλλά με πολύ μειωμένη κυκλοφορία κι επιρροή πριν καταρρεύσει το 1852. Όπως είδαμε, η Daily Herald έγινε εβδομαδιαία κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και απλά επιβίωσε μετά τις μεγάλες ήττες των συνδικάτων το 1921 μετακινούμενη απότομα προς τα δεξιά και παύοντας να είναι μια «εργατική» εφημερίδα απ’ οποιαδήποτε άποψη.
Η Πράβντα εξαναγκάστηκε να κλείσει μετά την πτώση του κινήματος που επέφερε το ξέσπασμα του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου κι επέτρεψε στον τσαρισμό να υιοθετήσει μια πολύ πιο “περιοριστική” πολιτική από εκείνη που ακολούθησε το 1911-13. Η εφημερίδα μπόρεσε να ξανανοίξει με την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917- αλλά μόνο επειδή το Μπολσεβίκικο Κόμμα κατάφερε να διατηρήσει τον παράνομο μηχανισμό του στο μεσοδιάστημα, βγάζοντας εφημερίδες αρκετά διαφορετικού τύπου από την Πράβντα.
Η εφημερίδα την περίοδο της υποχώρησης
Η σχέση μεταξύ καθημερινής εμπειρίας των εργατών και ιδεών του επαναστατικού σοσιαλισμού είναι αρκετά διαφορετική στην περίοδο της υποχώρησης απ’ ότι στην περίοδο ανόδου του κινήματος. Οι εργάτες πλέον δεν βιώνουν και γι αυτό δεν αναγνωρίζουν τη δύναμη της συλλογικής δράσης. Δε βλέπουν πλέον στην πράξη πόσο απατηλές είναι οι ιδέες της άρχουσας τάξης. Μόνο μια μειοψηφία -μερικές φορές μια ισχνή μειοψηφία- της τάξης είναι που διατηρεί την πίστη σε ένα επαναστατικό σοσιαλιστικό όραμα. Και αυτό το κάνουν όχι στη βάση της άμεσης εμπειρίας, αλλά των γενικών ιδεών που έχουν εξελιχθεί από τους αγώνες του μακρινού παρελθόντος ή μακρινών χωρών. Το μοντέλο της εφημερίδας που ταιριάζει σε αυτήν την περίοδο είναι αρκετά διαφορετικό από αυτό της Πράβντα της ανόδου του κινήματος. Πρέπει να βασίζεται περισσότερο πάνω στη γενική θεωρητική επιχειρηματολογία και πάνω στο τι πρέπει να γίνει για να μπει ένα τέλος στις διαδοχικές ήττες. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για να συσπειρώσει τη μειοψηφία των εργατών που συνεχίζουν να γοητεύονται από τις επαναστατικές ιδέες και να τους εξοπλίσει ώστε να αντέξουν την καθολική πίεση για δεξιά στροφή. Ιστορικά, οι καλύτερες εφημερίδες που κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της κάμψης του κινήματος ήταν αρκετά διαφορετικής δομής από αυτές που κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της ανόδου του. Η Neue Rheinische Zeitung (στΜ εφημερίδα του Καρλ Μαρξ) που γραφόταν στην εξορία το 1850 ήταν ένα ογκώδες έντυπο με μακροσκελή άρθρα, όπως αποσπάσματα του κειμένου «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία». Η Red Republican που έβγαλε ο Julian Harney το 1850 σε μια προσπάθεια να συσπειρώσει τη ριζοσπαστική πτέρυγα των Χαρτιστών, περιελάμβανε ραπόρτα από εργατικές συνελεύσεις και απεργίες, αλλά ο πυρήνας της απαρτιζόταν από εκτεταμένα άρθρα-όπως η δημοσίευση της πρώτης αγγλικής μετάφρασης του Κομμουνιστικού Μανιφέστου (με το εμπροσθόφυλλο να ξεκινά με την αθάνατη φράση «ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη…»). Οι παράνομες εφημερίδες που περνούσαν οι Μπολσεβίκοι λαθραία από το εξωτερικό στη Ρωσία στα χρόνια 1907-11 και 1914-17 περιλάμβαναν άρθρα πολλών χιλιάδων λέξεων, σε αντίθεση με τα άρθρα των 500-600 λέξεων της Πράβντα. Η επαναστατική εφημερίδα είναι αναντικατάστατο εργαλείο για την οργάνωση τόσο στην κάμψη όσο και στην ανάταση του κινήματος. Είναι το μέσο με το οποίο οι πενιχρές και διασκορπισμένες δυνάμεις του επαναστατικού σοσιαλισμού επικοινωνούν μεταξύ τους, θωρακίζονται απέναντι στις πιέσεις ενός ιδεολογικά εχθρικού περιβάλλοντος, και κερδίζουν λίγο νέο κόσμο μαζί τους. Αλλά είναι ένα εργαλείο που (σε κάθε περίπτωση) πρέπει να φτιάχνεται διαφορετικά, γιατί η ουσία της δουλειάς είναι διαφορετική. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, για παράδειγμα, αν μια εφημερίδα στην κάμψη του κινήματος εφαρμόσει κατά γράμμα την έκκληση του Ζινόβιεφ να αφιερώσει το μισό χώρο της σε γράμματα συνηθισμένων εργατών; Είτε ξεπέφτει στην κραυγαλέα απάτη, παρουσιάζοντας ιδέες των στρατευμένων επαναστατών και παρουσιάζοντάς τες σαν να πηγάζουν κατευθείαν μέσα από το εργοστάσιο. Είτε ,το πιο πιθανό, αποτυπώνει τα βάσανα των εργατών, χωρίς ωστόσο να δίνει καμιά ξεκάθαρη ιδέα για το τι πρέπει να γίνει γι αυτά.
