50 χρόνια από την εξέγερση του Στόουνγουολ * RedTopia

Φέτος τον Ιούνη συµπληρώνονται 50 χρόνια από την εξέγερση του Στόουνγουολ, που ξεκίνησε το πρωί της 28ης Ιουνίου του 1969, εξέγερσης που αποτέλεσε ένα από τα πιο εµβληµατικά γεγονότα του αγώνα για τη σεξουαλική απελευθέρωση ως τις µέρες µας. Στη µνήµη αυτής της εξέγερσης, από τότε έως σήµερα σε πάρα πολλές πόλεις και χώρες του κόσµου οργανώνονται πορείες «υπερηφάνειας», τα γνωστά pride.

Των Ερνεστίνας Καρυστιναίου – Δανάης Μανωλέσου – Αθηνάς Σκαμπά

Το ιστορικό πλαίσιο

Η εξέγερση, που είχε κέντρο το µπαρ «Στόουνγουολ» της Νέας Υόρκης, ξέσπασε µέσα σε ένα συγκεκριµένο περιβάλλον καταπίεσης των ΛΟΑΤΚΙΑ ατόµων. Μετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο οι οµοφυλόφιλοι είχαν εκδιώχθει από τον αµερικάνικο στρατό, ενώ µε νόµο κινδύνευαν να χάσουν τη δουλειά τους. Επιπλέον, απειλούνταν µε φυλάκιση, ισόβια ή εγκλεισµό σε ψυχιατρεία σε πολλές από τις πολιτείες των ΗΠΑ. Συλλαµβάνονταν από την αστυνοµία λόγω των ρούχων που φορούσαν, όταν αυτά θεωρούνταν «µη ταιριαστά» µε το φύλο τους.

Ταυτόχρονα, προϋπήρχαν από τη δεκαετία του ’50 µια σειρά από µικρές και πολλές φορές χωρίς επικοινωνία µεταξύ τους οµάδες γκέι και λεσβιών, συντηρητικού προσανατολισµού κυρίως, που εντάσσονταν στο λεγόµενο «οµόφυλο» κίνηµα ((homophile, όρος που χρησιµοποιήθηκε για να αποφευχθεί η άµεση αναφορά στη σεξουαλική συµπεριφορά, αντί του homosexual). Υπήρχαν όµως και διάφορες συλλογικές και ατοµικές προσπάθειες οµοφυλόφιλων αγωνιστών/ιστριών, που ενεπλάκησαν και στο γυναικείο, αντιφασιστικό και αντιπολεµικό κίνηµα, που επιχείρησαν µε τις δράσεις τους να ριζοσπαστικοποιήσουν το λόγο και τις διεκδικήσεις τους.

Η εξέγερση και ο απόηχός της

Τα µπαρ ήταν οι χώροι στους οποίους µπορούσαν να βρίσκονται µε µεγαλύτερη ελευθερία τα ΛΟΑΤΚΙΑ άτοµα, µέσα στο περιβάλλον φόβου και µίσους στο οποίο ζούσαν. Ένα τέτοιο µπαρ ήταν το Stonewall Inn στην οδό Christopher του Γκρίνουιτς Βίλατζ, το οποίο λειτουργούσε υπό τον έλεγχο της µαφίας, όπως συνέβαινε µε πολλά µπαρ στα οποία σύχναζαν γκέι, λεσβίες και τρανς στη Νέα Υόρκη εκείνη την περίοδο (η µαφία προφύλασσε τα µπαρ από επιδροµές της αστυνοµίας). Παρ’ όλα αυτά, τέτοιες επιδροµές-έλεγχοι συνέβαιναν συχνά: µία από αυτές ήταν η αφορµή για τα επεισόδια που ακολούθησαν. Ενώ αρχικά τα άτοµα που βρίσκονταν µέσα στο µπαρ υπάκουσαν στις οδηγίες της αστυνοµίας, σύντοµα ξέσπασε βίαιη σύγκρουση. Κόσµος είχε συγκεντρωθεί έξω από το µπαρ σε αλληλεγγύη αυτών που βρίσκονταν µέσα.

