Της Κικής Σταματόγιαννη
Η Π., η Κ., η Ν., η Τ., η J. και τόσες άλλες που ούτε τα αρχικά του ονόµατός τους δεν µάθαµε. Και ούτε θα µάθουµε ποτέ. Γυναίκες που υπέστησαν κακοποιητική συµπεριφορά. Μία ή περισσότερες φορές. Και που σε αντίθεση µε χιλιάδες άλλες, αντέδρασαν, υπερασπιζόµενες το σώµα και τη ζωή τους. Και από θύµατα βρέθηκαν κατηγορούµενες.
Τα στοιχεία βίας και κακοποίησης σε βάρος γυναικών -σε τοπική και παγκόσµια κλίµακα- είναι συντριπτικά. Σύµφωνα µε την τελευταία καταγραφή (2018), σε παγκόσµιο επίπεδο, µία στις τρεις γυναίκες κάποια στιγµή στη ζωή της θα αντιµετωπίσει σωµατική ή/και σεξουαλική βία από το σύντροφό της. Μία στις πέντε θα πέσει θύµα βιασµού ή απόπειρας βιασµού. Μέσα σε ένα χρόνο, πάνω από 16.700.000 γυναίκες υπέστησαν σωµατική βία ή σεξουαλική κακοποίηση µόνο µέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε ετήσια βάση 500.000 µε 2 εκατοµµύρια γυναίκες (πολλές απ’ αυτές παιδιά), διακινούνται παράνοµα µε σκοπό τη σεξουαλική εκµετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία. Η κύρια αιτία θανάτου στις γυναίκες (18-44) είναι η δολοφονία από το σύντροφο ή τον πρώην σύντροφό τους – ο θάνατος από ασθένειες, όπως ο καρκίνος, ή από αυτοκινητικό δυστύχηµα έπονται µε µεγάλη διαφορά! Κάθε 3 µέρες µία γυναίκα χάνει τη ζωή της κακοποιηµένη. Στην Ελλάδα το ποσοστό των γυναικών που κακοποιούνται συστηµατικά µέσα στην οικογένεια έχει ξεπεράσει το 73% (εκτιµάται ότι τείνει να προσεγγίσει το 80%), καθώς πολλά περιστατικά δεν αναφέρονται ποτέ και δεν περιλαµβάνονται στις στατιστικές.
Ωστόσο, σε οποιοδήποτε περιστατικό κακοποιητικής συµπεριφοράς, οι γυναίκες θα βρεθούν µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο απολογούµενες. Είτε γιατί οι ίδιες «προκάλεσαν» την εις βάρος τους επίθεση. Είτε γιατί… δεν αντιστάθηκαν «αρκετά» και δεν µπόρεσαν να αποτρέψουν το βιασµό τους. Υπάρχει, όµως, ένα ακόµη ενδεχόµενο. Όταν στην αγωνιώδη προσπάθειά τους να αµυνθούν, αφαιρούν τη ζωή του θύτη της σεξιστικής επίθεσης.
Μέχρι ποιο σηµείο, λοιπόν, µπορεί µια γυναίκα που δέχεται σεξιστική επίθεση να αµυνθεί χωρίς να υπερβεί τα όρια; Και ποια είναι αυτά τα όρια; Ποια είναι αυτή η περίφηµη «εξίσωση» βίας και «επιτρεπτής αντίδρασης» µιας γυναίκας -που κακοποιείται- σε αυτή;
Κάποιες εµβληµατικές περιπτώσεις
Η Τ., µετανάστρια από τη Ρωσία και µητέρα, συζεί µε τον Έλληνα σύντροφό της. Πολλά επεισόδια σοβαρής σωµατικής κακοποίησης. Ο σύντροφός της την εκµεταλλεύεται παράλληλα και οικονοµικά. Απειλεί να τη διώξει από το σπίτι, το οποίο ήταν δικό της και το συντηρούσε µόνη της. Σε µία ακόµα επίθεση, τον Αύγουστο του 2016, στην προσπάθεια να υπερασπιστεί τον εαυτό της, τον µαχαιρώνει. Μεταφέρεται τραυµατισµένος στο νοσοκοµείο, όπου και καταλήγει. Η Τ. κατηγορείται για ανθρωποκτονία σε ήρεµη ψυχική κατάσταση από πρόθεση και παράνοµη οπλοχρησία. Καταδικάζεται, καθώς το δικαστήριο αποφάνθηκε πως «δεν φτάνουν πέντε µήνες κακοποίησης για να θεωρείται αυτό µακρόχρονη ενδοοικογενειακή βία». Κατά τη διάρκεια της δίκης υπήρχαν ερωτήσεις από την πλευρά της έδρας, όπως: «Πώς γίνεται ένας άνθρωπος που έχει κατάθλιψη και τάσεις αυτοκτονίας να χτυπάει τη γυναίκα του;» ή «Πώς έχετε τέτοιο καηµό για τον γιο σας, από τη στιγµή που τον αφήσατε στη Ρωσία;», «και γιατί δεν φύγατε από το σπίτι ή γιατί δεν τον µαχαιρώσατε τις άλλες φορές, αφού σας χτύπαγε;»…
Η Ν., γεννηµένη στην Ελλάδα, µε καταγωγή από Κένυα και Νότια Αφρική, δέχεται βία από τον Έλληνα σύντροφό της από την αρχή κιόλας της σχέσης τους. Αρχικά λεκτική που δεν άργησε να µετατραπεί σε σωµατική. Κάποια στιγµή επιχειρεί να τη ρίξει από έναν γκρεµό µε το αυτοκίνητο. Του ζητεί να χωρίσουν. Τη χτυπά µε βιαιότητα σέρνοντάς την από τα µαλλιά µέσα στο σπίτι. Καθώς είναι στην κουζίνα, βλέπει µπροστά της ένα µαχαίρι. Στην προσπάθειά της να τον ακινητοποιήσει, τον τραυµατίζει. Όσο αυτός βρίσκεται στο νοσοκοµείο µάλιστα, φροντίζει να λάβει ασφαλιστικά µέτρα εναντίον της, χωρίς να µπορεί η ίδια να πλησιάσει το σπίτι, έστω για να πάρει τα πράγµατά της. Η δίκη της στις 8/11/2017 στη Σύρο αποτελεί ορόσηµο για το φεµινιστικό κίνηµα, καθώς αναγνωρίζεται στη Ν. το δικαίωµα στην άµυνα προκειµένου να υπερασπιστεί τη σωµατική ακεραιότητα και τη ζωή της. Αθωώνεται.
