«Διαβάζοντας» και ερμηνεύοντας κριτικά τις συνέπειες της κρίσης μέσα από τις δηλώσεις της γ.γ. του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα

Του Πάνου Κοσμά

Καθώς η κρίση του κορωνοϊού αγκαλιάζει τη μία χώρα ύστερα από την άλλη, από τις πλέον ισχυρές ιμπεριαλιστικές οικονομίες μέχρι τη μικροσκοπική και πάμφτωχη Μπουργκίνα Φάσο, καθώς ο «χορός» των εκτιμήσεων-προβλέψεων για τις οικονομικές της επιπτώσεις συνεχίζεται, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προετοιμάζεται για την εαρινή του Σύνοδο (μαζί με την Παγκόσμια Τράπεζα). Στο πλαίσιο αυτό, η γενική του διευθύντρια Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα προέβη πρόσφατα (9 Απριλίου) σε δηλώσεις-σοκ όπως συνηθίζεται να λέγεται στη δημοσιογραφική αργκό.

Στις δηλώσεις της περιέχονται διαπιστώσεις αλλά και εκτιμήσεις για την πορεία και τις συνέπειες της κρίσης. Στο σύντομο αυτό κείμενο παρουσιάζονται τα βασικά τους σημεία και κάποιες κριτικές αξιολογήσεις σε αδρές γραμμές.

1. Η πρώτη πραγματικά παγκόσμια ύφεση: Η ύφεση στην κρίση που ξέσπασε το 2008 ήταν διεθνής αλλά όχι παγκόσμια. Έπληξε τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, αλλά η κινεζική οικονομία έμεινε εκτός, πολλές χώρες δεν πέρασαν από ύφεση, σε άλλες η ύφεση ήταν οριακή. Η κρίση του 1972-3 ήταν «εξ ορισμού» διεθνής αλλά όχι παγκόσμια, αφού ο κόσμος δεν ήταν καν ενοποιημένος καπιταλιστικά εξαιτίας της ύπαρξης της ΕΣΣΔ και της Κίνας.

Για την τωρινή κρίση η γ.γ. του ΔΝΤ εκτιμά ότι θα αγκαλιάσει πάνω από 170 χώρες σε σύνολο 189 χωρών-μελών του Ταμείου! Θα αγκαλιάσει επίσης όλους τους ισχυρούς πόλους του συστήματος πλήττοντας ιδιαίτερα σκληρά τα κέντρα του: ΗΠΑ, Γερμανία, Κίνα, χώρες του G-7 και του G-20, χώρες του ΟΟΣΑ. Στην κρίση του 2008 η Κίνα και η Ινδία έμειναν εκτός, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο την οικονομική «ατμομηχανή» που βοήθησε στη «ρυμούλκηση» των υπόλοιπων χωρών στην επάνοδο σε αναπτυξιακούς ρυθμούς. Τώρα, «ατμομηχανή» δεν υπάρχει.

2. Η σύγκριση γίνεται επισήμως με την κρίση του 1929: «Μια κρίση όπως καμία άλλη», δήλωσε η Γκεοργκίεβα, προσθέτοντας ότι «Στην πραγματικότητα, «αναμένουμε το χειρότερο οικονομικό φαινόμενο από τη Μεγάλη Ύφεση (σ.σ. του 1929)». Την εκτίμηση αυτή προσυπέγραψε πρόσφατα και o Richard Haass με άρθρο του στο “Foreign Affair” ⁽²⁾ στο οποίο εκτιμά πως ο κόσμος ύστερα από την κρίση του κορωνοϊού θα δεν θα μοιάζει με αυτόν ύστερα από το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, αλλά ύστερα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας χορός των πιο πρόσφατων εκτιμήσεων από αστούς αναλυτές συγκλίνει πλέον στον ίδιο κοινό τόπο.
3. Η ανάκαμψη το 2021, μερική και υπό όρους: Η γ.γ. του ΔΝΤ διαλύει και μια άλλη, υπεραισιόδοξη εκτίμηση περί ορμητικής ανάπτυξης το 2021, που σχεδόν θα εξαλείψει τις συνέπειες της ύφεσης του 2020. Το 2021 η ανάκαμψη θα είναι «μερική», δηλώνει η Γκεοργκίεβα, και «υπό όρους». Ο βασικός όρος της μερικής ανάκαμψης είναι να υποχωρήσει η πανδημία το β’ εξάμηνο του 2020. Δεδομένου ότι η πανδημία θα επανέλθει ως εποχική ίωση από το φθινόπωρο – χειμώνα του 2020 ύστερα από μια ανάπαυλα (όχι πλήρη) το καλοκαίρι και δεδομένου ότι παντού το 50% του πληθυσμού δεν θα έχει νοσήσει ενώ όσοι/ες έχουν περάσει τη νόσο ελαφρά δεν θα αναπτύξουν αποτελεσματικά αντισώματα, δεδομένου τέλος ότι το εμβόλιο δεν πρόκειται να έρθει πριν την άνοιξη του 2021, το «δεύτερο κύμα» θα υπάρξει και θα είναι επίσης σφοδρό. Στη θέση ότι δεν πρόκειται να υπάρξει θεαματική ανάκαμψη το 2021 συγκλίνουν και άλλες εκτιμήσεις, όπως της IP Morgan, που σε πρόσφατη έκθεσή της λέει ότι η παγκόσμια οικονομία δεν θα ανακάμψει στα επίπεδα του 2019 παρά μόνο μετά το 2022.

Άσχετα από αυτές τις εκτιμήσεις, ωστόσο, η γρήγορη κάλυψη των απωλειών της ύφεσης προϋποθέτει ότι ο καπιταλισμός πριν την κρίση του κορωνοϊού δεν έπασχε από «υποκείμενα νοσήματα», ότι η κρίση του κορωνοϊού δεν είναι ο πυροδότης της οικονομικής κρίσης αλλά η αιτία της. Πράγμα που δεν ισχύει.⁽³⁾

4. Οι Αναπτυσσόμενες χώρες, στο πελατολόγιο του ΔΝΤ: Οι απώλειες στις λεγόμενες Αναδυόμενες αγορές ξεπέρασαν τα 100 δισ. δολάρια, τρεις φορές πάνω σε σχέση με την κρίση του 2008! Ταυτόχρονα, 170 χώρες-μέλη του Ταμείου (από τις 189) θα περάσουν από ύφεση. Δήλωσε η Γκεοργκίεβα:

«Οι αναδυόμενες αγορές και τα έθνη χαμηλού εισοδήματος – σε όλη την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και σε μεγάλο μέρος της Ασίας – διατρέχουν υψηλό κίνδυνο. Με πιο αδύναμα συστήματα υγείας, πολλοί αντιμετωπίζουν την τρομακτική πρόκληση να καταπολεμήσουν τον ιό σε πυκνοκατοικημένες πόλεις και φτωχογειτονιές – όπου η κοινωνική αποστασιοποίηση είναι δύσκολη επιλογή. Με λιγότερους πόρους, είναι επικίνδυνα εκτεθειμένοι στις συνεχιζόμενες κρίσεις ζήτησης και προσφοράς, σε δραστικές αυστηρότερες οικονομικές συνθήκες, ενώ ορισμένοι ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ένα μη βιώσιμο χρέος».

Ως αποτέλεσμα, το πελατολόγιο του ΔΝΤ διευρύνεται θεαματικά, καθώς ήδη 90 χώρες ζήτησαν χρηματοδοτική βοήθεια και ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος, η Γκεοργκίεβα δήλωσε ότι το Ταμείο θα διαθέσει εν δυνάμει το σύνολο των χρηματοδοτικών του δυνατοτήτων, ύψους 1 τρισ. δολαρίων. Η πιο μαζική στην Ιστορία διαδικασία ιμπεριαλιστικής υποδούλωσης χωρών μέσω του χρέους και των ελλειμμάτων είναι ante portas!

5. Οι αντοχές του χρηματοπιστωτικού τομέα θα δοκιμαστούν: Παρόλο που οι τράπεζες ύστερα από την κρίση του 2008 καλυτέρευσαν την κεφαλαιακή τους επάρκεια, «η αντοχή τους θα δοκιμαστεί σε αυτό το ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα αντιμετωπίζει σημαντικές πιέσεις και οι μηχανισμοί νομισματικής τόνωσης και ρευστότητας παίζουν έναν απαραίτητο ρόλο», δήλωσε η Γκεοργκίεβα.  

Γιαν τον λόγο αυτόν, το ΔΝΤ θα δημοσιεύει σύντομα Έκθεση Παγκόσμιας Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Είναι εντελώς αναμενόμενο: Τόσο βαθιά ύφεση σημαίνει πως σημαντικό μέρος του ιδιωτικού χρέους (επιχειρήσεων και νοικοκυριών) δεν θα μπορεί να εξυπηρετηθεί, καθώς πολλές επιχειρήσεις και πολλά νοικοκυριά θα χρεοκοπήσουν ή θα βρεθούν σε τρομακτική αδυναμία να πληρώνουν τα χρέη τους. Αυτό συνεπάγεται μια νέα γενιά «κόκκινων» δανείων, νέες κεφαλαιακές «τρύπες» για τις τράπεζες, νέα κυβερνητικά προγράμματα στήριξης των τραπεζών με κρατικές εγγυήσεις ή και «ζεστό χρήμα», νέα επιδείνωση του κρατικού χρέους κει εξ αυτού του λόγου.

6. Οι τομείς που πλήττονται ιδιαίτερα: Η Γκεοργκίεβα υπογράμμισε πως οι οικονομικοί τομείς οι οποίοι θα δεχτούν τη μεγαλύτερη πίεση είναι το λιανικό εμπόριο, η εστίαση, οι μεταφορές, ο τουρισμός. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για χώρες όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Σημαίνει ότι Ελλάδα και Κύπρος θα βρεθούν στην διεθνή πρωτοπορία όσον αφορά το βάθος της ύφεσης.

7. Η «ανόρθωση» μετά την κρίση: Καθείς με τις δυνάμεις του – ή με δανεικά…

Καθώς το βάθος της ύφεσης και η έκταση των συνεπειών της κρίσης συγκρίνονται με αυτές του πολέμου, η ανάκαμψη μετά την κρίση αποδίδεται πλέον όλο και συχνότερα με τον όρο «ανόρθωση». Δήλωσε επ’ αυτού η Γκεοργκίεβα:

«Θα χρειαστεί να προχωρήσουμε γρήγορα για να ενισχύσουμε τη ζήτηση. Τα συντονισμένα δημοσιονομικά κίνητρα θα είναι απαραίτητα. Όπου ο πληθωρισμός παραμένει χαμηλός και σταθερός, η νομισματική πολιτική θα πρέπει να παραμείνει ευνοϊκή. Όσοι διαθέτουν μεγαλύτερους πόρους και πολιτικό χώρο θα χρειαστεί να κάνουν περισσότερα, άλλοι, με περιορισμένους πόρους, θα χρειαστούν περισσότερη υποστήριξη». (υπογράμμιση δική μου)

Τι θα πει «πολιτικός χώρος» για παροχή «δημοσιονομικών κινήτρων»; Το να μην υπάρχουν δεσμεύσεις όπως το 3% στο έλλειμμα προκειμένου για τις χώρες-μέλη της ΕΕ ή, ακόμη χειρότερα, το 3,5 πρωτογενές πλεόνασμα προκειμένου για την Ελλάδα. Υπ’ αυτή την προϋπόθεση, κάθε χώρα δαπανά με τη μορφή δημοσιονομικών κινήτρων όσα μπορεί, αλλά οι δημοσιονομικά πιο αδύναμες θα χρειαστούν «βοήθεια» -από το ΔΝΤ- υπό τους γνωστούς όρους των «προγραμμάτων προσαρμογής».
Όσο για τις χώρες που δεν έχουν «πολιτικό χώρο», όπως η Ελλάδα και άλλες χώρες-μέλη της ΕΕ και της ιδιαίτερα της Ευρωζώνης, θα πρέπει να βασιστούν στα δανεικά μέσω Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (αγορά κρατικών ομολόγων = κρατικού χρέους στο πλαίσιο του προγράμματος «ποσοτικής χαλάρωσης») ή να… πέσουν στην ανάγκη του ESM… αγοράζοντας και ένα μνημονιακό «πακέτο»…

Οι μεγάλοι απόντες των δηλώσεων: παγκόσμια υπερχρέωση, ελλείμματα, νέα μνημόνια

Από τις δηλώσεις της Γκεοργκίεβα απουσιάζουν αναφορές σε ενοχλητικές πτυχές που αφορούν τα «υποκείμενα νοσήματα» του καπιταλισμού που προϋπήρχαν της κρίσης του κορωνοϊού που για να τα παραθέσουμε και αναλύσουμε θα χρειαζόταν ένα άλλο αναλυτικό άρθρο.⁽⁴⁾ Σε δηλώσεις που περιλαμβάνουν ειδικό «κεφάλαιο» για τις προοπτικές ανάκαμψης ύστερα από την κρίση, είναι εξόφθαλμη η απόκρυψη ουσιωδών παραμέτρων και συνεπειών που είναι προδιαγεγραμμένες. Οι παραλείψεις είναι προφανώς συνειδητές και αφορούν:

• Την προφανή άμεση συνέπεια της ύφεσης σε συνδυασμό με την αύξηση των κρατικών δαπανών για την αντιμετώπιση της κρίσης: την τεράστια αύξηση των κρατικών ελλειμμάτων. Για παράδειγμα, η Morgan Stanley εκτιμά ότι το αμερικανικό ομοσπονδιακό έλλειμμα το 2020 θα εκτιναχτεί στο 18% του ΑΕΠ! Το 2020 θα είναι χρονιά μεγάλων ελλειμμάτων για όλες τις χώρες, περιλαμβανομένων όλων των ισχυρών καπιταλιστικών χωρών. Τα ελλείμματα θα είναι τόσο υψηλά, ώστε θα απαιτηθούν πολλά χρόνια για να μειωθούν δραστικά στα προ της κρίσης επίπεδα.
• Η ύφεση σε συνδυασμό με τα υψηλά κρατικά ελλείμματα θα εκτοξεύσουν σε νέα ύψη το κρατικό χρέος: Η ύφεση επειδή μειώνει το ΑΕΠ (που είναι ο παρονομαστής στη σχέση χρέους/ΑΕΠ) και το κρατικό έλλειμμα επειδή θα χρηματοδοτηθεί με δανεισμό, άρα προστίθεται στο υπάρχουν συσσωρευμένο κρατικό χρέος. Όπως και με τα ελλείμματα, έτσι και με το χρέος η αύξηση δεν θα είναι εφάπαξ, δεν θα αφορά δηλαδή το 2020, αλλά και τα επόμενα χρόνια μέχρι και να (και εφόσον) οι χώρες ή ένα μέρος τους να επανέλθουν σε δημοσιονομική ισορροπία (μηδενικό δημοσιονομικό έλλειμμα). Ύστερα από την κρίση του 2008, το κρατικό χρέος εκτοξεύτηκε παγκόσμια (μεσοσταθμικά) 20 και πλέον εκατοστιαίες μονάδες πάνω από τα προ της κρίσης επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ύστερα από την τωρινή κρίση θα υπάρξει νέα παγκόσμια εκτόξευση, αρκετά πάνω από το 100% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η παγκόσμια υπερχρέωση, υποκείμενο νόσημα του καπιταλισμού πριν την κρίση του κορωνοϊού, θα προσλάβει ιστορικές διαστάσεις.
• Νέα προγράμματα λιτότητας: Για τις χώρες που θα πέσουν στα «νύχια» του ΔΝΤ για χρηματοδοτική βοήθεια, είναι προφανές ότι πρέπει να αναμένεται νέα γενιά προγραμμάτων «προσαρμογής». Για τις χώρες της ΕΕ, πρέπει να είναι προφανές ότι θα εκπονηθεί πρόγραμμα επανόδου στη δημοσιονομική ισορροπία σε βάθος λίγων χρόνων 3ετίας ή 5ετίας). Για τις χώρες της Ευρωζώνης, ένα τέτοιο πρόγραμμα επανόδου θα είναι ακόμη αυστηρότερο. Για την Ελλάδα και την Ιταλία θα είναι «βρόχος αποπνιγμού»…

Όμως, όλα αυτά -και άλλα πολλά- ανήκουν στην κατηγορία αυτών που «δεν λέγονται αλλά γίνονται». Για την ακρίβεια: όταν ειπωθούν, σημαίνει πως ήρθε η ώρα για να γίνουν…

Σημειώσεις-παραπομπές:

1. https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/04/07/sp040920-SMs2020-Curtain-Raiser

2. https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-04-07/pandemic-will-accelerate-history-rather-reshape-it

3. https://www.redtopia.gr/%ce%b7-%cf%84%ce%ad%ce%bb%ce%b5%ce%b9%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%b1%ce%b9%ce%b3%ce%af%ce%b4%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%b1%cf%85%cf%84%ce%b1%cf%80%ce%ac%cf%84%ce%b7-%cf%84%ce%b7/

(4) Βλέπε σχετικά παραπομπή (3)

του Χρήστου Κατόπη

Από την έναρξη της επιβολής του περιορισμού κυκλοφορίας και την εξάπλωση του μέτρου σε ολοένα και περισσότερες χώρες, έχει ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση σε σχέση με το κατά πόσο ο αναγκαστικός περιορισμός κυκλοφορίας (με την επιβολή προστίμου σε περίπτωση μη – συμμόρφωσης) είναι «υποχρεωτικός» για την καταπολέμηση της επιδημίας του νέου κορωνοϊού ή όχι.