Ανάµεσα στους ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν (εκτιµάται γύρω στα 2.000 άτοµα) βρίσκονταν λογιών λογιών οµάδες: παρέες τρανς ατόµων, οµάδες φτωχών νεαρών γκέι αγοριών που ζούσαν στο δρόµο, άνθρωποι που έρχονταν σε στήριξη της κοινότητας αντιλαµβανόµενοι την άδικη αντιµετώπιση που δέχονταν:

Το «Stonewall Inn» υπήρξε το αρχικό σηµείο συνάντησης κυρίως οµοφυλόφιλων ανδρών καθώς και λίγων λεσβιών αλλά και ετεροφυλόφιλων αλληλέγγυων. Όταν συγκεντρώθηκαν, οι διαδηλωτές άρχισαν να τραγουδούν και να φωνάζουν συνθήµατα, ενώ οι αστυνοµικοί στέκονταν ακριβώς απέναντί τους. Τα συνθήµατα έγιναν όλο και πιο δυναµικά: «Christopher Street belongs to the queens!» και «Liberate Christopher Street!». […]

Είχε µαζευτεί κόσµος από ολόκληρη την πόλη. Μια µεσήλικη γυναίκα που βρισκόταν εκεί µαζί µε τον άντρα της φωνάζει σε έναν αστυνοµικό ότι θα πρέπει να ντρέπεται: «∆εν ξέρεις ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν αλλού να πάνε, κι ότι χρειάζονται τέτοια µέρη όπως αυτό το µπαρ;» ¹

Η σύγκρουση κράτησε έξι νύχτες: από τις 27 ως τις 2 Ιούλη, και έληξε µε νικηφόρα κατάληξη για τις και τους εξεγειρόµενους αγωνιστές κι αγωνίστριες που ζητούσαν εκδίκηση και δικαιοσύνη. Για να µεταφέρουµε λίγη από την ατµόσφαιρα εκείνων των ηµερών παραθέτουµε εδώ ορισµένα συνθήµατα που γράφτηκαν τις µέρες της εξέγερσης στην πρόσοψη του Stonewall Inn:

«Στηρίξτε την δύναµη των οµοφυλόφιλων – περάστε µέσα κορίτσια»

«Ο αστυνόµος Σµιθ λήστεψε: τα λεφτά µας, το τζουκµπόξ, τα τηλέφωνα, το ταµείο, και τα τιπ των αγοριών»

«Θέλουν να υπερασπιστούµε την πατρίδα, αλλά παραβιάζουν τα δικαιώµατά µας»

«Πώς γίνεται ο αστυνόµος Σµιθ να οδηγεί ένα αυτοκίνητο αξίας 15.000 δολαρίων µε το µισθό που παίρνει;»

«Υποστηρίξτε την γκέι δύναµη» ²

Η εξέγερση του stonewall υπήρξε σηµείο καµπής για το κίνηµα απελευθέρωσης των ΛΟΑΤΚΙΑ ατόµων. Όχι µόνο γιατί επικράτησε εκείνες τις µέρες και νύχτες η συγκρουσιακή διάθεση, αλλά γιατί είχε ωριµάσει µια νέα γενιά ακτιβιστών, επηρεασµένη από το συνολικότερο κίνηµα της εποχής, που είχε ξεκινήσει µε το Μάη του ‘68, το κίνηµα ενάντια στον πόλεµο του Βιετνάµ, τους «µαύρους πάνθηρες», ένα κίνηµα συνολικότερης αµφισβήτησης και ριζοσπαστικοποίησης. Αυτή η νέα γενιά ήρθε σε ρήξη µε τους ακτιβιστές του «οµόφιλου» κινήµατος, αφενός δίνοντας πιο ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά στις ΛΟΑΤΚΙΑ διεκδικήσεις και αφετέρου συνδέοντάς τες µε την αµφισβήτηση ολόκληρου του συστήµατος και το όραµα µιας άλλης κοινωνίας. Ενδεικτικό της ρήξης αυτής είναι το ακόλουθο γεγονός: Την επόµενη µέρα της αρχής της εξέγερσης, οι ακτιβιστές της Ματασίν (συλλογικότητα οµοφυλοφίλων από τη δεκαετία του ‘50) ανάρτησαν στην είσοδο του Stonewall την επιγραφή: «Εµείς, οι οµοφυλόφιλοι, κάνουµε έκκληση στον κόσµο µας να συµβάλει ώστε να υπάρξει ειρήνη και ησυχία στους δρόµους του Βίλατζ». Η έκκληση αγνοήθηκε και η εξέγερση συνεχίστηκε για τις επόµενες µέρες.

