Εξέγερση στη Νιγηρία

Του Βαγγέλη Λιγάση

Μετά την ανεξαρτησία της Νιγηρίας το 1960 από την Βρετανία, η δηµιουργηµένη από τους αποικιοκράτες (τουλάχιστον 200 γλωσσικές διάλεκτοι) και υποβοηθούµενη από τους σύγχρονους ιµπεριαλιστές φυλετική διαίρεση της χώρας, κυρίως ανάµεσα στον πλούσιο νότο (δέλτα του Νίγηρα, πλειοψηφικά Χριστιανοί, 47% του συνολικού πληθυσµού) και τον φτωχό βορρά (ζώνη του Σαχέλ, πλειοψηφικά µουσουλµάνοι, 51,5% του πληθυσµού), βασάνισαν τους Νιγηριανούς µε χρόνια εµφυλίου πολέµου και δικτατοριών.

Ο αιµατηρότερος εµφύλιος ξεκίνησε το 1967µε την κήρυξη της ανεξαρτησίας της πλούσιας σε πετρέλαια νοτιοανατολικής περιοχή της Μπιάφρας. Το 1968 οι κυβερνητικές δυνάµεις κατέλαβαν το λιµάνι Πορτ Αρκούρ, αποκόπτοντας την Μπιάφρα από τον υπόλοιπο κόσµο και επιβάλλοντας αποκλεισµό τροφίµων και φαρµάκων. Οι ωµότητες των κυβερνητικών στρατευµάτων ήταν απερίγραπτες. Πανικόβλητοι 4,5 εκατοµµύρια Μπιαφρανοί της φυλής Ίγκµπο κατέφυγαν στα ενδότερα και στοιβάχτηκαν σε άθλια στρατόπεδα προσφύγων. Τα πεινασµένα «παιδιά της Μπιάφρας» έγιναν παγκόσµιο σύµβολο της φρίκης. Ήδη, από τα µέσα του 1968 υπολογίζονταν σε 1.200.000 τα θύµατα της πείνας. Τα στρατόπεδα προσφύγων περιγράφτηκαν από την UNICEF ως «∆αντική κόλαση, όπου βασιλεύει ο πόνος, η ταπείνωση, η πείνα και ο θάνατος». Αυτοί που µπορούσαν να προµηθευτούν σε υπαίθριες αγορές αρουραίους για τη διατροφή τους, θεωρούνταν προνοµιούχοι…

Τελικά, και µε την στρατιωτική βοήθεια Βρετανών και …Σοβιετικών (η Μπιάφρα υποστηριζόταν από την Γαλλία) το αποσχιστικό κίνηµα ηττήθηκε.

Έκτοτε, η Νιγηρία κυβερνάται µε ένα οµοσπονδιακό σύστηµα 7 πολιτειών, ενώ τα µεγαλύτερα κόµµατα κατεβαίνουν µε υποψήφιο πρόεδρο/αντιπρόεδρο χριστιανό/µουσουλµάνο εναλλάξ (θέσεις υφυπουργών δίδονται σε µειονοτικά δόγµατα).

Σήµερα, η Νιγηρία είναι ο 12ος µεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσµο και 8ος µεγαλύτερος εξαγωγέας, ενώ διαθέτει τα 10α µεγαλύτερα αποδεδειγµένα αποθέµατα. Το πετρέλαιο παίζει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία της χώρας, αποτελώντας το 40% του ΑΕΠ και τον 80% των εσόδων της κυβέρνησης.

Είναι λίγο κάτω από τις οικονοµίες των G20 στην κατάταξη του παγκόσµιου ΑΕΠ (22η µε 1,3 τρισεκ. $) και βέβαια η µεγαλύτερη αφρικανική οικονοµία, ενώ κάνει τις µεγαλύτερες εξοπλιστικές δαπάνες στην ήπειρο. Έχει δυναµική παρουσία και σχέσεις µε διεθνή κεφάλαια στις εταιρίες νέας τεχνολογίας, µε επίκεντρο το Λάγος, αλλά και στον χρηµατοοικονοµικό και τηλεπικοινωνιακό τοµέα, ενώ στην Αφρική έρχεται τρίτη στη βιοµηχανία και πρώτη στην αγροτική παραγωγή.

Η Νιγηρία, που επιδιώκει να ενταχθεί στις BRICS, είναι από τις πιο σηµαντικές µιας «δεύτερης σειράς» αναδυόµενων χωρών, των αποκαλούµενων MINT (Mεξικό, Ινδονησία, Νιγηρία, Τουρκία). Έχει πληθυσµό πάνω από 220 εκατ. (ο 6ος µεγαλύτερος παγκόσµια).