Από την ακροδεξιά συνομοσιωλογική άποψη που ισχυρίζεται ότι ο νέος ιός είναι «fake news» που χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή κάποιου «μεγάλου σχεδίου», μέχρι την άποψη που ισχυρίζεται ότι αυτός είναι μονόδρομος για την καταπολέμηση της πανδημίας και φτάνει να υπονοεί στο ότι οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου με βάση το «κοινό καλό», υπάρχει μια ολόκληρη βεντάλια απόψεων, κάποιες από τις οποίες αξίζει να συζητηθούν.
Καταρχήν, είναι προφανές, ότι ο νέος ιός είναι υπαρκτός και υπολογίσιμος κίνδυνος: ιδιαίτερα σε χώρες με υποβαθμισμένο δημόσιο σύστημα υγείας και σύστημα ασφάλισης, έχει ως αποτέλεσμα εκατοντάδες ή χιλιάδες νεκρούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ.

Εξίσου προφανές, είναι ότι οι κυβερνήσεις δε λειτουργούν με γνώμονα το «κοινό καλό» και την υγεία της πλειοψηφίας του πληθυσμού: η καθυστέρηση μιας σειράς χωρών με ισχυρή παραγωγική βάση και «βαριά» βιομηχανία (Γερμανία, Ολλανδία) να πάρουν μέτρα είναι ενδεικτική,χώρες όπως η Σουηδία δεν έχουν πάρει ακόμη και σήμερα,ενώ σε περιοχές όπως τη Βόρεια Ιταλία που είχαν χτυπηθεί αισθητά από τον ιό,η άρνηση μεγάλων εργοστασίων να κλείσουν οδήγησαν σε διαμαρτυρίες και απεργίες εργαζομένων. Στην Ελλάδα, υπήρχαν και υπάρχουν πολλές καταγγελίες για μαζικούς χώρους εργασίας που συνεχίζουν να λειτουργούν ενώ δεν ανήκουν στην αλυσίδα τροφοδοσίας (call center όπως μέχρι πρόσφατα η Teleperfomance ή εργοστάσια όπως αυτό στη Σίνδο με το κρούσμα κορωνοϊού) και δεν τηρούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Σε καμία από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, δεν υπάρχει κάποια κίνηση από την πλευρά των κυβερνήσεων που να υποχρεώνει τους εργοδότες να πράξουν το αυτονόητο.Ταυτόχρονα,η ΕΕ δε συμφωνεί σε καμία κοινή στρατηγική ή οικονομική βοήθεια για τις πιο βαριά πληττόμενες χώρες, όπως έδειξε το πρόσφατο Eurogroup.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει οι πολιτικές ηγεσίες έχουν την «πολυτέλεια» να μένουν άπραγες: οι ολοένα αυξανόμενοι νεκροί, λόγω των συστημάτων υγείας που και οι ίδιες υποβάθμισαν, και ο φόβος για τις ενδεχόμενες αντιδράσεις του κόσμου, τις αναγκάζουν να αποδείξουν ότι κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν.

Έτσι, σε μια σειρά από χώρες, οι κυβερνήσεις, ζυγίζοντας την ενδεχόμενη ζημιά στο μεγάλο κεφάλαιο από την μία, και το πολιτικό κόστος από την άλλη, εφαρμόζουν με μεγαλύτερη ή μικρότερη ταχύτητα όσο το δυνατόν πιο «ανέξοδα» αλλά «ισχυρά» (σε επικοινωνιακό επίπεδο) μέτρα. Έτσι, για παράδειγμα, στην Ελλάδα εφαρμόζεται το μέτρο περιορισμού κυκλοφορίας, ενώ οι ιδιωτικές κλίνες ΜΕΘ που χρειάζεται το ΕΣΥ, μισθώνονται από το δημόσιο σε τιμή διπλάσιας της κανονικής, αντί να επιταχθούν. Τα δωρεάν μαζικά τεστ (που ήταν βασικός πυλώνας της στρατηγικής χωρών της Ασίας που δίνουν πιο επιτυχημένα την μάχη ενάντια στον κορωνοϊό) παραμένουν ανύπαρκτα, ενώ σε ιδιωτικές κλινικές ξεκινούν από την τιμή «ευκαιρίας» των 120 ευρώ.

Για να μιλήσει κανείς για την αποτελεσματικότητα και την αναγκαιότητα των εφαρμοσθέντων μέτρων, πρέπει να λάβει και έναν ακόμη παράγοντα υπόψη του: την κατάσταση της διεθνούς οικονομίας. Με τις εκτιμήσεις του Τόμσεν σχετικά με το ότι κάθε μήνα που βασικοί παραγωγικής τομείς μιας εθνικής οικονομίας παραμένουν κλειστοί, χάνεται το 3% του ΑΕΠ, η επιτάχυνση της επερχόμενης ύφεσης είναι αναπόφευκτη, με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις να μιλούν για κρίσης της τάξης του ½ από αυτήν του 2008 σε μια ήδη τσακισμένη οικονομία με αποδιαρθωμένα εργατικά δικαιώματα, μισθούς και συντάξεις.

Το ποιον θα αγγίξει, και τελικά, «ποιος θα κληθεί να πληρώσει» την κρίση έχει ήδη φανεί: τα μεγάλα ελληνικά κανάλια παίρνουν 11 εκατομμύρια για να διαφημίσουν την καμπάνια «Μένουμε Σπίτι» και οι μεγάλες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ δέχονται πακέτο διάσωσης ύψους 500 δισεκατομμυρίων. Η ελληνική κυβέρνηση δίνει σε ιδιωτικές κλινικές 30 εκατομμύρια, ενώ οι προσλήψεις στο ΕΣΥ είναι ισχνές και ορισμένου χρόνου, και το ιατρικό προσωπικό διαμαρτύρεται ότι δεν έχει τον απαραίτητο εξοπλισμό προστασίας. Στα μέσα Μαρτίου, το ισοζύγιο προσλήψεων – απολύσεων στην Ελλάδα ήταν αρνητικό κατά 40 χιλιάδες. Οι καταγγελίες για υποχρεωτικές άδειες, απολύσεις, «εθελοντικές» περικοπές μισθών σε μία σειρά από επιχειρήσεις αυξάνονται μέρα με την μέρα.

Αυτό είναι το φόντο στο οποίο τίθενται οι πρόσφατες απαγορεύσεις.

Σε αυτό το φόντο, η ανησυχία για ειδήσεις όπως ότι ο ακροδεξιός Ορμπάν γίνεται τυπικά ο πρώτος «δικτάτορας» εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης –δηλαδή ο πρώτος πρωθυπουργός που αποκτά υπερεξουσίες με το δικαίωμα να ρυθμίζει τα πάντα με διατάγματα- είναι απολύτως βάσιμη, ειδικά όταν αυτό το μέτρο εφαρμόζεται επ’αόριστον.

Γεγονότα όπως το παραπάνω, η «αναστολή της απαγόρευσης πολιτικής επιστράτευσης και κάθε μορφής επίταξης κατά τη διάρκεια απεργίας μέχρι τις 30 Απριλίου», που πήγε πακέτο με την θεσμοθέτηση της εργασίας για 2 βδομάδες το μήνα με την αντίστοιχη μείωση του μισθού και την αναστολή του «ΕΡΓΑΝΗ» για διάστημα έξι μηνών, η παρουσία της αστυνομίας στις 7 Μάη στην διαμαρτυρία των υγιειονομικών στον Ευαγγελισμό και τα πρόστιμα σε μια σειρά από διαμαρτυρίες αλληλέγγυων,καθώς και περιστατικά αυταρχισμού και ρατσιστικών επιθέσεων της αστυνομίας με «άλλοθι» την απαγόρευση της κυκλοφορίας, δείχνουν το εξής: οι αστικές τάξεις και οι κυβερνήσεις προσπαθούν να κάνουν την «κρίση, ευκαιρία».

Σε μια σειρά από χώρες, οι αστικές τάξεις και οι κυβερνήσεις «προετοιμάζονται» για την επερχόμενη ύφεση. Η «συνταγή» φαίνεται να είναι η γνωστή: ξελάσπωμα, έως και κέρδη, του μεγάλου κεφάλαιου μέσω της επίθεσης στα εργατικά δικαιώματα.

Στην Ελλάδα, με το δημόσιο σύστημα υγείας διαλυμμένο, αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση επιλέγει να χρησιμοποιήσει ευκαιριακά το ,κατά τα άλλα λογικό, μέτρο του περιορισμού της κυκλοφορίας, προκειμένου να τρομοκρατήσει και να καταστείλει κάθε διεκδίκηση για ενίσχυση της δημόσιας και δωρεάν υγείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ίδιο ευκαιριακά το χρησιμοποιεί προκειμένου να περάσει αντεργατικές νομοθεσίες και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ίδιο συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί σε μια σειρά από χώρες σε όλον τον κόσμο.

Όταν ,λοιπόν, άνθρωποι συνεχίζουν να χάνονται λόγω της έλλειψης διάθεσης της κυβέρνησης για την βελτίωση του ΕΣΥ, όταν εργαζόμενοι/ες απολύονται τώρα, όταν άνεργοι/ες ή επισφαλώς εργαζόμενοι/ες δεν προβλέπεται να έχουν κάποιο οικονομικό βοήθημα από την κυβέρνηση, όταν μετανάστες/τριες συνεχίζουν να βρίσκονται εγκλωβισμένοι/ες σε κέντρα κράτησης,η απάντηση δεν μπορεί να «αναβάλλεται» λόγω της αναγκαιότητας της τήρησης της απαγόρευσης κυκλοφορίας.

Φυσικά με την τήρηση των απαραίτητων μέτρων προφύλαξης, και χρησιμοποιώντας εμπειρίες από παραδείγματα όπως αυτό της Beat (στάση εργασίας κατά τη διάρκεια απομακρυσμένης εργασίας) ή δράσεων όπως το μοίρασμα ειδών πρώτης ανάγκης σε ευπαθείς ομάδες και εξοπλισμού προστασίας σε υγειονομικό προσωπικό,όλες οι οργανώσεις της αριστεράς,τα σωματεία και τα συνδικάτα, οι εργαζόμενοι/ες, άνεργοι/ες πρέπει να αντιδράσουν τώρα.

Η αλληλεγγύη και ο αγώνας των «από κάτω» είναι ο «μονόδρομος» για να βγούμε από την πανδημία.

Σύστηµα υγείας και έρευνα, στα νύχια της καπιταλιστικής κερδοσκοπίας

O ιός µε το σχήµα της κορώνας SARS-Cov-2 που προκαλεί το σύνδροµο οξείας αναπνευστικής δυσλειτουργίας ή την ασθένεια COVID-19, δεν αποτελεί κατασκεύασµα κάποιου τρελού επιστήµονα στο εργαστήριο, αλλά είναι αποτέλεσµα της εξελικτικής βιολογίας. Τα προηγούµενα χρόνια είχαν αποµονωθεί διάφορα στελέχη κορωνοϊών αλλά ο SARS-Cov-2 είναι το πρώτο που προσβάλει το ανθρώπινο αναπνευστικό σύστηµα µε άγνωστες θεραπευτικές προσεγγίσεις και συνέπειες και χωρίς την ανάπτυξη εµβολίων εναντίον του. Η απώλεια των ασθενών που προσβάλλονται από τον ιό είναι αποτέλεσµα και αυτό εξέλιξης. Όχι βιολογικής αυτή τη φορά, αλλά του καπιταλισµού, της κρίσης του και των στρατηγικών λιτότητας.

Εξέλιξη είναι και η αποδυνάµωση του δηµόσιου συστήµατος υγείας µε τις αντιλαϊκές πολιτικές του καπιταλιστικού συστήµατος που απέλυσε 1.500 γιατρούς, έκλεισε τουλάχιστον έξι νοσοκοµεία στην Αττική, άφησε χωρίς βασικό εξοπλισµό τους υγειονοµικούς, µε αποτέλεσµα τουλάχιστον 100 να έχουν προσβληθεί και άλλοι 500 να είναι σε καραντίνα. Οι ίδιες πολιτικές εθελοτυφλούν και δεν ανανεώνουν συµβάσεις νοσοκοµειακών και ακυρώνουν προσλήψεις γιατρών.

Προκλητική αδιαφορία για τον δηµόσιο τοµέα

Από την πρώτη στιγµή πανεπιστηµιακοί και ακαδηµαϊκοί, η Ένωση Βιοεπιστηµών, ανεξάρτητοι επιστήµονες από το εξωτερικό και το εσωτερικό µε επιστολές τους, ανακοίνωσαν την άµεση ανάγκη αύξησης των διαγνωστικών τεστ όχι µόνο σε αυτούς που εµφανίζουν συµπτώµατα αλλά και σε τυχαίο δείγµα του πληθυσµού, καθώς η έγκαιρη αποµόνωση των ασυµπτωµατικών ατόµων  είναι µια πολύ βασική προσέγγιση περιορισµού της µετάδοσης.

Την έµπρακτη συµπαράσταση και την αφιλοκερδή διαθεσιµότητά τους για την παροχή εκπαιδευµένου και καταρτισµένου επιστηµονικού προσωπικού καθώς και υπερσύγχρονων µηχανηµάτων των ερευνητικών εργαστηρίων τους ώστε να αυξηθούν τα τεστ για τη διάγνωση του ιού έδειξαν το Καποδιστριακό πανεπιστήµιο ΕΚΠΑ, όλες οι ιατρικές σχολές της χώρας, το πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, το ερευνητικό ίδρυµα Φλέµινγκ, το Εθνικό Συµβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤΕΚ). Την άµεση διαθεσιµότητά τους για πραγµατοποίηση των διαγνωστικών τεστ στα εργαστήρια που διαθέτουν τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα δήλωσαν επίσης πολλές οµάδες φοιτητών και αποφοίτων γιατρών, βιοχηµικών και βιολόγων από τα αντίστοιχα τµήµατα.

Η κυβέρνηση αδιαφόρησε προκλητικά και παρέκαµψε όλες αυτές τις προσφορές από τους ανθρώπους που είναι οι πλέον κατάλληλοι για την αντιµετώπιση αυτής της παγκόσµιας κρίσης. Αντίθετα, αποφάσισε να ενισχύσει τους ιδιώτες µε 30 εκ. ευρώ ώστε τα ιδιωτικά διαγνωστικά να πραγµατοποιηθούν από τα ιδιωτικά διαγνωστικά εργαστήρια, µε αµφίβολη ποιότητα και εγκυρότητα αποτελεσµάτων καθώς πολλά από αυτά δεν έχουν τα απαραίτητα συστήµατα ποιότητας (ISO), ενώ αρκετά από αυτά στέλνουν τα δείγµατα στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ που είναι το αρµόδιο διαγνωστικό του κράτους µαζί µε την Ιατρική Σχολή Αθηνών για την Αττική. Οπότε ουσιαστικά τα ιδιωτικά διαγνωστικά λαµβάνουν το αποτέλεσµα της εξέτασης από τα δηµόσια εργαστήρια και υπερκοστολογούν την αξία της εξέτασης έως και 300% πάνω αφού η τιµή της εξέτασης στο ιδιωτικό διαγνωστικό ξεκινά από 80 και φτάνει µέχρι και 300 ευρώ.

Ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών από την πρώτη µέρα ανακοίνωσης των κρουσµάτων µε επιστολή του έκανε έκκληση για αύξηση των ΜΕΘ σε όλα τα νοσοκοµεία, µε δεδοµένο ότι η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα µικρότερα ποσοστά αναλογίας ΜΕΘ/100.000 (περίπου 5-6). Η επίταξη των ιδιωτικών κλινικών όχι µόνο δεν έγινε από την πρώτη στιγµή, όπως έγινε παγκοσµίως, αλλά αποτέλεσε άλλη µία ευκαιρία κυβερνητικής αυθαιρεσίας για να ενισχύσει τους καπιταλιστές της υγείας ξοδεύοντας διπλάσια χρηµατικά ποσά για να νοικιάσει ιδιωτικές κλίνες, ΜΕΘ και ασθενοφόρα.