Όταν πέρασαν οι µέρες της εξέγερσης, οι ακτιβιστές δεν επαναπαύθηκαν: µετά τα γεγονότα ιδρύθηκαν σειρά από οργανώσεις του στόχευαν στο να µεταµορφώσουν την οργή που είχε εκφραστεί, σε κοινωνική δύναµη. Το Stonewall δεν ήταν απλά µια εξέγερση, αλλά η αρχή ενός κινήµατος.

Σε µια συνέλευση που συγκλήθηκε για να οργανώσει µια πορεία µνήµης των γεγονότων του Stonewall ιδρύθηκε το GLF (Μέτωπο για την απελευθέρωση των οµοφυλόφιλων) (το όνοµα έχει σαφή αναφορά στο Μέτωπο εθνικής απελευθέρωσης του Νότιου Βιετνάµ.). Μέσα στο GLF έδρασαν µικρές ριζοσπαστικές οµάδες που επιχείρησαν να αναδείξουν τη σηµασία της σύνδεσης του αγώνα των ΛΟΑΤΚΙΑ ατόµων µε αυτόν ενάντια σε κάθε µορφής καταπίεσης στο πλαίσιο του καπιταλισµού. Ενδεικτικά αναφέρουµε εδώ ένα απόσπασµα από δήλωση των µελών του GLF στο έντυπο Rat:

-Τι σας κάνει επαναστάτες;

-(…) Έχουµε συνειδητοποιήσει ότι όλη µας η αγανάκτηση και τα αισθήµατα καταπίεσης είναι αληθινά. Η κοινωνία µάς καταστρέφει (…) µέσα στις οικογένειές µας, στις δουλειές µας, στην εκπαίδευση, στους δρόµους, στις κρεβατοκάµαρές µας. (…) Μας λένε τι να νιώσουµε, τι να σκεφτόµαστε (….) Ταυτιζόµαστε µε κάθε καταπιεσµένο: µε τον αγώνα των Βιενταµέζων, µε τον Τρίτο Κόσµο, µε τους µαύρους, µε τους εργάτες (…) µε όλους όσοι καταπιέζονται από αυτή τη σάπια, βρόµικη, ελεεινή, γαµηµένη, καπιταλιστική συνωµοσία.».3

Μετά το Stonewall – ως το σήµερα

Από την επόµενη χρονιά, το 1970, ξεκίνησαν να οργανώνονται διαδηλώσεις στην επέτειο της εξέγερσης του stonewall. Σήµερα, οι πορείες οµοφυλόφιλης υπερηφάνειας (pride), πραγµατοποιούνται στις µεγαλύτερες πόλεις του κόσµου και βγάζουν στο δρόµο χιλιάδες ανθρώπωπν. ∆υστυχώς οι περισσότερες από αυτές έχουν υποκύψει στην εµπορευµατοποίηση και τον αστικό δικαιωµατισµό, καθώς έχουν παραδοθεί στα χέρια µεγάλων επιχειρήσεων και υποστηρίζονται από κρατικούς «θεσµούς». Για τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις που συµµετέχουν στη διοργάνωση των pride, είναι µια ευκαιρία να πουλήσουν τα εµπορεύµατά τους σε µια νέα αγορά. Από τη µια, για πάρα πολλά από τα ΛΟΑΤΚΙΑ άτοµα τα pride είναι µια ευκαιρία απελευθέρωσης, όπου µπορούν να «βγουν απ’ την ντουλάπα» και να γιορτάσουν όλα µαζί, από την άλλη, ο τρόπος που οργανώνονται τις έχει αποκόψει από το ιστορικό τους πλαίσιο. Είναι αµφίβολο αν ο κόσµος που συµµετέχει στα pride γνωρίζει καν για την εξέγερση του Stonewall.