Στον δρόµο της «ανάδυσής» της, η Νιγηρία ενισχύει τις σχέσεις της µε Ρωσία-Κίνα, χωρίς ακόµα να έχει αποκοπεί από τους δυτικούς ιµπεριαλιστές ΗΠΑ-ΕΕ (αν και η τάση αποµάκρυνσης απ’ αυτούς µάλλον ενισχύεται). Αρνήθηκε να συµµετάσχει στις κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία. Αρνήθηκε να ηγηθεί στρατιωτικής επέµβασης (για λογαριασµό ΗΠΑ – Γαλλίας) στη ζώνη του Σαχέλ.

Το µεγαλύτερο µέρος των εισαγωγών προέρχεται από την Κίνα, ενώ το 2023, σε «ελεύθερη οικονοµική ζώνη» του Λάγος ξεκίνησε να λειτουργεί ένα ειδικά σχεδιασµένο λιµάνι, το µεγαλύτερο στη ∆. Αφρική, που χρηµατοδοτήθηκε από κινέζικα κεφάλαια. Η Κίνα είναι ακόµα ο µεγαλύτερος προµηθευτής εξοπλισµών της Νιγηρίας (µερίδιο πάνω από το 1/3, ενώ αυτό των ΗΠΑ είναι αµελητέο) και «συζητείται» η προοπτική εγκατάστασης ναυτικής της βάσης στο Κόλπο της Γουινέας, όπου βρίσκεται το Λάγος. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ είναι ο µεγαλύτερος προµηθευτής του Νιγηριανού πετρελαίου (πάνω από το 1/5).

Ωστόσο, παρά την «ανάπτυξη», δίπλα σε µια νεανική και αυξανόµενη εργατική τάξη και κάτω από µια ελίτ δισεκατοµµυριούχων, σχεδόν ο µισός πληθυσµός βρίσκεται σε συνθήκες απόλυτης ένδειας.

Η εξουσία της ντόπιας αστικής τάξης είναι συνώνυµη της διαφθοράς, αυθαιρεσίας και βίας.

Έτσι, η πολιτική κρίση είναι σχεδόν µόνιµη και µαζί η τάση για εξεγέρσεις. Αυτές είναι δεκάδες τα τελευταία χρόνια στον «αναπτυσσόµενο» κόσµο — µάλιστα σχεδόν παράλληλα και ταυτόσηµα µε τη Νιγηρία ξετυλίχτηκε µια τέτοια έκρηξη σε ακόµα µια αφρικανική χώρα (Κένυα).

«Προτιµούµε να πεθάνουµε από σφαίρες παρά να πεθάνουµε από την πείνα· δεν µπορούµε να µείνουµε στο σπίτι και να πεθάνουµε από την πείνα».

Το πρώτο κύµα αντίστασης

Στις 1-3 Αυγούστου 2024, πραγµατοποιήθηκαν µαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη Νιγηρία ως απάντηση στην αύξηση του κόστους ζωής µε την «επωνυµία» #DaysOfRage (µέρες οργής).

Το πρώτο κύµα αντίστασης ξέσπασε αυθόρµητα στις αρχές Φεβρουαρίου στη βόρεια κεντρική πολιτεία του Νίγηρα και στο Κάνο στα βορειοδυτικά. Μέσα σε δύο εβδοµάδες είχε εξαπλωθεί σε πολλές πολιτείες τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο τµήµα της χώρας. Η Γενική Απεργία που  κήρυξε στις 27-28 Φλεβάρη το Εργατικό Κογκρέσο της Νιγηρίας, έδωσε µια δυναµική που ακυρώθηκε από τα συνδικάτα που ανέστειλαν την απεργία µετά την πρώτη µόλις ηµέρα.

Το κύµα συνεχίστηκε και τον Μάρτιο µέσα σε µια ατµόσφαιρα επικείµενης γενικής απεργίας, την οποία τα συνδικάτα είχαν δηµιουργήσει αλλά δεν κατάφεραν να ανταπεξέλθουν.

Προτάσεις για #DaysOfRage για να διαδηλώσουν για την πείνα στη χώρα και το #EndBadGovernance (τέλος στην κακή διακυβέρνηση) άρχισαν να κυκλοφορούν σε διάφορες πλατφόρµες κοινωνικής δικτύωσης. Η πανεθνική αριστερή «πλατφόρµα» Take It Back, ήταν κεντρική για την συνοχή των αιτηµάτων και την κινητοποίηση του κινήµατος.

Η συγκεκριµένη «πλατφόρµα» είχε πρωταγωνιστικό ρόλο και στο #EndSARS. Ήταν ένα µεγάλο κίνηµα που πάλεψε το 2020 για τη διάλυση της συµµορίτικης αστυνοµικής µονάδας SARS, που «χρησιµοποιούσε» απαγωγές, βιασµούς, βασανιστήρια και δολοφονίες ενάντια στον πληθυσµό και το πέτυχε (µαζί και την δικαστική αναγνώριση τουλάχιστον 10 δολοφονιών για την καταστολή του).