Οι ΜΕΘ στο νοσοκοµείο Σωτηρία έχουν γεµίσει ήδη από την προηγούµενη εβδοµάδα όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα κρούσµατα στην Αττική. Στο νοσοκοµείο Ευαγγελισµός, ο πρόεδρος των γιατρών του νοσοκοµείου έκανε έκκληση για επίταξη ιδιωτικών κλινικών καθώς τα µισά κρεβάτια ΜΕΘ είχαν ήδη καταληφθεί στο µεγαλύτερο νοσοκοµείο αναφοράς της Αττικής. Οι γιατροί του νοσοκοµείου της Πάτρας συµφωνούν µε τα παραπάνω αυτονόητα αιτήµατα. Βέβαια παράπλευρες απώλειες του απάνθρωπου συστήµατος υγείας είναι και οι ασθενείς µε υποκείµενα νοσήµατα που δεν υπάρχει δυνατότητα να νοσηλευτούν λόγω πληρότητας των ΜΕΘ χάνοντας τη µάχη για τη ζωή όχι από το ιό αλλά από τις πολιτικές λιτότητας.

Το παράδειγµα της Ιταλίας που όλοι ψηφοθηρικά εκµεταλλεύονται είναι αποτέλεσµα του καπιταλιστικού συστήµατος του πλούσιου ιταλικού Βορρά και της ΕΕ που οι ζωές των ανθρώπων δεν έχουν καµία σηµασία µπρος στο κέρδος. Το παράδειγµα της Γερµανίας βέβαια, που κάνει 50.000 τεστ ηµερησίως ενώ εµείς έχουµε φτάσει τις τελευταίες εβδοµάδες τα 15.000, αποσιωπάται. Πολλές φορές βέβαια τα τεστ γίνονται και τα αποτελέσµατα βγαίνουν µετά θάνατον, οπότε δεν έχουν καµία πρακτική σηµασία. Υπάρχει ένα µεγάλο ποσοστό του πληθυσµού που είναι ασυµπτωµατικό, που σηµαίνει ότι διασπείρει τον ιό χωρίς να το γνωρίζει. Οπότε η διενέργεια πολλών τεστ σε τυχαίο δείγµα του πληθυσµού θα αποµονώσει αυτούς τους φορείς περιορίζοντας ακόµα περισσότερο την εξάπλωση. Η αναλγησία της κυβέρνησης ως προς την εκτέλεση διαγνωστικών τεστ φαίνεται και από το γεγονός ότι έχει αφήσει χωρίς τεστ ΚΑΙ όλους τους υγειονοµικούς εάν δεν φτάσουν στο έσχατο σηµείο εκδήλωσης της λοίµωξης, µε αποτέλεσµα όποιο ύποπτο κρούσµα έρχεται σε επαφή µαζί τους να υπάρχουν πολλές πιθανότητες να κολλήσει. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση γιατρού στο ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης που ενώ παρουσίαζε όλα τα συµπτώµατα της λοίµωξης από κορωνοϊό, δεν του έγινε ποτέ τεστ µε άρνηση του ΕΟ∆Υ.

Οι γιατροί από όλα τα νοσοκοµεία της χώρας εκπέµπουν σήµα κινδύνου διαµαρτύρονται µπροστά στο υπουργείο Υγείας, δεν δέχεται να τους συναντήσει κανένας αρµόδιος του υπουργείου, στέλνουν και ξαναστέλνουν επιστολές στον πρωθυπουργό για την κατάρρευση του ΕΣΥ, κόβονται από τα συστηµικά κανάλια όταν θέλουν να µιλήσουν για τις τροµερές ελλείψεις µε τις οποίες αναγκάζονται να δουλέψουν θέτοντας σε κίνδυνο τους ίδιους τους οικείους τους και τους ασθενείς τους.

Τι λέει ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (ΠΟΥ)

Τρία είναι τα βασικά µέτρα αντιµετώπισης της πανδηµίας σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας: Η έγκαιρη διάγνωση, η έγκαιρη αποµόνωση των νοσούντων και η έγκαιρη αντιµετώπιση. Η Ιταλία δεν ακολούθησε κανένα από τα παραπάνω µέτρα, µε αποτέλεσµα τα νοσοκοµεία της να γεµίσουν ταυτόχρονα µε µεγάλο αριθµό ασθενών που δεν µπορούσαν να διαχειριστούν. Ταυτόχρονα, µε σχεδόν όλη την εργατική τάξη του δευτερογενούς τοµέα στα εργοστάσια να µην έχει σταµατήσει λεπτό την παραγωγή και να συνωστίζεται στο µετρό κάθε πρωί στο δρόµο για τη δουλειά, η εξάπλωση κλιµακώθηκε. Τώρα που η Ιταλία µετράει τους περισσότερους νεκρούς παγκοσµίως, οι εργάτες άρχισαν να κάνουν απεργίες πολύ απλά για να µην πεθάνουν οι ίδιοι αλλά και άλλοι από το ιό.

Τα περιοριστικά µέτρα του κατ’ οίκον περιορισµού για άγνωστο χρονικό διάστηµα, που περηφανεύεται πως έχει λάβει εγκαίρως η κυβέρνηση Μητσοτάκη, δεν είναι µέτρο αντιµετώπισης της πανδηµίας. Είναι αναποτελεσµατικό από τις τρεις στρατηγικές προστασίας από την έξαρση του ιού να διαλέγεις µόνο τον εγκλεισµό και τα πρόστιµα, µε προφανή στόχο να µην ξοδέψεις ούτε ένα ευρώ στη δηµόσια υγεία. Καµία προετοιµασία δεν είχε κάνει η κυβέρνηση για την αντιµετώπιση της πανδηµίας, αν και τα σηµάδια της διασποράς της είχαν προειδοποιήσει από τα τέλη ∆εκέµβρη. Κανένα άλλο µέτρο ενίσχυσης δεν ήταν έτοιµο παρά µόνο τα διαφηµιστικά σποτ που αναµεταδίδουν την απαλλαγή της κρατικής ευθύνης και τη µετατροπή της σε ατοµική και συλλογική. ∆ηµιουργούν συνειδητά και συστηµατικά την εικόνα πως για ό,τι πάθουν οι συνάνθρωποί µας εµείς και µόνο εµείς είµαστε υπεύθυνοι και ας αφήνουν τους γιατρούς και τους νοσηλευτές χωρίς µάσκες, τους ασθενείς χωρίς κρεβάτια ΜΕΘ, τους εργαζόµενους µε υποσχέσεις για µακροπρόθεσµες πληρωµές του δώρου του Πάσχα, τους πρόσφυγες στοιβαγµένους στα camps και τους άστεγους και τοξικοµανείς στη µοίρα τους. ∆εν είχε γίνει καµία µεγάλη προµήθεια σε διαγνωστικά κιτ κορωνοϊού και τώρα ο κίνδυνος εξάντλησης των αποθεµάτων είναι πολύ κοντά µας. Τα περιοριστικά µέτρα βέβαια άργησαν πολύ να έρθουν στις εκκλησίες, ήταν µεγάλο το δίληµµα ποιος αρχηγός της πολιτείας ή της εκκλησίας θα έχανε τη δόξα και το χρήµα, ενώ και ύστερα από το κλείσιµο των ναών έµεινα ανοιχτά πολλά «παράθυρα» προσέλευσης για προσωπική προσευχή. Όσο για τους φαντάρους, φαίνεται πως η παραµονή σε στρατόπεδα… προσδίδει κάποια µορφής «ανοσία» την ίδια στιγµή που οι νεοσύλλεκτοι φαντάροι εξακολουθούν να παρουσιάζονται κανονικά στα στρατόπεδα-υποδοχείς, πράγµα που σηµαίνει ότι σε έναν χώρο ζουν, τρώνε και κοιµούνται περισσότερα από 300 άτοµα όπου δεν υπάρχει κανένα περιθώριο να τηρείται ούτε το ελάχιστο των µέτρων ασφάλειας.

Η έρευνα

Οι προτεραιότητες και επιλογές των κυβερνήσεων καθορίζουν επίσης την κατεύθυνση και το περιεχόµενο της έρευνας σε ιατρικά ζητήµατα. Φυσικά ακολουθούν τις κατευθύνσεις της χρηµατοδότησης των φαρµακοβιοµηχανιών, που δίνουν το βάρος όχι στην ανάπτυξη εµβολίων -γιατί δεν τους συµφέρει- στην κυκλοφορία για παράδειγµα ενός πανάκριβου αντικαρκινικού φαρµάκου που θα λαµβάνει ο ασθενής εφόρου ζωής  – ενώ τα εµβόλια που είναι άπαξ. Προκειµένου για τους µακροχρόνια αρρώστους ο χρόνος είναι χρήµα, πολύ χρήµα…

Εκτός από την 30.000 ακάλυπτες θέσεις ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού, η υποστελέχωση συνεχίζεται και στα διαγνωστικά τµήµατα των νοσοκοµείων, που είναι ανύπαρκτα ακόµα και υπό αυτές τις συνθήκες της πανδηµίας. Υπάρχει άµεση ανάγκη να αναδειχθεί η συµβολή των βιοεπιστηµών στη µοριακή διάγνωση στα νοσοκοµεία, καθώς απουσιάζει ακόµα και από τα πανεπιστηµιακά νοσοκοµεία που αποτελούν και νοσοκοµεία αναφοράς.

Η ενδυνάµωση του κοινωνικού κράτους είναι η µοναδική λύση για να σώσει τον κόσµο από τις πανδηµίες τώρα και στο µέλλον. Όλοι θα πρέπει να έχουν ίσα δικαιώµατα πρόσβασης στη δηµόσια υγεία. Όλοι γιατί ο ιός δεν διαχωρίζει µεν ποιον θα προσβάλει, αλλά µε το δηµόσιο σύστηµα υγείας άρρωστο και αποδυναµωµένο, οι απώλειες είναι ταξικές, δηλαδή συγκεντρώνονται σε µεγάλο ποσοστό σε ασθενείς που προέρχονται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώµατα. ∆ιεκδικούµε άµεση ενίσχυση του ΕΣΥ µε γιατρούς και νοσηλευτές, εγκατάσταση για άµεση διάγνωση και παράλληλα ενίσχυση της χρηµατοδότησης της έρευνας και των ερευνητών που θα αναπτύξουν τα εµβόλια και τις διαγνωστικές τεχνικές για πιο άµεση, γρήγορη και αποτελεσµατική διάγνωση, για τους επιστήµονες που λειτουργούν µε βάση το κοινωνικό όφελος και όχι για τα κέρδη της φαρµακοβιοµηχανίας και των καπιταλιστών.

Λ.

“Η ΜΕΘΟΔΟΣ – THE METHOD: Captured”

Ντοκιμαντέρ – 12′.55”

Ένα βράδυ του Οκτώβρη του 1967, στις 3 το ξημέρωμα, το κουδούνι στο σπίτι του Περικλή Κοροβέση χτύπησε. Ακολούθησε μια πολύμηνη σειρά φυλακίσεων και βασανιστηρίων. “Η Μέθοδος” είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να καταγράψει την εμπειρία του.

– 40ο Φεστιβάλ Δράμας ( Βραβείο Ντοκιμαντέρ)
– 23ο Φεστιβάλ “Νύχτες Πρεμιέρας”
– 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Σκηνοθεσία & Έρευνα: Χάρης Γιουλάτος – Φωτογραφία & Μοντάζ: Γιώργος Χρυσαφάκης – Μουσική: Βασίλης Ποδάρας – Ήχος: Μάρκος Βουτσίνος – Διευθ. Παραγωγής: Άννα-Μαρία Λυρή – 2η κάμερα: Αριάν Θεοδωρής  – Παραγωγή & εκτέλεση: Wonderspot media

Εδώ οι “Ανθρωποφύλακες” σε pdf

Μπροστά στη Μεγάλη Ύφεση και σε μια κρίση ιστορικών διαστάσεων, χρειαζόμαστε στρατηγική ανταγωνιστική με την καθεστωτική συναίνεση, την ακραία λιτότητα και τον καπιταλισμό

Του Πάνου Κοσμά

«Η πάλαι ποτέ, υπό άλλες επώδυνες ιστορικές συνθήκες, διχοτομημένη ‘‘πάνω’’ και ‘‘κάτω’’ πλατεία Συντάγματος, ο παλμογράφος της Αθήνας, ερήμωσε ατάκτως, αποτυπώνοντας τον πάνδημο, υπερταξικό, υπερκομματικό φόβο απέναντι στον παγκόσμιο φονικό εισβολέα. Ζην επικινδύνως ή μένουμε σπίτι; Το πρωτόγνωρο οικουμενικό κίνημα πειθάρχησης υπέρ ημών και υμών δείχνει να κερδίζει τη μάχη»

«Καθημερινή» 29.3.2020

Όταν η «ναυαρχίδα» του αστικού Τύπου διακινδυνεύει παραλληλισμούς με το 2011 και το «κίνημα των πλατειών», είναι φανερό ότι θεωρεί πως οι διακυβεύσεις είναι αναλόγως μεγάλες, ιστορικές. Και όταν μιλά για «πάνδημο, υπερταξικό, υπερκομματικό φόβο» είναι φανερό ότι δεν προβαίνει απλώς σε μια διαπίστωση αλλά προβάλλει ένα πολιτικό πρόταγμα: τη συναινετική, «εθνική» αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης. Δεν πρέπει να έχουμε καμία αμφιβολία: η αστική τάξη, η κυβέρνησή της, οι προπαγανδιστές και ιδεολόγοι της έχουν πλέον -αν υποθέσουμε ότι δεν είχαν ευθύς εξαρχής- πλήρη επίγνωση της κατάστασης. Γνωρίζουν ότι, με αφετηρία την κρίση του κορωνοϊού, έχει «πυροδοτηθεί» μια κρίση με καθολικά χαρακτηριστικά: κρίση δημόσιας υγείας, κρίση οικονομική, κρίση του κυρίαρχου μοντέλου κατανάλωσης, κρίση των στρατηγικών βιασμού της φύσης στο βωμό της ασύδοτης καπιταλιστικής ανάπτυξης, εν τέλει κρίση πολιτισμού με την ευρεία και ιστορική έννοια του όρου.

Όπως και με την κρίση του 2008, όπως με κάθε κρίση με καθολικά και δομικά χαρακτηριστικά, έτσι και τώρα, αγκαλιάζει όλες τις χώρες με λιγότερο ή περισσότερο βίαιο τρόπο, «φιλτραρισμένη» από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθεμιάς: οικονομικά, κοινωνικά, ιστορικά κ.λπ. Από αυτή την άποψη, η Ελλάδα θα είναι ξανά «διεθνής πρωτοπορία» όσον αφορά την έκταση και την ένταση των συνεπειών της.

Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, είναι λοιπόν προφανές ότι η πάλη για το δημόσιο σύστημα υγείας, για μέτρα στήριξης φτωχών και ανέργων κ.λπ., ενώ είναι αναγκαία αφετηρία, θα είναι από μόνη της αναποτελεσματική αν δεν ενταχθεί σε μια συνολικότερη στρατηγική σύγκρουσης με το σύστημα που παράγει σε διαρκώς διευρυνόμενη κλίμακα αυτά τα «φαινόμενα» και με τις κυβερνήσεις που διαχειρίζονται τις τύχες του. Οι καπιταλιστές, οι κυβερνήσεις τους και οι αναλυτές τους έχουν πλήρη επίγνωση ότι εδώ δεν «παίζεται» η τύχη του ενός ή το άλλου μέτρου αυτού καθαυτού αλλά η ικανότητά τους να πειθαρχήσουν την κοινωνική πλειονότητα σε ένα σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης που θα παλινορθώσει το σύστημα που τη γέννησε σε πιο αποκρουστική, επιθετική και ιογόνο -κυριολεκτικά και μεταφορικά- εκδοχή.