Γιατί αν η διάθεση της τάξης είναι αυτή της μιζέριας και της απογοήτευσης, και όχι αυτή της αυτοπεποίθησης για να παλέψει, τότε η εφημερίδα απλά θα αντανακλά τη μιζέρια και την απογοήτευση. Αντί να εκφράζει το θυμό της τάξης, όπως κάνει η εφημερίδα της ανόδου του κινήματος, εκφράζει την πτώση του ηθικού της- και πολύ συχνά καταλήγει να υποκύπτει σε ρεφορμιστικές αυταπάτες, οι οποίες αναπτύσσονται μέσα στην τάξη όταν πέφτει το ηθικό της. Φυσικά υπάρχουν μερικά στοιχεία που ενώνουν την εφημερίδα της κάμψης και εκείνη της ανόδου του κινήματος. Και οι δυο μορφές της πρέπει να είναι εργαλεία μάχης κι όχι απλά σχολιαστές της πραγματικότητας. Όπως το έθεσαν οι Θέσεις του 3ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς: «η εφημερίδα μας πρέπει να στοχεύει στη συγκεντροποίηση των πολύτιμων εμπειριών όλων των μελών του κόμματος και να διαδίδει αυτήν την εμπειρία με τη μορφή κατευθυντήριων γραμμών με στόχο οι κομμουνιστικές μέθοδοι δουλειάς να επανεξετάζονται και να βελτιώνονται διαρκώς…Οι εφημερίδες μας θα εδραιώσουν την επιρροή τους βασισμένες στην ασυμβίβαστη στάση που κρατάνε σε όλα τα προλεταριακά σοσιαλιστικά ζητήματα…Πρέπει να αγνοήσουν τις κριτικές των λιπόψυχων αστών διανοουμένων και των δεξιοτεχνών της δημοσιογραφίας και να μην επιδιώξουν να συμμετέχουν σε τέτοιες φιλολογικές συζητήσεις.»
Πρέπει τόσο να δίνουν βάση στις επιφανειακές πλευρές των γεγονότων όσο και να αποκαλύπτουν την ταξική τους ουσία. Όπως επέμενε ο Τρότσκι, όταν έκανε κριτική στη γαλλική κομμουνιστική εφημερίδα l’Humanité το 1921, δεν πρέπει να κάνουν το λάθος να δουν την πολιτική με όρους κοινοβουλίου («Τα πέντε πρώτα χρόνια της Κομμουνιστικής Διεθνούς», τόμ.1, σελ. 166) ούτε τα διεθνή γεγονότα με όρους διπλωματίας. Οι αναλύσεις της εφημερίδας πρέπει να σχετίζονται με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγωνιστές της εργατικής τάξης, και η γλώσσα στην οποία είναι γραμμένη πρέπει να είναι κατανοητή από αυτούς τους αγωνιστές.
