Γιατί μένουν ακάλυπτες οι κενές θέσεις εργασίας;

Η καμπύλη Beveridge μετά την πανδημία

Αντίθετα, στο ίδιο σχήμα 3, τα δεδομένα πανδημίας δείχνουν μια τεράστια μετατόπιση προς τα πάνω και προς τα δεξιά από τα προ-πανδημικά επίπεδα. Tον Απρίλιο του 2020 το ποσοστό ανεργίας εκτινάχθηκε στο 14,8%. Οι επόμενοι μήνες είδαν μια ταχεία ανάκαμψη, καθώς η οικονομία αναρριχήθηκε από το γενικό lockdown. Αρχικά, η βελτίωση συνέβη κατά μήκος μιας καμπύλης παράλληλης με την προ-COVID, αλλά μετατοπίστηκε σε μεγάλο βαθμό προς τα έξω. Το αρχικό άλμα της ανεργίας και τα επακόλουθα αυξημένα αλλά μειούμενα ποσοστά ανεργίας συνδέονται με σταδιακά ανοίγματα θέσεων εργασίας.

Το φθινόπωρο του 2020 σημειώθηκε μια δραματική αλλαγή στην καμπύλη Beveridge. Ενώ το ποσοστό ανεργίας ήταν 6,9% τα ποσοστά ανοίγματος κενών θέσεων εργασίας αυξήθηκαν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μειώθηκε το ποσοστό ανεργίας. Αυτό το μοτίβο μεταφράζεται σε μια καμπύλη Beveridge που είναι πολύ πιο απότομη από την καμπύλη προ-COVID.

Αυτό σημαίνει πως πρέπει να ανοίξουν περισσότερες κενές θέσεις για να διατηρήσουν ένα δεδομένο ποσοστό ανεργίας. Σημαίνει, επίσης, πως οποιαδήποτε μείωση του ποσοστού ανεργίας απαιτεί ακόμα πιο απότομη αύξηση στις ανακοινώσεις  κενών θέσεων εργασίας. Και αυτό γιατί φαίνεται ότι οι άνεργοι/ες δεν θέλουν να επιστρέψουν στις θέσεις εργασίας και στους κλάδους από τους οποίους προέρχονται. Έχει χαθεί η εμπιστοσύνη στις συνθήκες και στους όρους εργασίας που προσφέρουν αυτοί οι κλάδοι και αυτές οι επιχειρήσεις.[3]

Γιατί δεν καλύπτονται οι κενές θέσεις εργασίας στην Ελλάδα;

Τα όσο ισχύουν για τις ΗΠΑ μπορούν να ισχύσουν και για την ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας; Η υπόθεση που κάνουμε απαντάει καταφατικά. Ναι, το τι συμβαίνει στην αμερικανική αγορά εργασίας μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι συμβαίνει και στην ελληνική, παρότι τα μεγέθη είναι άλλα και οι μορφές εκδήλωσης των φαινομένων αναποτελεσματικότητας της κατανεμητικής λειτουργίας των αγορών εργασίας διαφορετικές.

Στην Ελλάδα δεν έχουμε την έκταση του φαινομένου της «μεγάλης παραίτησης», που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ. Όμως, μπορούμε να πούμε με κάποια σχετική βεβαιότητα ότι με το «άνοιγμα» της οικονομίας, ήδη από το καλοκαίρι του 2021, τα ποσοστά ανακοινώσεων για κενές θέσεις εργασίας αυξήθηκαν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μειώθηκε το ποσοστό ανεργίας, όπως ακριβώς και στις ΗΠΑ.

Η εφημερίδα «Καθημερινή» δημοσίευσε ρεπορτάζ[4] που επισημαίνει ότι 200.000 κενές θέσεις εργασίας στον τουριστικό και κατασκευαστικό τομέα δυσκολεύονται να καλυφθούν. Ο τουριστικός και κατασκευαστικός τομέας αποτελούν σημαντικότατους τομείς της ελληνικής οικονομίας. Πως εξηγείται τέτοια αναποτελεσματικότητα στην αγορά εργασίας; Αν μάλιστα στα νούμερα αυτά προσθέσουμε και τις κενές θέσεις που δεν καλύπτονται στον αγροτικό τομέα, που είναι στραμμένος στις εξαγωγές, τότε καταλαβαίνουμε το μέγεθος του προβλήματος.