Ο πολλαχώς ιογόνος και ένοχος καπιταλισμός

Η συχνότητα με την οποία επικίνδυνοι παθογόνοι ιοί «επισκέπτονταν» το ανθρώπινο είδος, απειλώντας ή και προκαλώντας θανατηφόρες πανδημίες, μετριούνταν με αιώνες. Ωστόσο, από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και ύστερα η συχνότητα μετριέται με δεκαετίες και τις τελευταίες δύο με τρεις δεκαετίες με μερικά χρόνια. Η έρευνα -και η σχετική αρθρογραφία από τις πιο έγκυρες πένες του συστήματος- διαμορφώνει πλέον έναν κοινό παρονομαστή εκτιμήσεων: η θεαματική αύξηση της συχνότητας οφείλεται σε τρεις βασικούς λόγους: α) στις συνέπειες της καταστροφής των ενδιαιτημάτων άγριας ζωής από την αλόγιστη εκχέρσωση εδαφών και καταστροφή των δασών, που φέρνει όλο και πιο κοντά ιογόνα είδη της άγριας ζωής με τον άνθρωπο, β) στις συνθήκες υπό τις οποίες εκτρέφονται και ζουν τα ζώα στις εγκαταστάσεις της βιομηχανικής κτηνοτροφίας, οι οποίες ευνοούν τη μετάδοση ιών στους ανθρώπους αλλά και τη μετάλλαξή τους σε πιο επικίνδυνα στελέχη, γ) στις συνθήκες που διαμορφώνει η κλιματική αλλαγή (αύξηση υγρασίας κ.λπ.) σε συνδυασμό με τις συνθήκες που διαμορφώνει η αστυφυλία και η συγκέντρωση τεράστιων πληθυσμών στις πόλεις.

Έχοντας υπόψη αναλυτική και τεκμηριωμένη εικόνα για όλα αυτά και τις συνέπειές τους, τα τελευταία μόλις χρόνια ειδικοί προειδοποιούσαν ότι η εμφάνιση ιογόνου πανδημίας είναι θέμα χρόνου.

Ωστόσο, για τον καπιταλισμό είναι αδύνατο να μην είναι ο εαυτός του! Το κεφάλαιο, αυτός ο σύγχρονος Μινώταυρος, αυτή η αδηφάγος και ανεξέλεγκτη κοινωνική δύναμη, δεν γνωρίζει άλλον τρόπο ύπαρξης παρά τη διαρκώς επεκτεινόμενη καταστροφή των φυσικών αλλά και των ανθρώπινων πόρων. Είναι σε τέτοιο βαθμό «αδιόρθωτος», ώστε αδιαφορεί ακόμη και για την προστασία των κοινωνιών από τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης δράσης του. Ενώ η απειλή της πανδημίας πλησίαζε, αντί να ενισχύσουν τα δημόσια συστήματα υγείας, οι κυβερνήσεις τα κατεδάφιζαν συστηματικά για να ενισχύσουν τους κερδοσκόπους-εμπόρους δυστυχίας του ιδιωτικού συστήματος υγείας˙ και η ιατρική έρευνα για αποτελεσματικά φάρμακα αντιμετώπισης των επίφοβων ιών ήταν ανύπαρκτη επειδή οι πανίσχυρες πολυεθνικές της φαρμακοβιομηχανίας είχαν εστιάσει στα πολύ πιο κερδοφόρα φάρμακα που αφορούν χρόνιες παθήσεις. Οι καπιταλιστές και οι κυβερνήσεις τους δεν ήθελαν να σταματήσουν αυτό το πολυεπίπεδο «πάρτι» κερδοσκοπίας για να προστατέψουν τις κοινωνίες. Όπως κάνουν και με το όργιο οικονομικής κερδοσκοπίας, όπου το «πάρτι» συνεχίζεται μέχρι να ενσκήψει μια μεγάλη δομική κρίση. Έχουν ισχυρή αυτοπεποίθηση πως όταν έρθει η ώρα της κρίσης η τάξη των καπιταλιστών «έχει τον τρόπο της» ώστε ο «λογαριασμός» να πάει στα θύματα της εκμετάλλευσης, στη μεγάλη κοινωνική πλειονότητα που ζει από την εργασία της.

Δεν είναι πλέον «υψηλή θεωρία», δεν είναι άλλο αξιακό σύστημα, δεν αφορά το απώτερο μέλλον: ο καπιταλισμός είναι πολλαχώς ιογόνος και επικίνδυνος για το ανθρώπινο είδος! Και ο αντικαπιταλιστικός αγώνας είναι επιβεβλημένη, νόμιμη και κατεπείγουσα πράξη ιστορικής ευθύνης και κοινωνικής αυτοάμυνας.

Η Μεγάλη Ύφεση και οι αναμενόμενες συνέπειες

Η κρίση του κορονωϊού πυροδότησε την πανθομολογούμενα μεγαλύτερη οικονομική κρίση ύστερα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια νέα μεγάλη οικονομική κρίση είχε ήδη προαναγγελθεί με πυκνή αρθρογραφία ιθυνόντων και αναλυτών καπιταλιστικών οργανισμών, επενδυτικών τραπεζών και κερδοσκοπικών funds. Ο φόβος ήταν πως η «ακίδα» της προαναγγελθείσας ήδη από τα τέλη του 2018 επιβράδυνσης/ύφεσης της παγκόσμιας οικονομίας θα συναντιούνταν με τη «φούσκα» των αγορών προκαλώντας μια δεύτερη μεγάλη κρίση, ανάλογη ή και χειρότερη του 2008. Τελικά, έμελλε η «ακίδα» να είναι η κρίση του κορωνοϊού. Ο κορωνοϊός δεν ήταν, λοιπόν, η αιτία αλλά ο πυροδότης της κρίσης, στην οποία όμως προσέδωσε μεγάλο βάθος και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Ενώ το τοπίο όσον αφορά την εξέλιξη της κρίσης δημόσιας υγείας είναι ακόμη θολό, οι εκτιμήσεις των αστών αναλυτών για το βάθος της οικονομικής κρίσης επικαιροποιούνται σε διαρκώς πιο δυσμενή βάση. Η πιο πρόσφατη εκτίμηση του ΟΟΣΑ για 47 χώρες μιλάει για θηριώδη ύφεση από 15% μέχρι και 35% με τα 2/3 των χωρών να βρίσκονται πάνω από το επίπεδο 23%!
Συγκεκριμένα προβλέπεται «ύφεση καραντίνας» (της πρώτης φάσης της): Ελλάδα 35%, Ισπανία 29%, Γερμανία 29%, Ιταλία 27%, Ηνωμένο Βασίλειο 27%, Γαλλία 26%, ΗΠΑ 21%.

Σε τι βάθους ύφεση σε ετήσια βάση παραπέμπουν όλα αυτά; Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, με πρωταρχικό τη χρονική διάρκεια της καραντίνας, την έκταση και την αποτελεσματικότητα των μέτρων που λαμβάνουν οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις κ.λπ. Όλοι πάντως συμφωνούν ότι όσον αφορά την έκταση των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών βαδίζουμε για κρίση «τύπου ’29».

Οι συνέπειες: η «επόμενη μέρα»

Προς επίρρωσιν τέτοιων ή ανάλογων εκτιμήσεων, στις ΗΠΑ χάθηκαν στις δύο βδομάδες της καραντίνας πάνω από 10 εκατ. θέσεις εργασίας. Όλα μαρτυρούν ότι, τους επόμενους μήνες μέχρι και το τέλος του 2020, το φάντασμα της Μεγάλης Ύφεσης του 1929-30 θα επιστρέψει, προκαλώντας κοινωνική εκατόμβη: εκτίναξη σε επίπεδα πέρα από κάθε μεταπολεμική εμπειρία όχι μόνο της ανεργίας αλλά και των υπόλοιπων δεικτών «κοινωνικής δυστυχίας», δημιουργία τεράστιων «περιττών πληθυσμών» που θα φυτοζωούν στην εξαθλίωση με κρατικά επιδόματα πείνας.

Οι υπόλοιπες συνέπειες δεν θα είναι λιγότερο δραματικές. Ο καπιταλισμός οικονομικός μηχανισμός αλλά και οι καπιταλιστικές κοινωνίες ήταν ήδη «εξασθενημένοι οργανισμοί» πριν την κρίση του κορωνοϊού. Η συμπτωματολογία της γενικευμένης καχεξίας περιλάμβανε: διατήρηση σε πολύ υψηλά επίπεδα του ιδιωτικού χρέους, επιχειρήσεων και νοικοκυριών, λίγο κάτω από τα επίπεδα του 2008, γενικευμένη εκτίναξη του κρατικού χρέους (που «πάτησε» το 90% του ΑΕΠ μεσοσταθμικά/παγκόσμια, ενώ το συνολικό παγκόσμιο χρέος ανέρχεται πλέον σε 250 τρισ. δολάρια = 330% του παγκό0σμιου ΑΕΠ!), χαμηλοί ή και ισχνοί ρυθμοί ανάπτυξης, ιστορικά χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας, αλλά και υψηλοί δείκτες κοινωνικής καχεξίας/δυστυχίας στην καρδιά του ανοδικού οικονομικού κύκλου ως αποτέλεσμα των εντεινόμενων πολιτικών λιτότητας και εργασιακής απορρύθμισης.

Η «επόμενη μέρα» της Μεγάλης Ύφεσης θα επιδεινώσει δραματικά όλα αυτά. Θα αυξήσει σημαντικά τα κρατικά ελλείμματα και χρέη, θα δημιουργήσει νέα γενιά «κόκκινων» ιδιωτικών χρεών, θα φέρει νέα προγράμματα ενίσχυσης των τραπεζών με δημόσιες εγγυήσεις και δημόσιο χρήμα, θα πλήξει την κατανάλωση, θα εκτινάξει την ανεργία και τους δείκτες κοινωνικής δυστυχίας, θα επαναφέρει σε πιο επιθετική και «βουλιμική» μορφή την καπιταλιστική κερδοσκοπία ενάντια στη ζωντανή εργασία και τη φύση. Την «επόμενη μέρα» ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν θα «διορθωθεί», αλλά θα αποχαλινωθεί για να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος.

Η στρατηγική της κυβέρνησης Μητσοτάκη

Όλα αυτά θα γεννήσουν παγκόσμια και σε κάθε χώρα χωριστά μια ποικιλία εκδοχών (ανάλογα με το βάθος της κρίσης αλλά και με το «ιστορικό στοιχείο» που χαρακτηρίζει κάθε επιμέρους κοινωνικό σχηματισμό, η κρίση ηγεμονίας μπορεί να παραμείνει «εν δυνάμει» ή να εκδηλωθεί λιγότερο ή περισσότερο ανοιχτά) κρίσης ηγεμονίας των αρχουσών τάξεων, οι οποίες θα πρέπει να επιβεβαιώσουν στις νέες συνθήκες τον ηγετικό τους ρόλο. Το «τράνταγμα» από την κρίση θα είναι μεγάλο και η μάχη για τον επιμερισμό των συνεπειών της θα είναι σκληρή. Όπως είπε κι ο Μητσοτάκης, εννοώντας την υγειονομική κρίση, «είμαστε ακόμη στο τέλος της αρχής». Ακολουθούν η «μέση» και το «τέλος» της καθαυτό κρίσης, αλλά και η περίοδος της «ανόρθωσης» που μόνο σύντομη και ανέφελη δεν θα είναι. Προκειμένου για την Ελλάδα, όσα είπαμε γενικά για τον καπιταλιστικό κόσμο ισχύουν όλα επί το δυσμενέστερο:

• Αναμένεται να πληγεί από την πιο βαθιά ύφεση, διότι ο ελληνικός καπιταλισμός είναι πιο αδύναμος και πιο εκτεθειμένος στην κρίση.

• Δεδομένου ότι ήδη προ της κρίσης η ανεργία και οι υπόλοιποι δείκτες κοινωνικής δυστυχίας ήταν σε υψηλά επίπεδα, με την τωρινή βαθιά ύφεση θα εκτοξευτούν, προκαλώντας τη δεύτερη οξεία κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής στη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας (η προηγούμενη, στα χρόνια 2012-2016).

• Τα δημοσιονομικά μεγέθη θα εκτροχιαστούν: το πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% θα μετατραπεί σε πρωτογενές έλλειμμα, το χρέος θα εκτιναχτεί πάνω από το 200% του ΑΕΠ.

• Ως αποτέλεσμα των προηγούμενων, το πρόγραμμα διεθνούς επιτήρησης της ελληνικής χρεοκοπίας θα καταρρεύσει και θα αναδιατυπωθεί, φέρνοντας νέες μνημονιακές δεσμεύσεις και περικοπές.

• Οι 4 συστημικές τράπεζες θα χρειαστούν νέο πρόγραμμα στήριξης για να μην καταρρεύσουν, καθώς το πρόγραμμα «Ηρακλής» θα χρειαστεί πλέον πολύ περισσότερα κρατικά κεφάλαια και εγγυήσεις.

Όλα αυτά είναι ένας «λογαριασμός» που από κάποιον θα πρέπει να πληρωθεί. Και δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα σταλεί ξανά στη γνωστή… διεύθυνση: της εργαζόμενης πλειοψηφίας.
Θα ήταν λοιπόν ασυγχώρητη αφέλεια να πιστέψουμε ότι οι ιθύνοντες της ελληνικής άρχουσας τάξης δεν τα έχουν προβλέψει όλα αυτά. Θα ήταν ασυγχώρητη αφέλεια να πιστέψουμε ότι δεν προετοιμάζονται για όλα αυτά. Θα ήταν ασυγχώρητη αφέλεια να πιστέψουμε ότι η στρατηγική διαχείρισης της υγειονομικής πλευράς της κρίσης δεν είναι η «εισαγωγή» στη διαχείριση της συνολικής κρίσης και των συνεπειών της. Η ελληνική άρχουσα τάξη θα χρειαστεί να παλέψει για να αποφύγει ή, επειδή αυτό είναι αμφίβολο, να κερδίσει τη μάχη σε μια νέα κρίση ηγεμονίας. Και γνωρίζει καλά… εκ πείρας τρία πράγματα: α) ότι χρειάζεται μια «αφήγηση» ότι δρα για το συμφέρον όλου του έθνους, β) ότι χρειάζεται μια τακτική απόσεισης και μετάθεσης ευθυνών, γ) ότι στέλνοντας το «λογαριασμό» στην εργαζόμενη πλειονότητα θα αντιμετωπίσει κοινωνικές εκρήξεις και άρα θα χρειαστεί το «ρόπαλο» της καταστολής, δ) ότι οι όροι της ταξικής πάλης επανατοποθετούνται και όσα ίσχυαν μέχρι χθες έπαψαν σε μεγάλο βαθμό να ισχύουν.

Αν δούμε υπ’ αυτό το πρίσμα την κυβερνητική στρατηγική διαχείρισης της κρίσης, όλα είναι ευκόλως αναγνώσιμα…

Το κίνημα και η Αριστερά

Σε τέτοιες, δομικού χαρακτήρα και ιστορικής εμβέλειας κρίσεις, οι αμυντικοί αγώνες είναι αναγκαίοι και αναπόφευκτοι. Θα παραμένουν αμυντικοί ακόμη και αν προσλάβουν χαρακτηριστικά κοινωνικών εκρήξεων, αν δεν εντάσσονται σε μια συνειδητή στρατηγική σύγκρουσης με το σύστημα. Ωστόσο, σε τέτοιες συνθήκες οι αμυντικοί αγώνες από μόνοι τους είναι συνταγή ήττας. Αυτό ήταν ένα από τα μεγάλα διδάγματα των ταξικών αγώνων της περιόδου 2010-2015. Το δεύτερο μεγάλο δίδαγμα ήταν ότι η Αριστερά πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της ως της συνειδητής και οργανωμένης πρωτοπορίας του στρατοπέδου της εργασίας και να μην κάνει μετάθεση ευθυνών… στο λαό. Το τρίτο μεγάλο δίδαγμα ήταν πως ο πολιτικός χρόνος έχει τεράστια σημασία. Η κρίση στο ξεδίπλωμά της διακρίνεται από τις ιδιαίτερες φάσεις της, και σε καθεμιά αντιστοιχούν ιδιαίτερα συνθήματα και στόχοι που πρέπει να διατυπωθούν «σήμερα κι όχι αύριο». Το τέταρτο μεγάλο δίδαγμα ήταν πως όταν η ταξική πάλη αφορά ιστορικές διακυβεύσεις και άρα διεξάγεται στη μεγάλη κλίμακα, απαιτείται αντίστοιχα συγκέντρωση δυνάμεων για να δοθούν αποτελεσματικά οι μάχες στη μεγάλη κλίμακα. Και εδώ είναι απαραίτητη με όρους «ζωής ή θανάτου» η τακτική του ενιαίου μετώπου. Αλίμονο αν σε τέτοιες συνθήκες δεν συγκεντρώνουμε δυνάμεις για να «χτυπάμε μαζί» επειδή κυρίαρχο «πρόταγμα» είναι να οικοδομήσει κάθε επιμέρους ρεύμα ή οργάνωση της Αριστεράς το δικό του «μύθο».