Στην Ελλάδα οι πρώτες προσπάθειες να οργανωθούν εκδηλώσεις µνήµης της εξέγερσης έγιναν το 1980 στην Αθήνα. Πιο συστηµατικά επιχειρήθηκαν τις χρονιές της δεκαετίας του ‘90, αρχικά στην Αθήνα, στη συνέχεια και στη Θεσσαλονίκη. Από το 2005, οργανώνεται συστηµατικά το Athens Pride, µε πολύ µεγάλη συµµετοχή, πρώτα στην πλατεία Κλαυθµώνος και τώρα στην πλατεία Συντάγµατος. Αντίστοιχη διοργάνωση γίνεται και στη Θεσσαλονίκη. Οι εκδηλώσεις αυτές συνδιοργανώνονται από κρατικούς θεσµούς και έχουν χορηγούς επιχειρήσεις.

Στον αντίποδα αυτών, τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να οργανωθούν πορείες υπερηφάνειας από συλλογικότητες που επιχειρούν να ανακτήσουν οι εκδηλώσεις αυτές τον κινηµατικό και ριζοσπαστικό τους χαρακτήρα. Για τρίτη χρονιά, φέτος, διοργανώνεται στη Θεσσαλονίκη το αυτοοργανωµένο pride και για τέταρτη χρονιά στην Πάτρα. Προσπάθεια έγινε και στην Αθήνα, αλλά χωρίς συνέχεια, τουλάχιστον προς το παρόν.

Η φετινή χρονιά έφερε στην πρώτη γραµµή της επικαιρότητας τη ΛΟΑΤΚΙΑ ατζέντα, µε αφορµή ένα εξαιρετικά δυσάρεστο γεγονός, τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, ενός πολύ δραστήριου και αγαπητού ακτιβιστή του ΛΟΑΤΚΙΑ κινήµατος. Τα γεγονότα που ακολούθησαν, υπογραµµίζουν τις υπαρκτές αντιφάσεις που βιώνει σήµερα η κοινωνία. Από τη µία µεριά η κοινή γνώµη έχει µετατοπιστεί σηµαντικά, θετικά προς την αναγνώριση των δικαιωµάτων της ΛΟΑΤΚΙΑ κοινότητας, από την άλλη πλευρά, η οικονοµική κρίση δηµιουργεί κοινωνικές εντάσεις σπρώχνοντας ένα µεγάλο κοµµάτι σε συντηρητικότερη κατεύθυνση και «πίσω» στα ασφαλή στερεότυπα της «οικογένειας» και της «πατρίδας».

Η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου δίχασε πραγµατικά την κοινωνία. Από τη µία µεριά, ένα µεγάλο κοµµάτι κόσµου αντέδρασε στη βία και τη βαρβαρότητα µε την οποία δολοφονήθηκε ένας άνθρωπος στο κέντρο της πόλης, µέρα µεσηµέρι, δεν επέτρεψε τη συγκάλυψη και συµµετείχε στις κινητοποιήσεις, από την άλλη ένα επίσης µεγάλο τµήµα ταυτίστηκε µε την εικόνα του νοικοκύρη, που στο όνοµα της υπεράσπισης της περιουσίας του, επιτίθεται σε όποιον «απειλεί την κανονικότητα» της ζωής του.

Το φετινό pride της Αθήνας, αλλά και το 3ο Aυτοοργανωµένο pride της Θεσσαλονίκης, είναι αφιερωµένα στο Ζακ Κωστόπουλο, τη Ζακί. Με την επιλογή αυτή, «κλείνει» ο κύκλος µιας χρονιάς που ξεκίνησε µε ζοφερό τρόπο. Όµως κλείνει θυµίζοντας το πνεύµα και την παρακαταθήκη που µας άφησε η εξέγερση του stonewall (Stonewall means to fight back). Απ’ την πλευρά του ΛΟΑΤΚΙΑ κινήµατος η επιλογή είναι σαφής: απέναντι στο χτύπηµα που δέχθηκε στο πρόσωπο του Ζακ, επέλεξε όλη αυτή τη χρονιά να «απαντήσει», απαιτώντας δικαίωση και διεκδικώντας το δικαίωµα στην ορατότητα και στη διαφορετικότητα.