Παρά τα σχετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας, οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να αναφέρουν δυσχέρειες στην εύρεση των εργαζομένων που επιθυμούν. Και η εξήγηση δεν βρίσκεται στη συνήθη νεοφιλελεύθερη αντίληψη ότι λείπουν οι δεξιότητες[5] γιατί εδώ φαίνεται ότι λείπουν οι ίδιοι οι φορείς των δεξιοτήτων. Πού πήγε όλο αυτό το εργατικό δυναμικό;

Η απάντηση που δίνουμε και που πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω είναι η εξής:

Η πανδημία τροποποίησε σημαντικά την ελληνική αγορά εργασίας, γεγονός που θα μπορούσε να απεικονιστεί σε μια «ελληνική» καμπύλη Beveridge και ίσως και σε αρκετές τομεακές ή κλαδικές καμπύλες Beveridge, αν είχαμε όλα τα στοιχεία. Εκτός της πανδημίας, όμως, επέδρασαν και οι σκληρές πολιτικές λιτότητας, όπως και η πιστωτική συρρίκνωση που στήριζε τον, άλλοτε κραταιό, κατασκευαστικό τομέα.

Βέβαια η πανδημία και τα lockdowns αποτέλεσαν τομή. Γιατί όμως; Υποθέτουμε διότι επέδρασαν καταλυτικά στο σύνολο της βιοτικής σφαίρας των προλετάριων.

Οι εργαζόμενες τάξεις (ανεξαρτήτως φυλής, εθνικότητας και φύλου) είδαν ότι, παρά το άνοιγμα της οικονομίας και την αργή επιστροφή μιας κάποια κανονικότητας, το μεσομακροπρόθεσμο μέλλον τους στην ελληνική αγορά εργασίας και στους συγκεκριμένους κλάδους, από τους οποίους προέρχονταν, είναι απελπιστικά μαύρο. Όπως επισημάναμε και παραπάνω οι εργαζόμενοι/ες δεν είναι απλά φορείς εργατικής δύναμης αλλά και μέλη ευρύτερων νοηματικών, πληροφοριακών και αξιακών συστημάτων τα οποία και τους προσανατολίζουν με αυθόρμητο τρόπο, αφού δεν υπάρχει οργανωμένος πολιτικός ή συνδικαλιστικός φορέας που να τους εκπροσωπεί  ώστε να αντιμετωπίζουν τις εγγενείς καταστροφικές δυσλειτουργίες των αγορών εργασίας.

Σχεδόν, το σύνολο των εργατών γης έχει στραφεί σε άλλες χώρες[6] (π.χ. Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία) που προσφέρουν πολύ καλύτερες συνθήκες εργασίας από ό,τι προσφέρουν τα φραουλοχώραφα της Ελλάδας. Το ίδιο και οι εργαζόμενοι/ες στον κατασκευαστικό τομέα, που αντιμετώπιζαν υπερδεκαετή κρίση και χωρίς, μεσοπρόθεσμα, να βλέπουν «φως στο τούνελ». Οι δε εργαζόμενοι/ες του τουρισμού και του επισιτιστικού τομέα, υποθέτουμε ότι αντιλήφθηκαν, κυριολεκτικά στο πετσί τους, την εξαιρετική μεταβλητότητα των συνθηκών εργασίας των σχετικών τομέων, μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον υγειονομικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής διακινδύνευσης. Η εργατική τάξη αυτών των κλάδων μετανάστευσε ή άλλαξε κλάδο. Η πανδημία φαίνεται ότι οδήγησε αυτούς/ές τους /τις εργαζόμενους/ες, όχι μόνο να αρνηθούν τις κενές θέσεις σε αυτούς τους κλάδους αλλά και το εργασιακό «πεπρωμένο» με το οποίο είναι συνδεδεμένες αυτές οι θέσεις. Παρά τις δεκαετίες πολιτικών υποτίμησης της εργατικής δύναμης και ακροδεξιών διαχειρίσεων των προσφυγικών κρίσεων, φαίνεται πως και στην ελληνική αγορά εργασίας τα προλεταριακά υποκείμενα διαθέτουν ακόμα μορφές αυθόρμητης στρατηγικής, που τα βοηθούν να διαφεύγουν από κατεστημένες συνθήκες εκμετάλλευσης.

Οι ανακοινωθείσες από τον πρωθυπουργό, διμερείς-διακρατικές συμφωνίες της Ελλάδας με το Πακιστάν,[7] αποτελούν κανονιστικά και αυταρχικά θεσμικά πλαίσια που σε καμία περίπτωση δεν θα λύσουν το πρόβλημα της αναποτελεσματικότητας των αγορών εργασίας.

Εκείνο που μας δείχνει η αυθόρμητη εργατική στρατηγική είναι πως

• οι αγορές εργασίας χρειάζονται μια ριζοσπαστική μετεξέλιξη προς ένα καινούργιο σύστημα κατανεμητικών αρχών (δημοκρατικός σχεδιασμός της οικονομίας),
• η εργατική τάξη χρειάζεται ριζική αναβάθμιση των όρων και συνθηκών εργασίας και αμοιβής της και τέλος
• οι μετανάστες/τριες και οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες χρειάζονται μια δημοκρατική πολιτοφροσύνη.