Όντας στην αρχή του ξεδιπλώματος της κρίσης, τα κυρίαρχα ζητήματα είναι τρία: η μάχη για το δημόσιο σύστημα υγείας (ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας, επίταξη/εθνικοποίηση του ιδιωτικού), η μάχη ενάντια στο κλίμα «εθνικής συναίνεσης» που επιχειρεί να διαμορφώσει η κυβέρνηση και η μάχη ενάντια στην προσπάθεια να μονιμοποιηθούν αυταρχικά τετελεσμένα «κατάστασης έκτακτης ανάγκης» (εκεί αποσκοπούν οι εκδηλώσεις κρατικής καταστολής με αφορμή την αστυνομική επιτήρηση της «καραντίνας»). Το δεύτερο μας δίνει την άκρη του νήματος για να ξεδιπλώσουμε μια συνολικότερη γραμμή μάχης με την κυβέρνηση και το σύστημα. Σύντομα θα κληθούμε να ξαναμιλήσουμε και να δράσουμε για τη διαγραφή του χρέους, ενάντια στα νέα μνημόνια, για την οργάνωση της αλληλεγγύης στα θύματα της Μεγάλης Ύφεσης, για τη σύγκρουση με την ιμπεριαλιστική ΕΕ. Όλα ξεκινούν τώρα, αλλά με το βλέμμα στο μέλλον: όχι των επόμενων χρόνων αλλά των επόμενων μηνών!

Το κεντρικό πολιτικό άρθρο της εφημερίδας «Κόκκινο Νήμα» Νο18 που  κυκλοφορεί.

Του Αλέξη Λιοσάτου

Οι κυβερνήσεις είχαν πολλαπλώς προειδοποιηθεί, όχι µόνο από µελέτες αρµόδιων  αλλά και από την προφανή αύξηση της συχνότητας εµφάνισης νέων ιών και κινδύνων για νέες πανδηµίες. Όχι µόνο δεν έκαναν τίποτε, αλλά συνέχισαν να καταστρέφουν συστηµατικά το δηµόσιο σύστηµα υγείας.

Παρόλο που η πανδημία του κορωνοϊού μετράει ήδη 1 εκατομμύριο καταγεγραμμένα κρούσματα (πραγματικά πολύ περισσότερα) κι έχει κοστίσει  50.000 ζωές, δεν σημαίνει ότι είναι ένας ανίκητος εχθρός απέναντι στον οποίο πρέπει να ενωθεί η «ανθρωπότητα». Στην πραγματικότητα δεν αποτελεί καν εχθρό, αλλά το σύμπτωμα του πραγματικού εχθρού: του καπιταλισμού, ενός συστήματος που καταστρέφει το περιβάλλον και δολοφονεί -ανεξαρτήτως του κορωνοϊού– με πάμπολλους τρόπους τους ανθρώπους. Απέναντι σε αυτόν είναι που πρέπει να ενωθεί η εργατική τάξη και οι φτωχοί και να τον ανατρέψουν, αν θέλουμε να σωθεί η ανθρωπότητα.

Η καταστροφή του περιβάλλοντος

Η υπερθέρμανση του πλανήτη και οι μεταβολές την ατμοσφαιρική υγρασία ευνοούν την σε μεγαλύτερη κλίμακα διάδοση ασθενειών από μικροοργανισμούς και από το ζωικό βασίλειο, ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργεί προδιάθεση για αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα. Αυτά έγραφε ενημερωτικό κείμενο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας για την κλιματική αλλαγή, το 2009.⁽¹⁾

Μέσω της επιταχυνόμενης καταστροφής των οικοσυστημάτων μετά το 1940 έχουν εμφανιστεί εκατοντάδες παθογόνοι οργανισμοί σε περιοχές όπου ήταν μέχρι τότε άγνωστοι. Ενδεικτικά: ο ιός HIV, που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ το 1981, ο Ebola που εντοπίστηκε στο νότιο Σουδάν και στο Κονγκό το 1976, ο Zika, που έπληξε την αμερικανική ήπειρο το 2015, ο ιός του Δυτικού Νείλου που ήρθε στην Αμερική το 1999 και ο SARS που ξεκίνησε από το Φοσάν της Κίνας το 2002. Η πλειονότητα των «νέων» ιών που οδηγούν σε πανδημίες (60%-κατά άλλους 75%) είναι ζωικής προέλευσης, από ζώα κτηνοτροφίας και κυρίως από άγρια ζώα.⁽²⁾

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν περισσότερες νέες (μολυσματικές ασθένειες) τώρα από ποτέ: ο αριθμός των νέων μολυσματικών ασθενειών όπως οι Sars, HIV και Covid-19 έχει περίπου τετραπλασιαστεί τον τελευταίο αιώνα. Μόνο από το 1980, ο αριθμός των ξεσπασμάτων (επιδημίας) ανά έτος έχει υπερδιπλασιαστεί. ⁽³⁾

Ο καπιταλισμός ενέτεινε κατά πολύ την παρέμβαση σε βιοτόπους για να καλλιεργήσει ζωοτροφές, να επεκτείνει πόλεις, να χαράξει δρόμους, να σκάψει ορυχεία κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι αυξημένες πιθανότητες στενής και επαναλαμβανόμενης επαφής των ζώων με τον άνθρωπο, που οδηγούν στο πέρασμα των ιών στους ανθρώπους και στις επιδημίες/πανδημίες. ⁽⁴⁾

Οι ιοί συνεχώς, συναντώντας νέα είδη και προσπαθώντας να τα μολύνουν, αναπτύσσουν γρήγορα μεταλλάξεις. Οι περισσότερες μεταλλάξεις δεν έχουν αποτέλεσμα, ούτε είναι καταστροφικές αλλά ένα μικρό ποσοστό ίσως οδηγεί σε πιο αποτελεσματική μόλυνση ενός νέου είδους.⁽⁵⁾

Όταν καίμε και οργώνουμε το τροπικό δάσος του Αμαζονίου για να έχουμε φτηνή γη για κτηνοτροφία, όταν μετατρέπουμε μέχρι και το τελευταίο κομμάτι αφρικανικής σαβάνας σε αγροκτήματα, και όταν τα άγρια ζώα της Κίνας θηρεύονται σε σημείο αφανισμού, ο άνθρωπος έρχεται πλέον σε επαφή με πληθυσμούς ζώων της άγριας φύσης στους οποίους δεν είχε προηγουμένως εκτεθεί. Και αυτοί οι πληθυσμοί φέρουν νέα βακτήρια και ιούς που δε γνωρίζουμε και για τους οποίους δεν είμαστε προετοιμασμένοι.⁽⁶⁾

Επίσης αρκετά ιοφόρα άγρια ζώα βρίσκονται στη συνέχεια σε παράνομους διαύλους εμπορίου ή πωλούνται σε αγορές ζωντανών ζώων (wet markets). ⁽⁷⁾

Ο ιός SARS επίσης προήλθε από τις νυχτερίδες, μεταπήδησε στη Μασκοφόρα φοινικοσιβέτα, θηλαστικό που σε περιοχές της Κίνας το προτιμούσαν για τη διατροφή τους.⁽⁸⁾

Ένα πιθανό σενάριο για το πώς πέρασε ο Covid19  σε ανθρώπους στην επαρχία Γουχάν της Κίνας είναι μέσω της πώλησης παγκολίνων (ένα είδος μυρμηγκοφάγου που ζει σε τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Ασίας) σε υπαίθρια αγορά ζωντανών ζώων (wet market).

Συνολικά, πάνω από 70 ανθρώπινες ασθένειες συνδέονται με εμπόριο εξωτικών και άγριων ειδών ζώων.⁽⁹⁾

Βιομηχανική εκτροφή ζώων

Ο καπιταλισμός έχει καταστρέψει σε όλον τον πλανήτη δάση έκτασης ίσης με εκείνη της Αφρικής, προκειμένου να ταΐσει και να αυξήσει τον αριθμό των ζώων που προορίζονται για σφαγή.

Εκατοντάδες χιλιάδες πουλερικά ή χοίροι συνωστίζονται υπό εντελώς απαράδεκτες συνθήκες ενώ περιμένουν τη σφαγή τους, σε κτηνοτροφικές μονάδες που ευνοούν τη μετάδοση και μετάλλαξη ασθενειών. Για παράδειγμα, οι ιοί της γρίπης των πουλερικών, που είναι ξενιστές σε υδρόβια πτηνά, προκαλούν «πανωλεθρίες» σε εκτροφεία με κοτόπουλα. Εκεί μεταλλάσσονται και γίνονται πιο μολυσματικοί. Ένα από τα στελέχη τους, το H5N1, μεταδίδεται στον άνθρωπο και σκοτώνει περισσότερους από τους μισούς φορείς. Το 2014 εμφανίστηκε ένα ακόμη θανατηφόρο στέλεχος.⁽¹⁰⁾

Η γρίπη των πουλερικών οδήγησε για πρώτη φορά σε θάνατο ανθρώπων στη νοτιοανατολική Ασία από τα τέλη του ’90, παρ’ όλα αυτά κυβερνήσεις και βιομηχανίες όπως και μικροί κτηνοτρόφοι προτιμούσαν να αποκρύπτουν το γεγονός της νόσου των πουλερικών, με αποτέλεσμα τη διάδοσή του και τη διευκόλυνση της μετάδοσής του σε ανθρώπους.

Τελικά οι επιστήμονες εκτιμούσαν το 2005 ότι ο ιός της γρίπης πουλερικών Η5Ν1 έμοιαζε με αυτόν της ισπανικής γρίπης. Αν περνούσε στον άνθρωπο, εκτιμούσαν από 7-150 εκ. νεκρούς!

Το 2009 είχε προκληθεί ανησυχία στον ΠΟΥ για τον ιό της γρίπης των χοίρων. Αλλά από το 2003 το περιοδικό Science προειδοποιούσε ότι το στέλεχος του ιού της γρίπης των χοίρων έχει αρχίσει να μεταλλάσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Η γρίπη των χοίρων θεωρήθηκε και τότε η ταχύτερα εξαπλούμενη πανδημία στην ιστορία – πριν από την επόμενη φυσικά. Και τότε από ένα σημείο και μετά καταγράφονταν όχι όλα τα κρούσματα, αλλά μόνο τα σοβαρά περιστατικά και οι θάνατοι. Και τότε στις αναπτυσσόμενες χώρες  απαγορεύτηκε να κατασκευάσουν αντιϊικά φάρμακα, για να προστατευτούν τα κέρδη των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών.

Ο «εθνικός μας λοιμωξιολόγος» κ. Τσιόδρας και τότε προειδοποιούσε ότι η γρίπη αυτή μεταδίδεται σε μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού (20- 30%) και χαρακτηρίζεται από 4 φορές μεγαλύτερη θνητότητα από την κοινή γρίπη, ενώ η μεγαλύτερη ανησυχία των επιστημόνων ήταν η πιθανότητα της μετάλλαξης του ιού προς το χειρότερο. Και τότε καθηγητές επιδημιολογίας εξηγούσαν πως «Σε μια πανδημία αναμένεται το 10% του πληθυσμού να πλησιάσει τις υπηρεσίες υγείας… Αν ένα εκατομμύριο πολίτες, σε διάστημα 3 μηνών, προσεγγίσουν τα εξωτερικά ιατρεία ή τα τμήματα επειγόντων περιστατικών, το βέβαιο είναι πως θα έχουμε κατάρρευση των νοσοκομείων. Ενώ το υπουργείου Υγείας δηλώνει ότι τα αποθέματα των αντιικών σκευασμάτων επαρκούν να καλύψουν έως το 20% του πληθυσμού». ⁽¹¹⁾

Κανένα μνημόνιο και καμία κρίση δεν έφταιγε το 2009 για το διαλυμένο σύστημα υγείας, έφταιγε όμως η καπιταλιστική κερδοσκοπία, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και οι κυβερνήσεις.

Εν κατακλείδι η περιβαλλοντική και κλιματική καταστροφή εξαλείφει και μεταβάλλει το οικοσύστημα των ζώων, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ζουν, τα μέρη όπου ζουν και τη διατροφή τους.

«Αν συνυπολογίσει κανείς την καταστροφή βιότοπων, τη φρενήρη αστικοποίηση που φέρνει ανθρώπους και καλλιέργειες κοντά σε άγρια δάση, αλλά και τις άκρως ανθυγιεινές συνθήκες στις εγκαταστάσεις της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας, δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για να έρθουν οι παθογόνοι οργανισμοί πιο κοντά στους ανθρώπους, να μεταλλαχθούν και να προκαλέσουν εντέλει φονικές επιδημίες ή και πανδημίες.» ⁽¹²⁾

Γνώριζαν, είναι συνειδητοί εγκληματίες

Το βασικό πρόβλημα με τον καπιταλισμό είναι ότι οι ηγέτες και οι άρχουσες τάξεις του πλανήτη ξέρουν πολύ καλά το τι προβλήματα δημιουργούν στον πλανήτη, γνωρίζουν ότι έτσι παίζουν κορώνα-γράμματα τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά όχι μόνο δεν κάνουν κάτι ουσιαστικό για να αλλάξουν τον τρόπο παραγωγής και παρέμβασής τους στη φύση ή έστω για να ενισχύσουν τα δημόσια συστήματα υγείας, αλλά διαλύουν τα τελευταία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν ακόμα περισσότερους πόρους για τα καταστροφικά σχέδιά τους και να βρουν ακόμα ένα πεδίο κέρδους, τον τομέα της υγείας.

Το 2012 ο ερευνητής Ντέιβιντ Κουάμεν εξέδωσε βιβλίο του περί μεταπήδησης ιών και μικροβίων από τα ζώα σε ανθρώπους και προέβλεπε επόμενες ανθρώπινες πανδημίες. ⁽¹³⁾

Το 2018 η ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα ανησυχούσε πως η ανθρωπότητα έχει γίνει πολύ ευάλωτη σε ιογενείς απειλές. Επισήμαιναν ότι μέχρι σήμερα οι ιοί που προσβάλουν τον άνθρωπο και έχουν ταυτοποιηθεί είναι μόλις 263, το σύνολο των ιών εκτιμάται στα 1,7 εκατομμύρια, από τους οποίους οι 630.000-830.000 έχουν ζωονοσικό δυναμικό, δηλαδή μπορούν να περάσουν από τα ζώα στους ανθρώπους και να προκαλέσουν νόσο. ⁽¹⁴⁾

Τον Ιανουάριο του 2019, δηλαδή ένα χρόνο πριν από την κρίση του νέου κορωνοϊού, το περιοδικό The Scientist φιλοξενούσε άρθρο της Καταρίνα Ζίμερ, το οποίο περιείχε μια δυσοίωνη προειδοποίηση: «Καθώς τα τροπικά δάση αποψιλώνονται με ανησυχητικό ρυθμό σε παγκόσμια κλίμακα, οι επιστήμονες φοβούνται ολοένα και περισσότερο ότι οι πανδημίες του μέλλοντος μπορεί να προέλθουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα που καταστρέφει τα δάση». Η αρθρογράφος παρέθεσε αρκετές έρευνες, οι οποίες τεκμηριώνουν ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην αποψίλωση δασών και στην έκρηξη ιογενών νόσων σε γειτονικές περιοχές. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές ήταν η επιδημία ελονοσίας που έπληξε το Βόρνεο το 2002. Προς μεγάλη τους έκπληξη, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι δεν επρόκειτο για τον συνηθισμένο ιό που μεταδίδεται από κουνούπια, αλλά για έναν άλλο ιό, ο οποίος μέχρι τότε εντοπιζόταν σε πιθήκους και κατάφερε να περάσει στον άνθρωπο. Το Βόρνεο είναι ένα από τα σημεία του πλανήτη όπου η καταστροφή τροπικών δασών έχει πάρει δραματικές διαστάσεις. ⁽¹⁵⁾

Ο Μπράιαν Γουόλς σε πρόσφατο άρθρο του στο BBC αναφέρει πως

1) Τον Οκτώβριο του 2019 πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ προσομοίωση πανδημίας, που θα προκαλούνταν από έναν νέο κορωνοϊό, o oποίος θα σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους.

2) Την άνοιξη του 2017 ο ίδιος ένα χαρακτηριστικό κείμενο για το θέμα στο περιοδικό TIME. Το εξώφυλλο του περιοδικού έγραφε: «Προειδοποίηση: ο κόσμος δεν είναι έτοιμος για άλλη πανδημία».

3) Τα τελευταία 15 χρόνια, δεν υπήρξε έλλειψη άρθρων και εκθέσεων που να προειδοποιούν ότι μια παγκόσμια πανδημία, που μάλιστα θα προκαλεί κάποια νέα αναπνευστική ασθένεια, ήταν μόνο θέμα χρόνου.