Ωστόσο, ο πραγµατικός υποκινητής του κινήµατος είναι η πολιτική της κυβέρνησης Τινούµπου. Κατά την ορκωµοσία του στις 29 Μαΐου 2023, ανακοίνωσε απλώς ότι «η επιδότηση της βενζίνης καταργείται». Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την άµεση αύξηση της τιµής των καυσίµων στην αντλία κατά 240%. Το νόµισµα έχασε επίσης το 70% της αξίας του έναντι του δολαρίου, αφού υποτιµήθηκε τον Ιούνιο του 2023 και ξανά στις αρχές του 2024. Η αύξηση των τιµολογίων ηλεκτρικής ενέργειας κατά 300% και άνω κατέστρεψε σπίτια, επιχειρήσεις, σχολεία και νοσοκοµεία. Τα δίδακτρα έχουν αυξηθεί κατά µέσο όρο 225% σε όλα τα κρατικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα.

Ο πληθωρισµός των τιµών καταναλωτή, ο οποίος κατά µέσο όρο ήταν 13% µεταξύ 2002 και 2022, ανέρχεται σήµερα στο 34% (στα τρόφιµα 41%). Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι εκατοµµύρια άνθρωποι µε δυσκολία µπορούν να τραφούν, να πληρώσουν το ενοίκιο τους ή να ανταπεξέλθουν σε µια αρρώστια, σε µια χώρα όπου πάνω από το 76% των δαπανών υγείας είναι από την τσέπη τους.

Μάλιστα, ενώ µιλούσε σε επιχειρηµατικά funds τον περασµένο Νοέµβριο στη Γερµανία, ο πρόεδρος Τινούµπου δήλωσε ότι του αξίζει η αναγνώριση των παγκόσµιων ρεκόρ Γκίνες για τις οικονοµικές µεταρρυθµίσεις.

Μόλις τον Ιούλιο και µετά από πολύ θόρυβο για το τίποτα, το οργανωµένο εργατικό κίνηµα συµβιβάστηκε µε την αύξηση του εθνικού κατώτατου µισθού από 30.000 νάιρα σε 70.000 νάιρα. (η αξία του κατώτατου µισθού των 18.000 νάιρα του 2011 ήταν 116 $, όταν συµφωνήθηκαν οι  30.000 ν. το 2019 αξίζανε 83,5 $ και τα 70.000 ν. του 2024 ισοδυναµούνε µε 46 $).

Αντιδραση και καταστολή

Καθώς οι εκκλήσεις για τη δράση οξύνθηκαν και η καθορισµένη ηµεροµηνία της 1ης-10ης Αυγούστου πλησίαζε, φιλελεύθεροι και ρεφορµιστές, όπως ο Πίτερ Όµπι του Εργατικού Κόµµατος, το Εργατικό Κογκρέσο κλπ., ξεκαθάρισαν ότι δεν θα συµµετάσχουν στις διαδηλώσεις.

Από την πλευρά του, το νιγηριανό κράτος επιστράτευσε όλα τα κόλπα του για να αποτρέψει τη µαζική δράση. Πάστορες, επίσκοποι, ιµάµηδες, παραδοσιακοί ηγέτες, ακαδηµαϊκοί και ένα πλήθος τέτοιων «αξιοσέβαστων» ανθρώπων επιστρατεύτηκαν για να αναπαράγουν τις θέσεις της άρχουσας τάξης: οι διαδηλώσεις θα οδηγούσαν σε χάος, οι διαδηλώσεις δεν έχουν πετύχει ποτέ τίποτα, πέµπτες φάλαγγες θα καπηλεύονταν τις διαδηλώσεις ακόµη και αν ξεκινούσαν ως ειρηνικές διαδηλώσεις κ.λπ. Το εθνικιστικό χαρτί παίχτηκε επίσης ξεδιάντροπα, ιδιαίτερα στην πολιτεία Λάγος, τη µητροπολιτική καρδιά της Νιγηρίας, λίγες ηµέρες πριν από την ηµεροµηνία έναρξης των #DaysOfRage, το Lagospedia, ένας ακροδεξιός λογαριασµός Χ, ξεκίνησε την εκστρατεία #IgboMustGo (οι Ίγκµπο πρέπει να φύγουν).