Αλλά η εφημερίδα της κάμψης του κινήματος έχει έναν πολύ διαφορετικό, κι από πολλές απόψεις πιο δύσκολο, στόχο να εκπληρώσει. Αντιμετωπίζει μια κατάσταση όπου οι επαναστατικές σοσιαλιστικές ιδέες δέχονται συνεχείς επιθέσεις απ’ όλα τα μέτωπα, και πρέπει να αφιερώσει χώρο στις σελίδες της για να τις υπερασπιστεί. Μια από τις βασικές αποστολές της είναι να εξοπλίσει τους αναγνώστες της ιδεολογικά, και αυτό δεν μπορεί να γίνει αν δεν τους παρέχει μια ξεκάθαρη, συνολική σκοπιά για τον κόσμο. Ακόμα και η πιο κεντρική ιδέα, αυτή της δύναμης των εργατών, δεν μπορεί να αποδειχθεί παραθέτοντας κάποιο γεγονός πρόσφατο, αλλά απαιτεί εμπεριστατωμένα ιστορικά άρθρα και μια επίπονη ανάλυση του τι συμβαίνει στον καπιταλισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Στην άνοδο του κινήματος οι ιδέες του επαναστατικού σοσιαλισμού ανταποκρίνονται περισσότερο στα προχωρήματα που κάνει αυθόρμητα η εργατική τάξη. Αλλά στην κάμψη του κινήματος η κατάσταση μοιάζει πάρα πολύ με αυτήν που περιγράφεται στο «Τι να κάνουμε», της σοσιαλιστικής συνείδησης που έρχεται έξω από την τάξη- από τα επιχειρήματα ενός κόμματος που διατηρεί τη μνήμη του τι έγινε στις προηγούμενες ανόδους του κινήματος.Η εφημερίδα της κάμψης του κινήματος πρέπει να περιέχει ραπόρτα από τους εργατικούς αγώνες που ξεδιπλώνονται. Αυτοί οι αγώνες είναι το κλειδί που καθιστά την εφημερίδα ικανή να σχετιστεί με τη μειοψηφία που συνεχίζει να αγωνίζεται. Αλλά τα ραπόρτα δεν μπορούν να είναι απλές περιγραφές, αφού αυτές οι περιγραφές θα ήταν πιθανότερο να βρίθουν ηττών και προδοσιών. Αυτό που χρειάζεται είναι αρκετά μακροσκελείς συζητήσεις για το τι πήγε λάθος και τι θα μπορούσε να γίνει για να διορθωθούν τα πράγματα. Στην άνοδο του κινήματος μπορούμε να δούμε αρκετές εφημερίδες που δίνουν αρκετά μπερδεμένες απαντήσεις στο τι πρέπει να γίνει, όπως πχ είδαμε με την Daily Herald. Στην κάμψη όμως όχι μόνο τέτοια μπερδέματα ανοίγουν το δρόμο για την ήττα, αλλά κι εξασφαλίζουν ότι η εφημερίδα θα είναι αποτυχημένη. Γιατί τη μειοψηφία των αγωνιστών την ενδιαφέρει να ανακαλύψει περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο τον τρόπο που θα αποφύγουμε τις νέες ήττες.
Το τι συμβαίνει όταν μια εφημερίδα δεν δίνει τέτοιες απαντήσεις φαίνεται από το παράδειγμα μιας εφημερίδας που εξέδιδε ο Τρότσκι παράνομα από την εξορία τα χρόνια 1908-12 (την αποκαλούμενη «Βιεννέζικη» Πράβντα, για να μην μπερδεύεται με τη μετέπειτα μπολσεβίκικη ομώνυμη εφημερίδα). Ο Τρότσκι ήταν μακράν ο πιο ταλαντούχος πολιτικός συγγραφέας μεταξύ των Ρώσων επαναστατών σοσιαλιστών.
Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Ισαάκ Ντόιτσερ στην κλασσική βιογραφία του (του Τρότσκι) : «σε όλα τα φύλλα της Πράβντα δε χώρεσε ούτε μια από τις μεγάλες δημοσιογραφικές δουλειές του Τρότσκι. Ήθελε να απευθύνεται στους «απλούς εργάτες» και όχι στα πολιτικοποιημένα μέλη του κόμματος, και να «στηρίζει, όχι να καθοδηγεί» τους αναγνώστες.» Η απλή γλώσσα της Πράβντα (σ.μ. η “βιεννέζικη Πράβντα” του Τρότσκι) και το γεγονός ότι κήρυττε την ενότητα του κόμματος της εξασφάλισε μια σταθερή αναγνωσιμότητα αλλά όχι σταθερή επιρροή. Όσοι επιδιώκουν τη δημιουργία μιας φράξιας ή μιας ομάδας συνήθως καταφεύγουν σε μια λίγο-πολύ περίπλοκη επιχειρηματολογία κι απευθύνονται στα ανώτερα και μεσαία στελέχη του κινήματος παρά στα απλά μέλη».
Οι τελευταιίοι είναι ικανοί «να κερδίσουν τα στελέχη ενός κόμματος με την αναπτυγμένη επιχειρηματολογία τους», τα οποία στελέχη «μεταφέρουν την επιχειρηματολογία, σε πιο απλοποιημένη μορφή στα απλά μέλη».
Υποβολή απάντησης