4) Το BBC Future το 2018  εξηγούσε πως οι ειδικοί πίστευαν ότι μια πανδημία γρίπης ήταν μόνο θέμα χρόνου και ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν εκατομμύρια άγνωστων ιών στον κόσμο, με έναν εμπειρογνώμονα να δηλώνει: «Νομίζω ότι οι πιθανότητες η επόμενη πανδημία να προκληθεί από έναν νέο ιό είναι αρκετά μεγάλες».

5) Το 2019, το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ πραγματοποίησε μια άσκηση πανδημίας με το όνομα «Κόκκινη μόλυνση», με το σενάριο να αφορά μια πανδημία γρίπης που ξεκινάει στην Κίνα και να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Η προσομοίωση προέβλεπε ότι 586.000 άνθρωποι θα πεθάνουν μόνο στις ΗΠΑ. ⁽¹⁶⁾

Παρόλο που γνώριζαν, κινήθηκαν στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ τον Οκτώβριο του 2019 (τις μέρες δηλαδή που γινόταν η προσομοίωση που έδειξε τα καταστροφικά αποτελέσματα μιας νέας πανδημίας από κορωνοϊό), αποφάσισε να τερματίσει το πρόγραμμα Predict που χρηματοδοτούσαν οι ΗΠΑ επί δέκα χρόνια για την παρακολούθηση μικροβίων ζώων που μπορεί να μετατραπούν σε παθογόνοι για τον άνθρωπο. ⁽¹⁷⁾

Τέλος, ο Ντόναλντ Τραμπ στις αρχές Φεβρουαρίου του 2020 ανακοίνωσε την πρόθεσή του να μειώσει κατά 53% τη συνεισφορά του στον προϋπολογισμό της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. ⁽¹⁸⁾

Στη σύγχρονη εποχή παίζει ρόλο στην εξάπλωση και τη συχνότητα πρόκλησης επιδημιών και πανδημιών ο τρόπος ζωής: το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα στις πόλεις, σε σχέση με το 35% πριν από 50 χρόνια. Ο συνωστισμός στις πόλεις τα πολύ συχνότερα διεθνή ταξίδια σημαίνει πως όταν εμφανίζονται αυτές οι ασθένειες, μπορούν να εξαπλωθούν πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι στο παρελθόν. ⁽¹⁹⁾

Τα τελευταία 50 χρόνια, υπερδιπλασιάστηκε ο αριθμός των ανθρώπων στον πλανήτη. Έχουμε επίσης μεγαλύτερο αριθμό οικόσιτων ζώων από ποτέ τα τελευταία 10.000 χρόνια -που ο άνθρωπος έχει εξημερώσει ζώα- και οι ιοί μπορούν να μεταδοθούν από αυτά τα ζώα σε εμάς. Η αλληλεξαρτώμενη παγκόσμια οικονομία μας αφενός βοηθά στην εξάπλωση νέων μολυσματικών ασθενειών και αφετέρου, μέσω των μεγάλων αλυσίδων εφοδιασμού, είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην αναταραχή που μπορεί οι ασθένειες αυτές να προκαλέσουν. ⁽²⁰⁾

Δεν είναι δυνατό αλλά ούτε και ευκταίο να γυρίσουμε στην προκαπιταλιστική εποχή ή σε ακόμα προηγούμενες κοινωνίες… αθωότητας.

Σε έναν βαθμό η αύξηση του πληθυσμού είναι δεδομένο ότι θα οδηγήσει στην ανάγκη παρεμβάσεων στη φύση για να σιτιστούν οι πόλεις. Ωστόσο, αυτή η πραγματικότητα απέχει κατά πολύ από το ξήλωμα κάθε βιοτόπου και κάθε δασικής έκτασης για να εξυπηρετηθούν μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα πάσης φύσεως.

Ούτε βεβαίως είναι δυνατό να εξαφανιστούν οι ιοί στη φύση, όταν οι δεξαμενές τους είναι τα άγρια ζώα. Η γρίπη των πτηνών π.χ., ελέγχεται μεν στα πτηνοτροφεία, αλλά επανέρχεται κάθε χρόνο μέσω των άγριων πουλιών. ⁽²¹⁾

Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να  προστατεύσουμε τα άγρια οικοσυστήματα για να διασφαλίσουμε ότι τα ζώα δεν θα μεταφέρουν τα μικρόβια στους αθρώπους. Μπορούμε να εγκαταστήσουμε και να ενισχύσουμε στον μέγιστο βαθμό επιστημονικά συστήματα στενής παρατήρησης του περιβάλλοντος και των μικροβίων για να προλάβουμε τις επιδημίες, όπως έκανε το πρόγραμμα Predict. ⁽²²⁾

Ο νέος κορωνοϊός είναι σύμπτωμα της βιασμού του πλανήτη από τον καπιταλισμό με γνώμονα τον πλούτο για το 1%, το κυνήγι του κέρδους και τις ενδοϊμπεριαλιστικές διαμάχες για την παγκόσμια κυριαρχία.

Όπως δηλώνουν εκατοντάδες επιστήμονες, δημοσιογράφοι, άνθρωποι που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν … ανατρεπτικά στοιχεία, οι επιδημίες/πανδημίες σχετίζονται με τον τρόπο παρέμβασης του ανθρώπου στη φύση και δεν θα αποφευχθούν αν αυτός δεν αλλάξει. Η ανθρώπινη υγεία συνδέεται με την υγεία των ζώων και με την υγεία των δασών. Όπως δήλωσε ο επιδημιολόγος Larry Brilliant, «η εμφάνιση ιών είναι αναπόφευκτη, οι επιδημίες όχι».

Αλλά αυτό δεν μπορεί να το κάνει ο καπιταλισμός επειδή θα «λογικευτεί» από τις συνέπειες του κορωνοϊού, ούτε επειδή θα τον πείσουμε εμείς με «κινήματα διαμαρτυρίας» και επιχειρήματα. Αυτό μπορεί να το κάνει μόνο μια δύναμη που θα ανατρέψει τον καπιταλισμό, θα εξαλείψει το κυνήγι του κέρδους και θα εγκαθιδρύσει μια κοινωνία αλληλεγγύης, ευημερίας και αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή η δύναμη είναι η εργατική τάξη. Και η κοινωνία αυτή είναι ο σοσιαλισμός και προκύπτει με επανάσταση και απαλλοτρίωση των καπιταλιστών.

Ο καπιταλισμός είναι προοδευτικότερο από τα συστήματα που αντικατέστησε, και αύξησε τον πλούτο σε απίστευτο βαθμό, ενώ δημιούργησε (και συνεχίσει να αναπτύσσει) ποικιλοτρόπως τις προϋποθέσεις ώστε να ευημερούν όλοι οι άνθρωποι δουλεύοντας ελάχιστα, σεβόμενοι το περιβάλλον κι εξασφαλίζοντας συλλογικά τους πόρους για να αντιμετωπίσουν φαινόμενα όπως οι πανδημίες.

Παραπομπές:

(1) https://www.agiosathanasios.org.cy/uploadfiles/%CE%9A%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%91%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%82.pdf

(2) https://www.kathimerini.gr/1069215/article/epikairothta/perivallon/korwnoios-sklhrh-proeidopoihsh-ths-fyshs

 https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

https://www.efsyn.gr/stiles/ypografoyn/235016_prosballontas-ti-fysi-kai-ton-anthropo

https://www.lifo.gr/articles/opinions/274703/einai-i-katastrofi-toy-perivallontos-synypaitia-gia-ton-koronoio

(3) https://www.bbc.com/future/article/20200325-covid-19-the-history-of-pandemics?fbclid=IwAR3ozV4iTZZm8ZMY1t7eocqCvwX_R0BdyNhDYYWNOlZcp1GNBgAeS88hz5M

(4) https://www.lifo.gr/articles/opinions/274703/einai-i-katastrofi-toy-perivallontos-synypaitia-gia-ton-koronoio

(5) https://www.ted.com/talks/ben_longdon_how_do_viruses_jump_from_animals_to_humans/transcript?language=el

(6) https://www.iefimerida.gr/ygeia/koronoios-de-metadidetai-apo-pros-zoa-krybei-oysia

(7)  https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

(8) https://www.iatropedia.gr/ygeia/koronoios-giati-kollame-oloena-kai-perissoteres-astheneies-apo-ta-zoa/126628/

(9) https://www.iefimerida.gr/ygeia/koronoios-de-metadidetai-apo-pros-zoa-krybei-oysia

(10) https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

https://www.kathimerini.gr/1069215/article/epikairothta/perivallon/korwnoios-sklhrh-proeidopoihsh-ths-fyshs

(11) ΕΑ φ.194 2009 Φ. 199 ΕΑ 2009

(12) https://www.kathimerini.gr/1069215/article/epikairothta/perivallon/korwnoios-sklhrh-proeidopoihsh-ths-fyshs

(13) https://www.scientificamerican.com/podcast/episode/david-quammen-how-animal-infections-spill-over-to-humans/

(14) https://m.naftemporiki.gr/story/1394020/agona-gia-na-stamatisoun-tis-pandimies-kanoun-oi-epistimones

(15) https://www.kathimerini.gr/1069215/article/epikairothta/perivallon/korwnoios-sklhrh-proeidopoihsh-ths-fyshs

(16) https://www.bbc.com/future/article/20200325-covid-19-the-history-of-pandemics?fbclid=IwAR3ozV4iTZZm8ZMY1t7eocqCvwX_R0BdyNhDYYWNOlZcp1GNBgAeS88hz5M

(17)  https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

(18) https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

(19) https://www.iatropedia.gr/ygeia/koronoios-giati-kollame-oloena-kai-perissoteres-astheneies-apo-ta-zoa/126628/

(20) https://www.bbc.com/future/article/20200325-covid-19-the-history-of-pandemics?fbclid=IwAR3ozV4iTZZm8ZMY1t7eocqCvwX_R0BdyNhDYYWNOlZcp1GNBgAeS88hz5M

(21) https://www.iefimerida.gr/ygeia/koronoios-de-metadidetai-apo-pros-zoa-krybei-oysia

(22) https://www.toperiodiko.gr/%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%cf%8c%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c-%cf%86%cf%84%ce%b1%ce%af%ce%bd%ce%b5-%cf%84/?fbclid=IwAR2EISGz8sn1DJOOD3wjG4F4RxspARQZHIGcYcsMNHR0ZnZO_mPEbViXRWo#.XoW4_4gzZWz

Δημοσίευση της περιπέτειας υγείας ενός συναδέλφου εν μέσω κορωνοϊού:

”Θα είμαι σύντομος και ακριβής στην αφήγηση όσων έζησα το τελευταίο διάστημα.

πηγή: eforiakoi.org

Τα «κόκκινα» δάνεια, οι εγγυήσεις του Δημοσίου 

και η επερχόμενη νέα χρηματοπιστωτική κρίση 

Της Νάγιας Νικολάου

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) δείχνουν σε σημαντικό βαθμό την κατάσταση μιας οικονομίας. Τα ΜΕΔ, και ειδικά τα επιχειρηματικά δάνεια/ακάλυπτες επιταγές, άρχισαν να αυξάνονται στην Ελλάδα ακόμα και πριν την οικονομική κρίση του 2008, όταν οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης ήταν μεγαλύτεροι σε σχέση με τον μ.ό. της Ε.Ε. Σε συνδυασμό με τη σημαντική αύξηση του ιδιωτικού χρέους, η οποία προέκυψε από την κατακόρυφη αύξηση των χορηγήσεων τη δεκαετία του 2000, ήταν ικανό για να προβλέψουμε την οικονομική κρίση που ακολούθησε. Η κρίση αυτή ποτέ δεν ξεπεράστηκε παρότι υπήρχαν αναιμικοί ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ τα προηγούμενα χρόνια. Η καμπύλη μιας οικονομικής κρίσης έχει αυξομειώσεις, δηλαδή περιόδους με ύφεση αλλά και περιόδους με οικονομική μεγέθυνση, μέχρι να ξεπεραστεί. Αυτό δείχνει και η καμπύλη της κρίσης του 1929¹ μέχρι τη λήξη του Β’ ΠΠ. Όσο το συνολικό χρέος αυξάνεται, και αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα και παγκοσμίως, η οικονομική κρίση δεν πρόκειται να ξεπεραστεί. 

Τα ΜΕΔ στο τέλος του 2018 φαινομενικά μειώθηκαν κατά 12,6 δισ. σε σχέση με το προηγούμενο έτος (από 94,4 σε 81,8 δισ.). Από αυτά όμως τα 11,7 δισ. είναι διαγραφές και πωλήσεις δανείων. Μάλιστα προέκυψαν 7,7 δισ. νέα ΜΕΔ, περισσότερα από αυτά που αναταξινομήθηκαν σε εξυπηρετούμενα (6,8 δισ.), που σημαίνει ότι τα ΜΕΔ ουσιαστικά αυξήθηκαν κατά περίπου 1 δις το 2018. Συνεπώς τα κόκκινα δάνεια μειώνονται τεχνητά γιατί αφαιρούνται από τους ισολογισμούς των τραπεζών με πωλήσεις σε κερδοσκοπικά κεφάλαια (funds) και διαγραφές. Όσο το πραγματικό εισόδημα μειώνεται, τόσο θα αυξάνονται τα ΜΕΔ, ακόμα σε χρονιές οικονομικής μεγέθυνσης όπως το 2018.

Ο νόμος για το σχέδιο «Ηρακλής»

Οι προηγούμενες τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών έγιναν με χρήματα των φορολογουμένων (bailout) για να διασωθούν οι τράπεζες, χωρίς να διασωθεί η πλειονότητα των δανειοληπτών. Οι ανακεφαλαιοποιήσεις με bailout συνεπάγονται μεταφορά του ιδιωτικού χρέους στο Δημόσιο. Το σχέδιο «Ηρακλής», ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2019 (Ν.4649) από την κυβέρνηση της ΝΔ, υλοποιώντας κατ’ ουσίαν το σχέδιο της προηγούμενης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, και βασίζεται στο ιταλικό μοντέλο² που προβλέπει μεταφορά σημαντικού τμήματος των ΜΕΔ από τις τράπεζες στα funds. Mε αυτόν τον τρόπο πράγματι μειώνονται οι απαιτήσεις των τραπεζών (δάνεια) και «εξυγιαίνεται» εν μέρει το χαρτοφυλάκιό τους προσωρινά.

Σύμφωνα με τον νόμο, το Δημόσιο θα παράσχει έως 12 δισ. ευρώ (εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου-ΕΕΔ), προκειμένου οι τράπεζες να προχωρήσουν εντός 18 μηνών σε τιτλοποίηση³ έως 36 δισ. κόκκινων δανείων. H ΕΕΔ είναι «ρητή, ανέκκλητη, ανεπιφύλακτη και σε πρώτη ζήτηση», όπως αναγράφεται στο άρθρο 6 του νόμου και αφορά τους τίτλους υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας, το δε ποσό της θα μπορεί να αυξηθεί πέραν των 12 δισ. με υπουργική απόφαση! Ουσιαστικά, το Ελληνικό Δημόσιο γίνεται πρωτοφειλέτης των 12 δισ. κόκκινων δανείων των τραπεζών σε περίπτωση που αυτά δεν πληρωθούν. Το ότι η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι τα δάνεια που θα εγγυηθεί το Ελληνικό Δημόσιο είναι χαμηλότερου ρίσκου (seniorbonds), δεν αναιρεί το γεγονός ότι είναι μη εξυπηρετούμενα και οι εξασφαλίσεις τους (προσημειώσεις, εγγυήσεις) δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική αξία τους σε περίπτωση εκποίησης.

«Πλυντήριο» κόκκινων δανείων

Πέραν από την κατ’ ουσίαν νέα ανακεφαλαιοποίηση με μετατροπή ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο, τα δάνεια που θα τιτλοποιηθούν θα τα διαχειρίζονται αποκλειστικά εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων, ένα παράλληλο τραπεζικό σύστημα χωρίς έλεγχο και λογοδοσία. Δημιουργείται, έτσι, ένα «πλυντήριο» κόκκινων δανείων απαλλάσσοντας τις παραδοσιακές τράπεζες από τον ηθικό κίνδυνο να κάνουν οι ίδιες τα κουρέματα σε στρατηγικούς κακοπληρωτές. Επιπλέον, το Δημόσιο, για να μη θεωρηθεί ότι ενισχύει άμεσα τις τράπεζες, θα λαμβάνει προμήθεια για την εγγύηση που παρέχει, στην οποία θα υπάρχει και προσαύξηση προμήθειας προκειμένου να δώσει κίνητρο στα funds να πιέσουν για ταχεία εκκαθάριση των δανείων, επιτάχυνση των εξώσεων και των πλειστηριασμών. Η ποιοτική διαφορά της νέας κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών σε σχέση με τις προηγούμενες, είναι ότι αυτή οδηγεί σε αρνητική αναδιανομή της ιδιοκτησίας. Αυτό δεν είχε γίνει στις προηγούμενες ανακεφαλαιοποιήσεις γιατί υπήρχε προστασία της Α’ κατοικίας και γιατί οι τράπεζες δεν ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν τους μαζικούς πλειστηριασμούς λόγω χαμηλών εμπορικών αξιών, νομικών περιορισμών, διοικητικής διάρθρωσης και έλλειψης οργανωμένης αγοράς real estate.