Όλα αυτά δεν απέδωσαν. Η διάθεση για ένα τεράστιο κίνηµα στον ορίζοντα ήταν αισθητή. Άρχισαν να διαδίδουν ψεύτικες ειδήσεις ότι η διαδήλωση είχε αναβληθεί για την 1η Οκτωβρίου, την Ηµέρα Ανεξαρτησίας

Το τελευταίο χαρτί της αντίδρασης, πριν ξεδιπλωθεί το κίνηµα, ήταν µια προσπάθεια να το τιθασεύσει. Μια σειρά από δικαστικές αποφάσεις την παραµονή της διαδήλωσης, περιόριζαν τις διαδηλώσεις σε καθορισµένους χώρους. Η επίδειξη δύναµης των δυνάµεων ασφαλείας έγινε στις µεγάλες πόλεις. Και µέχρι την αυγή της 1ης Αυγούστου, είχαν τοποθετηθεί στρατηγικά σε κάθε πρωτεύουσα της πολιτείας για να καταπνίξουν τις διαδηλώσεις.

Την Πέµπτη 1 Αυγούστου, οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν ειρηνικά, αλλά η ένταση κλιµακώθηκε όταν η αστυνοµία χρησιµοποίησε δακρυγόνα και αληθινά πυρά ενάντια στους διαδηλωτές. Η αστυνοµία συνεργάστηκε µε παρακρατικούς τραµπούκους για να επιτεθούν σε συγκεντρώσεις. Στις φτωχότερες βόρειες πολιτείες οι διαδηλωτές ανταπάντησαν στην αστυνοµική βία και ακολούθησαν πυρκαγιές και λεηλασίες. 5 πολιτείες κήρυξαν απαγόρευση κυκλοφορίας.

Μέχρι το Σαββάτο 3 Αυγούστου και µετά από 40-50 νεκρούς διαδηλωτές (υπήρξε και ένας αστυνοµικός από πυρά συναδέλφου του) οι διαδηλώσεις άρχισαν να ατονούν. «Ρεφορµιστές», φιλελεύθεροι (όπως ο νοµικός εκπρόσωπος των διοργανωτών των διαδηλώσεων) και πρώην αριστεροί καταγγέλλουν «έµµισθους πράκτορες» και ζητούν την απόσυρση των διαδηλωτών. Όλο το Σαββατοκύριακο η αστυνοµία εισβάλει σε σπίτια και στα γραφεία του Εργατικού Κογκρέσου (NLC), συλλαµβάνοντας περίπου 1.200-2.000 άτοµα που αντιµετωπίζουν κατηγορίες για «τροµοκρατία», ακόµη και «εσχάτη προδοσία».

Την Κυριακή 4 Αυγούστου ο Πρόεδρος απευθύνει κούφιο (από υποσχέσεις) διάγγελµα µε άµεσες απειλές για την συνέχιση των κινητοποιήσεων.

∆ευτέρα 5 Αυγούστου, «νόµος και τάξη» κυριαρχούν στην επικράτεια.

Ουσιαστικά, αυτό που συνέβη την 1η και τη 2η ηµέρα ήταν µια γενική απεργία.

Σύµφωνα µε τον «οργανωµένο ιδιωτικό τοµέα», η οικονοµία της Νιγηρίας έχασε 500 δισ. νάιρα (305 εκατ. δολάρια) από την µαζική έκρηξη µόνο την πρώτη ηµέρα. Έκλεισαν τα αεροδρόµια και το ηλεκτρικό δίκτυο, µε αποτέλεσµα και τριγύρω χώρες που τροφοδοτούνται από αυτό (Γκάνα, Μπενίν, Τόγκο) να έχουν ελλείψεις.

#DaysOfRage

Τώρα το #DaysOfRage βρίσκεται στα µισά του δρόµου. Υπό το πρίσµα της καταστολής και της σκανδαλολογίας που δέχτηκε, το κίνηµα των διαδηλώσεων ήταν, σε µεγάλο βαθµό, επιτυχηµένο. Για το επόµενο διάστηµα έχουν καλεστεί νέες κινητοποιήσεις µε κεντρικό τίτλο «Fearless in October»

Πολύ πιο σηµαντικό είναι το έδαφος που έχει οργώσει για τους σπόρους µιας επερχόµενης εξέγερσης, η οποία είναι πιθανό να έρθει αρκετά σύντοµα.

Άλλωστε, για τους βασικούς «υποκινητές» της εξέγερσης, την πείνα και την γενικευµένη δυστυχία, δεν έχουµε καµία απολύτως ένδειξη ότι θα εξαλειφθούν σύντοµα.

Ωστόσο, η κατανόηση της αναγκαιότητας αλλαγής του συστήµατος και της επαναστατικής δηµοκρατίας των εργαζοµένων), για να «τελειώσει η κακή διακυβέρνηση», είναι η πολιτική δουλειά της Αριστεράς στην περίοδο που διανύουµε.