του Ηλία Ιωακείμογλου
Να οραµατίζεσαι «µεγάλες λεωφόρους»
Ο Ρεζίς Ντεµπρέ, που έζησε από κοντά τον ένοπλο αγώνα του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία, παρατηρεί ότι στην πολιτική πρέπει να οραµατίζεσαι µεγάλες λεωφόρους εάν θέλεις να κάνεις έστω µικρά βήµατα. Προφανώς ο Γάλλος φιλόσοφος αναφερόταν σε αυτούς που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσµο, δηλαδή στους κυριαρχούµενους και µάλιστα σε όσους από αυτούς είχαν αποφασίσει να κουβαλήσουν στους ώµους τους την τύχη των καταπιεσµένων, των προλετάριων, των «χωρίς φωνή», των αποκλεισµένων, των υποτελών κοινωνικών τάξεων. Οι άλλοι, οι κυρίαρχοι, δεν χρειάζονται κανένα όνειρο· για εκείνους «όλα πρέπει να αλλάξουν προκειµένου να παραµείνουν ίδια»,1 προκειµένου δηλαδή να διατηρηθεί το σύστηµα ανακαινισµένο.
Ωστόσο, η πολιτική των «µεγάλων λεωφόρων» στην οποία αναφερόταν ο Ρεζίς Ντεµπρέ, εξέλιπε όταν τα πράγµατα πήραν άλλη τροπή από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990. Εδραιώθηκε τότε ο νεοφιλελευθερισµός σαν «ενιαία σκέψη», ως ιδεολογία που όρισε εκ νέου τα στενά πλαίσια εντός των οποίων ασκούν πλέον πολιτική όχι µόνο οι κυρίαρχοι αλλά και οι κυριαρχούµενοι.
Η έρηµος του νεοφιλελευθερισµού
Η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισµού περιόρισε την πολιτική στα ασφυκτικά πλαίσια της διαχείρισης του τρέχοντος και της τεχνοκρατικής παρέµβασης στα σηµεία τριβής του συστήµατος· και το χειρότερο από όλα, αφαίρεσε έτσι από την πολιτική τη γοητεία της. Ακόµη χειρότερα, ο νεοφιλελευθερισµός προσπάθησε, και σε µεγάλο βαθµό κατόρθωσε, να εγκαταστήσει το γυµνό συµφέρον του χρήµατος, τον ανταγωνισµό και το ατοµικό συµφέρον στο κέντρο της ζωής µας ως ρυθµιστικών αρχών, όχι µόνο της αγοράς, αλλά και της καθηµερινής ζωής και των διαπροσωπικών σχέσεων, ακόµη και των πιο εσωτερικών από αυτές. Κάθε άτοµο, καλείται τώρα να ριχτεί σε ανταγωνισµό µε όλους τους άλλους στην αρένα των αγορών µε τα εφόδια που διαθέτει προκειµένου να αξιοποιήσει το προσωπικό του κεφάλαιο, όπου ως τέτοιο δεν νοείται µόνο η ατοµική του περιουσία, το φυσικό του κεφάλαιο και γενικά όσα µπορούν να αποτιµηθούν σε χρήµα, αλλά και οι γνώσεις του και οι επαγγελµατικές και κοινωνικές δεξιότητές του. Καλείται δε επιπλέον να αντιληφθεί όλες τις πλευρές της ζωής του, κοινωνικές, ατοµικές, προσωπικές και ενδόµυχες, ως οιονεί αγορές αυτές τις ίδιες· καλείται δηλαδή να τις αντιληφθεί ως προσοµοιώσεις της πραγµατικής αγοράς, της αγοράς των εµπορευµάτων, ως πραγµατικότητες που διέπονται από τις ίδιες ρυθµιστικές αρχές, την ίδια λογική, τις ίδιες σκοπιµότητες, µε αυτήν.2 Μέσα σε τέτοιες συνθήκες νεοφιλελεύθερης ιδεολογικής παράκρουσης και κυριαρχίας, η «µεγάλη πολιτική» στην οποία µας προέτρεπε ο Ρεζίς Ντεµπρέ, η πολιτική που ονειρεύεται να αλλάξει ριζικά την κοινωνία, δεν µπορούσε παρά να βρεθεί εξόριστη από την ψυχρή λογική του κέρδους, του προσωπικού οφέλους, της αποτίµησης παντός επιστητού σε χρήµα και κέρδος, εξόριστη από την απληστία για ένα τέταρτο του αιώνα.
Το υπόδειγµα της Αντιγόνης
Έως ότου, και ενώ κανείς δεν το περίµενε, µια ακτιβίστρια έφερε στο κέντρο της διεθνούς πολιτικής σκηνής, εκεί που συναντιούνται όλα τα βλέµµατα της Ευρώπης, τη µεγάλη πολιτική της παράδοσής µας. ∆εν πρόκειται για πράξη αυτοθυσίας, ούτε για χριστιανική ευσπλαχνία, ούτε για απλή αντίσταση κατά της αρχής· η Carola Rackete (Καρόλα Ρακέτε) έδρασε κατά το υπόδειγµα της Αντιγόνης, το υπόδειγµα της πολιτικής ανυπακοής, δηλαδή κάθε παράβασης των νόµων που πραγµατοποιείται στο όνοµα ηθικών αξιών οι οποίες αναδεικνύονται σε αξίες πάνω από τον νόµο µε τη δύναµη µιας πράξης: µιας πράξης µε την οποία ο παραβάτης καταθέτει ως ενέχυρο τον εαυτό του στο όνοµά αυτών των αξιών, για την αναγνώρισή τους και την κοινωνική επικύρωσή τους (ως ενέχυρο: «Όταν µου λείψει η δύναµη, τότε µόνο θα σταµατήσω», λέει η Αντιγόνη του Σοφοκλή).