Ο κορωνοϊός και η νέα χρηματοπιστωτική κατάρρευση

Η ψήφιση του νόμου για την νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (που «κάπως πρέπει να ζήσουν και αυτές», όπως λέει ο Άδωνις Γεωργιάδης) τον Δεκέμβρη του 2019 συμπίπτει χρονικά με τη μείωση του ΑΕΠ κατά 0,6% το τέταρτο τρίμηνο του 2019 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2018, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Οι συνεχόμενες ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, όπως και αυτή η τελευταία, δείχνουν ότι η οικονομική κρίση του 2008 δεν ξεπεράστηκε ποτέ, ακόμα και αν υπήρξαν φάσεις οικονομικής μεγέθυνσης κατά περιόδους. Όλα αυτά συνέβαιναν προ Covid-19, όταν από κοινού κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση συμφωνούσαν ότι η οικονομική κρίση έχει ξεπεραστεί, η οικονομία είναι θωρακισμένη και δεν θα επηρεαστεί από την επιβράδυνση της ευρωπαϊκής (αύξηση ΑΕΠ Ευρωζώνης 1,2% το 2019 έναντι 1,9% το 2018) και παγκόσμιας οικονομίας (2,9% έναντι 3,6% αντίστοιχα), παρότι το δημόσιο χρέος συνεχίζει την ανοδική του πορεία. Η πρόβλεψη σύμφωνα με τον προϋπολογισμό για το 2020 ήταν ανάπτυξη 2,8%!

Σήμερα, εν μέσω Covid 19, αναζωπυρώνεται βίαια η αναμενόμενη οικονομική ύφεση, χωρίς να είναι γνωστές ακόμα οι συνέπειές της σε όλες τις διαστάσεις. Οι αγορές ομολόγων, κεφαλαίων, πολύτιμων μετάλλων/πετρελαίου έχουν ήδη υποστεί μεγάλες απώλειες, το ίδιο συμβαίνει στις μεταφορές, τον τουρισμό και το realestate, κλάδοι που στην Ελλάδα συμβάλλουν σε σημαντικό ποσοστό στο ΑΕΠ. Αυτά συνεπάγονται μειώσεις μισθών, απολύσεις, λουκέτα. Αναμενόμενο είναι αυτή η κρίση να εξελιχθεί και σε μια νέα χρηματοπιστωτική κατάρρευση, ειδικά στην Ελλάδα όπου το ποσοστό των κόκκινων δανείων είναι το μεγαλύτερο στην Ε.Ε.: σύμφωνα με στοιχεία του 12/2019 (ΤτΕ), το 40% των τραπεζικών δανείων (68 δισ.) είναι μη εξυπηρετούμενα, ενώ ο μ.ό. στην Ε.Ε. είναι 3,4%. Με τα σημερινά δεδομένα το ποσοστό αυτό αναμένεται να πολλαπλασιαστεί και οι εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου να καταπέσουν και ίσως να αυξηθούν και πέραν των 12 δισ., όπως εξάλλου επιτρέπει ο νόμος. Να σημειωθεί ότι 68 δισ. είναι τα κόκκινα δάνεια των τραπεζών, αλλά το συνολικό ύψος των κόκκινων δανείων είναι πολύ μεγαλύτερο, καθώς κάποια έχουν ήδη μεταφερθεί σε funds (9,4 δισ. έχουν πωληθεί το διάστημα 01/18-06/19).

Η κρίση του 2008 αντιμετωπίστηκε πρόσκαιρα με ενέσεις ρευστότητας, μειώσεις επιτοκίων, ανακεφαλαιοποιήσεις του τραπεζικού συστήματος, μειώσεις μισθών, διάλυση του κοινωνικού και ενίσχυση του κατασταλτικού κράτους, χωρίς όμως να ξεπεραστεί. Το δεύτερο κύμα της, που από τα μέχρι στιγμής στοιχεία αναμένεται να είναι πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερες πιθανότητες να ξεπεραστεί «αναίμακτα». Βέβαια, το μοντέλο διακυβέρνησης θα αυταρχικοποιηθεί, διευρύνοντας την κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» και θα συνεχιστεί περαιτέρω η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, ενώ θα πολλαπλασιαστούν το «περιττό» εργατικό δυναμικό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. 

Σε αυτή την συνθήκη, η απάντησή μας δεν μπορεί να περιορίζεται σε αιτήματα παραχώρησης περισσότερου κοινωνικού κράτους, προστασίας της κατοικίας ή απαγόρευσης πώλησης δανείων σε funds. Η στρατηγική που περιοριζόταν σε τέτοια αιτηματολογία απέτυχε την προηγούμενη περίοδο, με αποτέλεσμα η Αριστερά σήμερα να είναι αποδυναμωμένη, σε αντίθεση με την εμφανώς ενισχυμένη ακροδεξιά. Είναι καιρός, σε αυτή την κρίσιμη καμπή της Ιστορίας, να συζητήσουμε και να σχεδιάσουμε μια συνολική απάντηση απέναντι σε αυτό το παραγωγικό μοντέλο που δεν παίρνει επιδιορθώσεις.

Παραπομπές

1 «Η κρίση του 1929», GazierBernard, εκδόσεις Χατζηνικολή

2 Ξεκίνησε ως σχέδιο Asset Protection Scheme (APS) που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού (DGComp) στις αρχές του 2019 και εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2019. Βασίζεται στο μοντέλο Gacs που εφαρμόζεται από το 2016 στην Ιταλία.

3 Τιτλοποίηση (securitization) είναι η εκχώρηση απαιτήσεων (στην προκειμένη περίπτωση ΜΕΔ από τράπεζες) σε μια ξεχωριστή νομική οντότητα (εταιρεία ειδικού σκοπού-Special Purpose Vehicle) σε συνδυασμό με την έκδοση και διάθεση ομολόγων. Το SPV εκδίδει και διαθέτει ομόλογα γνωστά ως CDOs (collateralized debt obligation).Οι τίτλοι αυτοί έχουν διαφορετική προτεραιότητα αποζημίωσης (υψηλή/senior, μεσαία/mezzanine, χαμηλή/junior) σε περίπτωση δυσκολίας τήρησης των υποχρεώσεων. Οι τίτλοι υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας εξοφλούνται κατά προτεραιότητα σε σχέση με τους υπόλοιπους τίτλους (μεσαίας και χαμηλής). Θεωρούνται συγκριτικά πιο ασφαλείς τίτλοι σε σχέση με τους υπόλοιπους.

Του Πάνου Κοσμά

Τι φέρνει η κρίση του κορονοϊού στην οικονομία και την κοινωνία; Σε μια κατάσταση διαρκώς εξελισσόμενη και σε μεγάλο βαθμό ατυπική, εντελώς εύλογα οι εκτιμήσεις επικαιροποιούνται διαρκώς και άρα είναι παρακινδυνευμένες και χωρίς αξιώσεις μεγάλης ακρίβειας. Ωστόσο, υπάρχουν πλέον αρκετά δεδομένα για να αποπειραθούμε/διακινδυνεύσουμε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις σε επίπεδο «τάξης μεγέθους», ικανές παρ’ όλα αυτά να βγάλουμε τα πρώτα σημαντικά συμπεράσματα.

Για να προϊδεάσω τον/την αναγνώστη/στρια και σύμφωνα με μια παλιά καλή δημοσιογραφική συνταγή, σπεύδω να τα αναφέρω εισαγωγικά σε αδρές γραμμές: Το 2020 θα έχουμε βαθιά ύφεση στην ελληνική οικονομία, που σε ένα εννεάμηνο θα φτάσει περίπου στο 1/3 των απωλειών της περιόδου της ύφεσης 2009-2016! Το άμεσο κοινωνικό αποτέλεσμα θα είναι ότι η ανεργία και οι υπόλοιποι δείκτες «κοινωνικής δυστυχίας» θα εκτιναχτούν στα ύψη και οι εργασιακές σχέσεις θα απορρυθμιστούν πλήρως, προκαλώντας για δεύτερη φορά μέσα στην ίδια δεκαετία μια οξεία κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής.

Η διάρκεια της κρίσης δημόσιας υγείας «καθοδηγεί» τις εξελίξεις

Η σχετικότητα και η έλλειψη ακρίβειας όλων των εκτιμήσεων ξεκινά κατ’ αρχάς από το γεγονός ότι όλα εξαρτώνται από την εξέλιξη της κρίσης δημόσιας υγείας. Διότι απλούστατα απ’ αυτή την εξέλιξη εξαρτώνται οι συνέπειες στην οικονομία και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.

Ως προς αυτό, λοιπόν, όλα τα διαθέσιμα στοιχεία οδηγούν στις εξής εκτιμήσεις:

• Όλες οι χώρες θα περάσουν αναγκαστικά από τουλάχιστον δύο μήνες lockdown σε πρώτη φάση.

• Τα περιοριστικά μέτρα θα αρθούν σταδιακά και άρα η οικονομική δραστηριότητα, στο βαθμό που εξαρτάται από αυτά, θα επανέλθει επίσης σταδιακά.

• Το καλοκαίρι θα υπάρξει ανάπαυλα, αλλά ο ιός θα επανέλθει από το επόμενο φθινόπωρο σαν εποχικός ιός, καθώς μεγάλο ποσοστό των κοινωνιών δεν θα έχει νοσήσει στην πρώτη φάση.

• Το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και οριστικά μόνο με την παραγωγή και μαζική διάθεση αποτελεσματικού εμβολίου, το οποίο δεν θα είναι διαθέσιμο πριν τους πρώτους μήνες του 2020.

• Ο ιός παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό άγνωστος όσον αφορά βασικά του χαρακτηριστικά. Ένα εξ αυτών, κρίσιμο για τις εξελίξεις των επόμενων μηνών, είναι πόσο διαρκεί η ανοσία απέναντι στον ιό στα άτομα που έχουν νοσήσει: λίγες βδομάδες, λίγους μήνες, ένα έτος, ισόβια; Από την -άγνωστη ακόμη- απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται η ένταση και χρονική διάρκεια της δεύτερης φάσης της κρίσης το επόμενο φθινόπωρο-χειμώνα.

Με βάση τα δεδομένα αυτά, μπορούμε να διακινδυνεύσουμε μια πρώτη εκτίμηση: στο σύνολο του 2020, οι πραγματικές οικονομικές επιπτώσεις θα ισοδυναμούν με τουλάχιστον 3,5 μήνες lockdown. Είναι αυτά τα δεδομένα που εξηγούν γιατί η Λαγκάρντ δήλωσε πρόσφατα πως η Ευρώπη αντιμετωπίζει τον κίνδυνο για «κρίση επικών διαστάσεων».⁽¹⁾

Προβλέψεις για την ύφεση στην ελληνική οικονομία

Ότι η κρίση του κορονοϊού θα προκαλέσει βαθιά ύφεση σε όλες τις οικονομίες, είναι πλέον ο κοινός παρονομαστής όλων των εκτιμήσεων διεθνώς. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις για το βάθος της ύφεσης ποικίλλουν. Καθώς το αντικείμενο αυτού του άρθρου είναι οι επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, θα μείνουμε μόνο στις σχετικές με αυτό εκτιμήσεις χωρίς να επεκταθούμε στην εκτίμηση των συνεπειών της ύφεσης σε μεγέθη όπως δημοσιονομικό ισοζύγιο, πρωτογενές ισοζύγιο, κρατικό χρέος κ.λπ.

Η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) αποτόλμησε την πιο αισιόδοξη εκτίμηση μιλώντας για μηδενική ανάπτυξη το 2020 (ούτε ύφεση ούτε ανάπτυξη).⁽²⁾ Η εκτίμηση αυτή ήταν προφανώς εντελώς πρόχειρη και επικοινωνιακής χρήσης και γι’ αυτό έχει ξεπεραστεί από τα γεγονότα και «αχρηστευτεί».

Η πλέον πρόσφατη εκτίμηση του υπουργού Οικονομικών Χ. Σταϊκούρα μιλά για ύφεση 1 – 3%.⁽³⁾ Είναι η πιο αισιόδοξη από τις υπάρχουσες σε αυτή τη φάση εκτιμήσεις και με εντυπωσιακή απόκλιση ανάμεσα στο άνω και κάτω όριό της (το άνω όριο αυξημένο κατά 300% σε σχέση με το κάτω). Το εντυπωσιακό είναι πως, στις ίδιες δηλώσεις, ο κ. Σταϊκούρας συμμερίζεται τις εκτιμήσεις περί καθίζησης-σοκ στην Ευρώπη 5-9%. Προφανώς πιστεύει ότι η ελληνική οικονομία θα αποδειχθεί «τίγρης της Μεσογείου» και θα αποκλίνει θετικά από όλη την υπόλοιπη Ευρώπη…

Η έμμεση εκτίμηση της Deutsche Bank, που προβλέπει ύφεση 24% στην ΕΕ σε τριμηνιαία βάση (στο δεύτερο τρίμηνο του έτους). Αυτό μεταφράζεται σε ύφεση 8% σε μηνιαία βάση.⁽⁴⁾

Η εκτίμηση της Morgan Stanley, που κάνει λόγο για ύφεση 5,3% σε ετήσια βάση.⁽⁵⁾

Μια έμμεση εκτίμηση της Κομισιόν, που μιλά για ύφεση 4,5% στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.⁽⁶⁾ Δεν υπάρχει κανείς λόγος ώστε η ύφεση στην ελληνική οικονομία να κινηθεί χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο – το αντίθετο. Από αυτή την άποψη, με όρους «τάξης μεγέθους» η εκτίμηση της Κομισιόν στην ουσία συμφωνεί με την εκτίμηση της Morgan Stanley.
Μια ακόμη πιο έμμεση εκτίμηση του επικεφαλής του ευρωπαϊκού γραφείου του ΔΝΤ Πολ Τόμσεν, ο οποίος εκτιμά πως κάθε μήνας lockdown σημαίνει απώλεια περίπου του 3% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση.⁽⁷⁾

Παραδέχεται, ωστόσο, εντελώς λογικά, ότι το 3% είναι «τάξη μεγέθους» και ότι δεν μπορεί να γίνει ακριβής εκτίμηση, αφού πρέπει να εξεταστεί συγκεκριμένα σε κάθε χώρα η έκταση του lockdown.⁽⁸⁾

Φυσικά, όλες αυτές οι εκτιμήσεις θα δοκιμαστούν «από τη ζωή» τους επόμενους μήνες, αλλά σαν σημείο εκκίνησης της ανάλυσής μας πρέπει να πάρουμε τις τρεις τελευταίες – για προφανείς λόγους.

Συγκεκριμένη εξέταση

Υπό το πρίσμα των παραπάνω προβλέψεων, πρέπει να επιχειρήσουμε μια πιο συγκεκριμένη εξέταση με βάση τους εξής συλλογισμούς:

Με βάση τις επίσημες ανακοινώσεις, η καραντίνα στην Ελλάδα θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Μαΐου και μπορεί να παραταθεί μέχρι τις 31 Μαΐου. Αυτό σημαίνει 2-2,5 μήνες lockdown στην πρώτη φάση της κρίσης. Από τη σταδιακή άρση της καραντίνας, τις αναπόφευκτες αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στο επόμενο τρίμηνο και την επάνοδο του ιού το φθινόπωρο-χειμώνα σε συνδυασμό με την εποχική γρίπη (οπότε θα υπάρξουν νέες επιπτώσεις) πρέπει να υπολογίσουμε συνέπειες ισοδύναμες με ενάμιση ακόμη μήνα lockdown. Συνολικά οι επιπτώσεις θα ισοδυναμούν με 3,5 μήνες lockdown με συντηρητικούς υπολογισμούς. Αν πιστέψουμε την εκτίμηση του Τόμσεν για 3% απώλεια στο ΑΕΠ για κάθε μήνα lockdown, οι συνολικές απώλειες θα ανέλθουν σε 10,5 μονάδες του ΑΕΠ σε ετήσια βάση.

Πρέπει ωστόσο να προσαρμόσουμε τον πολλαπλασιαστή του Τόμσεν στην ελληνική πραγματικότητα και τις ιδιαιτερότητές της.

Η πρώτη και σημαντικότερη εξ αυτών είναι ότι ο τουρισμός αντιστοιχεί στο 18% του ΑΕΠ, που μαζί με τα συναφή επαγγέλματα πλησιάζει το 30% του ΑΕΠ. Σε αυτή την ιδιαιτερότητα πρέπει να προσθέσουμε μια δεύτερη: ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των τουριστικών εσόδων εισρέει το καλοκαίρι. Από αυτή την άποψη, ο σχετικός αρνητικός πολλαπλασιαστής από την πτώση του τουρισμού θα είναι για την Ελλάδα (όπως και για την Ιταλία και την Ισπανία) αυξημένος σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και η επίπτωση στο ΑΕΠ μεγαλύτερη.⁽⁹⁾ Τα προβλήματα με τον τουρισμό είναι πολλαπλά: ένα μέρος, το πρώιμο, της τουριστικής σεζόν έχει χαθεί ήδη ολοσχερώς (Απρίλιος, Μάιος και Ιούνιος), ο αριθμός αυτών που τον Ιούνιο θα προγραμματίσουν διακοπές θα είναι εξαιρετικά μειωμένος, εκτός από τον κορονοϊό ο τουρισμός θα πληγεί και από τη διεθνή ύφεση και τη συνακόλουθη μείωση των εισοδημάτων.
Το ΑΕΠ όμως στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας αιμοδοτείται προνομιακά από την εγχώρια κατανάλωση. Η Ελλάδα είναι πρωταθλητής στην Ευρώπη στους δείκτες «κοινωνικής δυστυχίας» (ανεργία και λοιποί δείκτες, βλέπε πίνακα 3). Η εγχώρια ύφεση θα βυθίσει την κατανάλωση, την ίδια στιγμή που η διεθνής ύφεση θα πλήξει τις εξαγωγές.

Γενικότερα, η Ελλάδα μειονεκτεί σαφώς σε σχέση με το μέσο όρο των χωρών-μελών της ΟΝΕ όσον αφορά την ευρωστία και ανθεκτικότητα του παραγωγικού της μηχανισμού.

Στον πίνακα 1 βλέπουμε ότι η Ελλάδα έχει μακράν τα πιο άσχημα στατιστικά στοιχεία σε βασικά οικονομικά μεγέθη, γεγονός που προσδιορίζει τον αντίστοιχα μικρότερο βαθμό «αντοχής» της στην κρίση.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Βασικά εθνικά στατιστικά μεγέθη (2019)

Χρέος

*% του ΑΕΠ

**% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, Ελλάδα: Δεκέμβριος 2019, λοιπές χώρες: Ιανουάριος 2020

Πηγή: AMECO (https://ec.europa.eu/info/business–economy–euro/indicators–statistics/economic–databases/macro–economic–database–ameco/ameco–database_en), Κομισιόν

Στην περίπτωση της Ελλάδας, λοιπόν, ο πολλαπλασιαστής του Τόμσεν θα πρέπει να αναπροσαρμοστεί προς τα πάνω, τουλάχιστον στο 3,5% μείωση του ΑΕΠ σε ετήσια βάση ανά μήνα lockdown. Αυτό σημαίνει, με βάση τους προηγηθέντες υπολογισμούς, ότι οι απώλειες στο ΑΕΠ θα ανέλθουν σε 12,25% σε ετήσια βάση.⁽¹⁰⁾

Τα κυβερνητικά μέτρα
και η επίδρασή τους στο ΑΕΠ

Ποια θα είναι η αντίρροπη επίδραση των κυβερνητικών μέτρων; Τα μέτρα αυτά είναι τεσσάρων κατηγοριών: α) δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης των επιχειρήσεων, β) δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης κατηγοριών εργαζομένων και γ) μέτρα αναβολής ή διευκόλυνσης στην εξόφληση δανειακών ή φορολογικών υποχρεώσεων, δ) παροχής ρευστότητας και φτηνού δανεισμού. Συγκεκριμενοποιήθηκαν ήδη τα μέτρα της πρώτης φάσης και έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα μέτρα της δεύτερης φάσης που θα ανακοινωθούν τον Απρίλιο.

Τα μέτρα είναι τα εξής:

-Αναστολή καταβολής φόρων και εισφορών για επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα

-Επιστροφή προκαταβολής φόρου 1 δισ. ευρώ (με «ευκολίες» αποπληρωμής μετά την πάροδο της περιόδου ισχύος του μέτρου: περίοδος χάριτος, χαμηλότοκα κ.λπ.)

-Μείωση ΦΠΑ από 24% σε 6% για προϊόντα σχετικά με αντιμετώπιση κορονοϊού

-Μέτρα για τα επαγγελματικά ακίνητα και «ευκολίες πληρωμής» για ιδιοκτήτες ακινήτων

-Αποπληρωμή από την ΑΑΔΕ των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του Δημοσίου προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά

-200 εκατ. επιπλέον του ενταγμένου στον προϋπολογισμό κονδύλι για το υπουργείο Υγείας

-1 δισ. ευρώ για επιδότηση επιτοκίων ενήμερων επιχειρηματικών δανείων

-1,8 δισ. ευρώ από το ευρωπαϊκό επενδυτικό ταμείο (για χαμηλότοκα δάνεια και ενισχύσεις εργαζομένων)

-Πρόγραμμα εγγυήσεων (παροχή εγγυημένων από το Δημόσιο ή από ευρωπαϊκούς επενδυτικούς φορείς δανείων) ύψους 5,5 δισ. ευρώ.

-Παροχή έκτακτου βοηθήματος 800 ευρώ σε εργαζομένους επιχειρήσεων που πλήττονται από τον κορονοϊό, αλλά και σε δικηγόρους, γιατρούς, μηχανικούς κ.λπ.

Η ίδια η κυβέρνηση δεν έχει δώσει κάποια λεπτομερή κοστολόγηση των μέτρων, αλλά αφήνει την ενημέρωσή μας επ’ αυτού σε δημοσιογραφικές εκτιμήσεις και πληροφορίες, που ανεβάζουν το συνολικό ύψος των δύο «πακέτων» (Μαρτίου και Απριλίου) σε 12-14 δισ. ευρώ. Ωστόσο, ας μη σπεύσουμε να εντυπωσιαστούμε: Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά αφορά παροχή ρευστότητας με τη μορφή φτηνού δανεισμού. Ένα άλλο σημαντικό τμήμα τους αφορά την αναβολή ή τη διευκόλυνση εξόφλησης υποχρεώσεων, που όμως δεν διαγράφονται, άρα παραμένουν βραχνάς και θα επανέλθουν. (Στο τμήμα αυτό πρέπει να εντάξουμε και την αναβολή δόσεων τραπεζικών δανείων, που θα είναι κίνηση ανάγκης των τραπεζών). «Λεφτά στο χέρι», είτε άμεσα είτε έμμεσα, αφορούν μόνο τα μέτρα για το έκτακτο επίδομα των 800 ευρώ, την επιδότηση επιτοκίου σε επιχειρηματικά δάνεια, τα 200 εκατ. ευρώ επιπλέον στον προϋπολογισμό του υπουργείου Υγείας και την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων του Δημοσίου (που είναι μεν «ζεστό χρήμα», δεν είναι όμως νέο μέτρο αλλά αποπληρωμή καθυστερούμενων οφειλών). Πόσο είναι το ύψος αυτού του ποσού; Δεν μπορεί να υπολογισθεί με ακρίβεια, αλλά δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2,5 μονάδες του ΑΕΠ.

Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μπόνους προς τις επιχειρήσεις είναι η απαλλαγή τους από σημαντικό τμήμα του εργατικού κόστους με το κυβερνητικό μέτρο αναστολής των συμβάσεων και παροχής στις επιχειρήσεις του δικαιώματος να μειώσουν τον εργατικό μισθό (μειώνοντας αντίστοιχα το χρόνο εργασίας) στο 50%.

Η στοχοθεσία των μέτρων είναι σαφής: η αποφυγή των χειρότερων, δηλαδή μιας αλυσίδας χρεοκοπιών σε μη διαχειρίσιμη έκταση.

Ποια επίδραση αναμένεται να έχουν αυτά τα μέτρα στο ΑΕΠ; Αναγκαστικά, και σε αυτό το σημείο (και μάλιστα σε αυτό ακόμη περισσότερο) οι υπολογισμοί είναι «χοντρικοί» και κατά προσέγγιση. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν μπορούν να εξασφαλίσουν μείωση των απωλειών στο ΑΕΠ μεγαλύτερη των 3 εκατοστιαίων μονάδων.

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η μείωση του ΑΕΠ στο σύνολο του 2020 θα «πατήσει» στο 9%. Πολύ δύσκολα πάντως θα είναι μικρότερη του 8%. (Θα) πρόκειται για απώλεια που αντιστοιχεί στο 1/3 των σωρευτικών απωλειών του ΑΕΠ στην οκταετία της ύφεσης 2009-2016, αλλά σε «συμπυκνωμένο» χρόνο 9 μηνών!!! Παίρνοντας μάλιστα υπόψη ότι ο προϋπολογισμός προέβλεπε αύξηση του ΑΕΠ 2,8% για το 2020, η απόκλιση από τους στόχους θα ανέλθει σε σχεδόν 12% του ΑΕΠ!

Προς νέα οξεία κρίση κοινωνικής
αναπαραγωγής: επιστροφή στα «πέτρινα χρόνια»;

Μια τόσο βαθιά και απότομη («συμπυκνωμένη» σε χρόνο μικρότερο του έτους) ύφεση θα έχει αναπόφευκτα τρομερά αρνητικά αποτελέσματα σε όλο το φάσμα των δεικτών «κοινωνικής δυστυχίας» (ανεργία και διάφορες όψεις της φτωχοποίησης/εξαθλίωσης).
Στην κορύφωση της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής την περίοδο των μνημονίων, το 2013, η ανεργία εκτοξεύτηκε στο τρομερό ποσοστό 27,5%. Ξεκινώντας από 7,8% το 2008, αυξήθηκε στα πρώτα 5 χρόνια της 7ετούς συνεχόμενης ύφεσης κατά 19,7 ποσοστιαίες μονάδες! Την ίδια χρονική περίοδο το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 23%.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Το 2019, προ της νέας ύφεσης, το ΑΕΠ είναι ακόμη πολύ χαμηλά, σε επίπεδα μεταξύ του 2012 και του 2013 (188,7 δισ. ευρώ)! Αντίστοιχα, η ανεργία είναι λίγο κάτω από τα επίπεδα του 2011 (16,3%). Πρέπει όμως να πάρουμε υπόψη ότι στα χρόνια ύστερα από το 2014 μετανάστευσαν για να εργαστούν στο εξωτερικό 400.000 άτομα. Αν προσθέταμε αυτό τον αριθμό στο σημερινό αριθμό των ανέργων, η ανεργία θα βρισκόταν σήμερα λιγότερο από 3 μονάδες κάτω από τα επίπεδα του 2013, στο θηριώδες 24,9%! Αυτό δείχνει ότι η δυνατότητα του παραγωγικού μηχανισμού του ελληνικού καπιταλισμού να απορροφήσει την ανεργία είναι ουσιαστικά πολύ μικρή.

Τι θα συμβεί λοιπόν αν στον υπάρχοντα αριθμό των ανέργων προστεθούν, λόγω της βαθιάς και απότομης νέας ύφεσης, πάνω από 200.000 νέοι άνεργοι; Απλούστατα η ανεργία θα εκτιναχτεί πάνω από το 20%. Για παράδειγμα, με 200.000 νέους ανέργους, το ποσοστό θα αυξηθεί σε 20,6%. Με 250.000 νέους ανέργους θα αυξηθεί σε 21,7%. Με. Με ύφεση στο μέγεθος που προδιαγράφεται, η αύξηση του ποσοστού ανεργίας πάνω από το 20% είναι η ισχυρότερη πιθανότητα.

Εκτός της ανεργίας, όμως, υπάρχουν και οι άλλοι δείκτες κοινωνικής δυστυχίας. Μια ματιά στον πίνακα 3 μας δίνει κάποια επιπλέον ποιοτικά στοιχεία (επιβεβαιώνοντας ξανά τη μεγάλη απόσταση από τη Γερμανία αλλά και την πρωτιά της Ελλάδας σε σχέση με Γαλλία, Ιταλία).

Στο σύνολό τους, δίνουν σαφέστερη εικόνα για την έκταση της «κοινωνικής δυστυχίας» στην ελληνική κοινωνία πριν ενσκήψει η νέα κρίση και βαθιά ύφεση. Όπως είναι αναμενόμενο, όλοι αυτοί οι δείκτες θα επιδεινωθούν δραματικά.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Δείκτες κοινωνικής δυστυχίας

(δεδομένα για το 2018*)

*Ανεργία, Ελλάδα: Δεκέμβριος 2019, λοιπές χώρες: Ιανουάριος 2020

1. Ποσοστό επί τοις εκατό στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού

2. %του πληθυσμού

3. %του συνόλου των ανέργων, Νοέμβριος 2019

4. % του πληθυσμού αυτής της κατηγορίας

Πηγή: Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης 2019. Έκθεση της Κομισιόν προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, Στρασβούργο 17.12.2019 (c.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2019/EL/COM-2019-651-F1-EL–MAIN–PART-1.PDF)

Το συμπέρασμα αυτού του άρθρου είναι διπλό: Το 2020 θα είναι έτος οικονομικού και κοινωνικού σοκ: βαθιά ύφεση και νέα οξεία κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής με εκτίναξη των δεικτών της ανεργίας και της «κοινωνικής δυστυχίας». Όλα αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε τις -βέβαιες- πολιτικές περικοπών εκ μέρους της κυβέρνησης (το μέτρο για τη μείωση χρόνου εργασίας-μισθών κατά 50% είναι μόνο η αρχή, ενώ η σημαντική αύξηση του κρατικού χρέους και η επάνοδος στα δημοσιονομικά ελλείμματα θα σηματοδοτήσουν γενικότερα την επάνοδο μνημονιακών πολιτικών – όπως και αν ονομαστούν).

Η Μεγάλη Ύφεση είναι μπροστά μας! Επείγει λοιπόν να συζητήσουμε πώς το εργατικό κίνημα, τα κινήματα αντίστασης και η Αριστερά θα αντιμετωπίσουν τις διαγραφόμενες αυτές εξελίξεις.

Σημειώσεις-παραπομπές:

(1) https://www.tovima.gr/2020/03/27/finance/ee–adieksodo–stous-27-gia–to–corona–bond–meta–tin–arnisi–merkel/

(2) Παρασκευή 20 Μαρτίου, https://www.liberal.gr/economy/g–stournaras–mideniki–i–anaptuxi–tis–ellinikis–oikonomias–fetos/292882

(3) Πέμπτη 26 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440793/x–staikouras–se–ufesi-1-3-buthizetai–fetos–i–ellada–kathizisi–sok-5-9-stin–europi

(4) Τετάρτη 18 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3438558/deutsche–bank–blepei–bathia–pagkosmia–ufesi–sto–a–examino–boutia-24-sto–aep–tis–eurozonis

(5) Δευτέρα 23 Μαρτίου, https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki–oikonomia/236436_senaria–tromoy–gia–tin–elliniki–oikonomia

(6) Τρίτη 24 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440210/porisma–komision–i–krisi–ugeias–tha–paratathei–eos–tis–arxes–iouniou–i–kai–perissotero–ufesi-4-5-fetos–stin–europi

(7) Δευτέρα 30 Μαρτίου, https://www.capital.gr/oikonomia/3440210/porisma–komision–i–krisi–ugeias–tha–paratathei–eos–tis–arxes–iouniou–i–kai–perissotero–ufesi-4-5-fetos–stin–europi

(8) Καθώς και άλλοι παράγοντες, προσθέτουμε εμείς, όπως τα χαρακτηριστικά της οικονομίας και η συγκριτική ευαλωτότητα των κλάδων που πλήττονται από την καραντίνα.

(9) Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες ο τουρισμός κατανέμεται περισσότερο ισόρροπα σε όλη τη διάρκεια του έτους.

(10) Ότι ο πολλαπλασιαστής του Τόμσεν είναι υποεκτιμημένος σε σχέση με την Ελλάδα, μπορεί να φανεί και από τον εξής απλό υπολογισμό: 3% απώλεια στο ΑΕΠ σε ετήσια βάση σημαίνει 12% ύφεση σε μηνιαία βάση, ποσοστό καταφανέστατα πολύ χαμηλό σε συνθήκες lockdown, όταν όλες οι εκτιμήσεις διεθνώς κάνουν λόγο για μηνιαίες απώλειες στο ΑΕΠ από 17 έως 24% σε τέτοιες συνθήκες.