Υπάρχουν αξίες πάνω από τους νόµους. Η Carola Rackete «άγιο έχοντας διαπράξει έγκληµα»3 έδρασε κατά το υπόδειγµα της Αντιγόνης και γι’ αυτό συγκίνησε και ενθουσίασε τον λαό της Αριστεράς· πρώτον, διότι επιβεβαίωσε ότι οι αξίες µας, οι αξίες της Αριστεράς, είναι ακόµη ζωντανές και ικανές να συγκλονίσουν το σύστηµα· δεύτερον, διότι όσοι ακούσαµε τις ειδήσεις για την πολιτική ανυπακοή της Carola Rackete νιώσαµε ότι η πράξη της µας εγκαλούσε ατοµικά ως υποκείµενα που φέρουν τις αξίες της Αριστεράς· και είναι αυτό που µεµιάς µας συγκρότησε και ως συλλογικότητα· ακριβώς όπως στο πεδίο της µάχης, µια απειροελάχιστα µικρή νίκη µε υψηλό συµβολικό και ηθικό φορτίο µπορεί να συσπειρώσει ξανά έναν ηττηµένο στρατό.
Πολιτική ανυπακοή, µια δύναµη για την Αριστερά
Είµαστε λοιπόν ακόµη εδώ και υπάρχουµε ήδη συλλογικά, ως πλήθος µε εσωτερική συνοχή, ήδη πριν να οργανωθούµε σε πολιτικές οργανώσεις, ως πλήθος, ως λαός της Αριστεράς, µε ηθικές αξίες διακριτές, ξένες και εχθρικές4 προς τις ηθικές αξίες του λαού της ∆εξιάς, αυτές που νοµιµοποιούν την απληστία και τις κοινωνικές ανισότητες, τον κοινωνικό δαρβινισµό, τα προνόµια των ισχυρών και των «εκλεκτών»· αξίες εχθρικές προς τις ηθικές αξίες του λαού της ∆εξιάς, που αγαπάει το χρήµα και το κέρδος και καταλαβαίνει µόνο την ιδιοτέλεια.5
Η πολιτική ανυπακοή της Carola Rackete επιβεβαίωσε ότι είµαστε ακόµη εδώ και έχουµε τις ηθικές δυνάµεις προκειµένου να µην τους αφήσουµε, νεοφιλελεύθερους και φασίστες, και το υβρίδιο που σχηµατίζουν τώρα, να κλείσουν πίσω µας µέσα σε µια παρένθεση την εποχή που άνοιξε κατά τον 19ο αιώνα, από τότε που οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις µπορούν να αποδεικνύουν στη θεωρία και στην πράξη ότι το δίκαιο είναι µε το µέρος τους. Μας έδειξε έτσι η Carola Rackete πόσο σηµαντικό είναι, µετά την ήττα, να ανασυγκροτήσουµε µιαν Αριστερά που θα ενσωµατώσει και πάλι στο οπλοστάσιό της την ξεχασµένη δύναµη της πολιτικής ανυπακοής και να ξανασκεφτούµε συνολικά το ηθικό φορτίο των πολιτικών µας πράξεων ως υποκείµενα που θέλουν να αλλάξουν τον κόσµο.
Σηµειώσεις
1. Η φράση προέρχεται από τον «Γατόπαρδο», φιλµ του Λουκίνο Βισκόντι και βιβλίο του Λαµπεντούσα.
2. Πόσο ολοκληρωτική είναι η αντίληψη του νεοφιλελευθερισµού για την ικανότητά του να ερµηνεύει τα πάντα µε όρους αγοράς φάνηκε πολύ νωρίς, από τη δεκαετία του 1970, όταν ο νοµπελίστας Γκάρι Μπέκερ ανέπτυξε µια θεωρία για τον θεσµό του γάµου σαν προσοµοίωση αγοραίων σχέσεων.
3. στο ίδιο, Πρόλογος.
4. Τόσο εχθρικές όσο λέει η Αντιγόνη στον Κρέοντα: «Γιατί σε µένα από όσα λες τίποτα δεν µ’ αρέσει κι είθε ποτέ να µη µ’ αρέσει’ µα και σ’ εσένα το ίδιο, σε όλα σού είµαι δυσάρεστη». Επεισόδιο Β’
5. Σαν τον Κρέοντα που νοµίζει πως όσοι αντιστέκονται στην εξουσία του «έχουν παρασυρθεί µε χρήµατα και έπραξαν ό,τι έπραξαν», Επεισόδιο Α’.
Υποβολή απάντησης