Η Π., 22 χρονών, µε νοητική στέρηση, φτωχή, και µε ιστορικό σοβαρής κακοποίησης από τον πατέρα της, εγκαταλείπει το σχολείο και το σπίτι της και τριγυρνά στους δρόµους µη αντέχοντας να βιώνει άλλο την ενδοοικογενειακή βία. Τον Ιούνιο του 2016 δέχεται σεξουαλική επίθεση τόσο αυτή όσο και µία φίλη της από έναν µεθυσµένο σωµατώδη 46χρονο άντρα. Οι απειλές, οι υβριστικοί χαρακτηρισµοί και η απαίτησή του για πληρωµένη σεξουαλική συνεύρεση µε τις κοπέλες µετατρέπονται σε επίθεση. Η Π. σε κατάσταση φόβου και πανικού και, καθώς βλέπει να ξετυλίγεται µπροστά της όλο το φιλµ της κακοποίησης που είχε βιώσει τα προηγούµενα χρόνια, νοµίζει ότι ο 46χρονος ετοιµάζεται να βγάλει όπλο. Βγάζει το µαχαίρι που κουβαλούσε πάντα µαζί της για αυτοπροστασία. Τον σκοτώνει. Καταδικάζεται πρωτόδικα σε 15 χρόνια και 4 µήνες για ανθρωποκτονία από πρόθεση σε ήρεµη ψυχική κατάσταση και παράβαση της νοµοθεσίας περί όπλων, µε την εισαγγελέα να λέει στην κατάπτυστη αγόρευσή της: «η κατηγορουµένη λόγω του περιβάλλοντός της δεν µπορεί να αντιληφθεί την αξία της ανθρώπινης ζωής όπως εµείς που είµαστε άλλου µορφωτικού επιπέδου. ∆εν σέβεται τη ζωή µπροστά στο ένστικτο επιβίωσης. Το θύµα πρέπει να παραδοθεί λευκό χωρίς το στίγµα που του αποδίδει η κατηγορουµένη». Ταξικότατη µεροληψία της δικαιοσύνης µέσα σε πέντε µοναχά γραµµές.
Κατάσταση άµυνας
Σύµφωνα µε τον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα «Άµυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτεθέµενου στην οποία προβαίνει το άτοµο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους» (άρθρο 22 ΠΚ). Και αξιολογεί ο νοµοθέτης ως κάτι τόσο σοβαρό την άµυνα, ώστε φτάνει η τελευταία να αίρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης. Παρ’ όλα αυτά, τα ελληνικά δικαστήρια έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά φειδωλά στην αναγνώριση άµυνας όταν πρόκειται να κρίνουν περιπτώσεις έµφυλης βίας.
∆εν µπορείς να κρίνεις µε τα ίδια µέτρα όµως, όταν έχουν αλλάξει τα σταθµά. Όταν µια γυναίκα υφίσταται για χρόνια βία και κακοποίηση µέσα στο σπίτι, οι δικαστές δεν µπορούν να προσηλώνονται στο γράµµα του νόµου που απαιτεί η επίθεση σε βάρος της αµυνόµενης να είναι «παρούσα». Όταν µια γυναίκα αντιδράσει σε µια παραβιαστική συµπεριφορά, δεν µπορεί να βγαίνει η µεζούρα για να µετρηθεί εάν και κατά πόσο η αντίδραση της αµυνόµενης γυναίκας, η «αναγκαία προσβολή», ξεπερνούσε το όριο της επίθεσης που δέχτηκε. Μια σεξιστική επίθεση δεν µπορείς ποτέ να ξέρεις µε ποιο τρόπο θα λήξει. ∆εν µπορείς να ξέρεις αν ο θύτης θα «περιοριστεί» σε ένα πείραγµα, σε ένα άγγιγµα, αν φέρει όπλο και αν θα το χρησιµοποιήσει. Σε µια κοινωνία όπου είναι κανονικοποιηµένη η παραβιαστική συµπεριφορά σε βάρος των γυναικών, η παρενόχληση θεωρείται περίπου «φυσιολογική». Ή αναµενόµενη. Και αν µια γυναίκα αντιδράσει, θεωρείται στην καλύτερη περίπτωση «υπερβολική». Το ζήτηµα, όµως, είναι ακριβώς αυτό: να αντιστραφούν οι όροι. Να πάψει να θεωρείται κανονικότητα η παραβίαση του προσωπικού χώρου.
Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει η τάση να επικεντρώνουν όλοι -δικαιοσύνη, ΜΜΕ, κοινή γνώµη- στο αποτέλεσµα: στην πράξη βίας στην οποία κατέφυγε µια γυναίκα αµυνόµενη. Και αντιστρόφως, παραβλέπονται οι συνθήκες µέσα στις οποίες µια γυναίκα αναγκάστηκε να αµυνθεί. Στην περίπτωση της νεαρής κοπέλας από την Κόρινθο, που βρέθηκε στην επικαιρότητα, κανείς δεν αναρωτήθηκε γιατί ένα πλάσµα µε νοητική στέρηση γυρνούσε στους δρόµους, κουβαλώντας ένα µαχαίρι στην τσάντα. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για τη χρόνια κακοποίηση που είχε υποστεί η ίδια – όσο και η µητέρα και η αδερφή της από τον πατέρα της οικογένειας. Κανείς δεν µπήκε στον κόπο να αναρωτηθεί γιατί οι αφιλόξενοι δρόµοι τα βράδια τής ήταν πιο οικείοι από ένα σπίτι. Όλοι διερωτώνταν ξαφνικά γιατί «αντέδρασε υπερβολικά µαχαιρώνοντας έναν άνθρωπο». Ελάχιστοι όµως διερωτήθηκαν γιατί ένας άντρας θεωρεί ότι είναι δικαίωµά του να χρησιµοποιήσει σεξιστικό λόγο, να ευτελίσει, να απειλήσει, να επιτεθεί, να αγγίξει το σώµα µιας γυναίκας, να την εκβιάσει σε σεξουαλική συνεύρεση.
Όχι, λοιπόν, η «∆ικαιοσύνη» δεν είναι τυφλή, είναι ταξικά προσανατολισµένη. Είναι σάρκα από τη σάρκα αυτού του συστήµατος και επιφυλάσσει τη χειρότερη µοίρα σε όσους και όσες το αµφισβητούν µε λόγια και πράξεις. Και οι πατριαρχικές αντιλήψεις είναι ένας από τους σταθερούς πυλώνες αυτού του σαθρού συστήµατος.
Οι εξαιρέσεις
Έχουν υπάρξει, ωστόσο, και κάποιες εµβληµατικές εξαιρέσεις στη συνήθη δικαστική αντιµετώπιση των γυναικών που βρέθηκαν σε άµυνα.
«Mama Lion»
Σεπτέµβριος 2017, Νότια Αφρική. Μια µητέρα 56 χρόνων ειδοποιείται τηλεφωνικά ότι τρεις άντρες βιάζουν την κόρη της. Ειδοποιεί την τοπική αστυνοµία, η οποία δεν κινητοποιείται. Και τότε η Μάνα Λέαινα αποφασίζει να επέµβει για να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια και τη ζωή της κόρης της. Κρατώντας το κουζινοµάχαιρο που είχε εκείνη τη στιγµή στα χέρια της καλύπτει τρέχοντας µια απόσταση 3χλµ. Τραυµατίζει δύο από τους θύτες και σκοτώνει τον τρίτο. Παρότι της ασκείται δίωξη για ανθρωποκτονία και για δύο απόπειρες ανθρωποκτονίας, η Εθνική Εισαγγελική Αρχή αποσύρει τελικά όλες τις κατηγορίες σε βάρος της, δηλώνοντας ότι «δεν στοιχειοθετείται καµία ρεαλιστική βάση για την καταδίκη αυτής της γυναίκας». Χιλιάδες σπεύδουν να εκφράσουν έµπρακτα την αλληλεγγύη τους στη µητέρα συγκεντρώνοντας ένα σηµαντικό χρηµατικό ποσό για την κάλυψη των δικαστικών εξόδων.
Ζακλίν Σοβάζ
Η Ζακλίν Σοβάζ από τη Γαλλία κακοποιείται σωµατικά και σεξουαλικά από τον άντρα της για σχεδόν τρεις δεκαετίες. Επί 47 χρόνια ο σύζυγος και πατέρας, βιάζει και κακοποιεί όχι µόνον αυτή, αλλά και τα τέσσερα παιδιά τους. Το 2012 ο γιος δεν αντέχει. Αυτοκτονεί. Την επόµενη µέρα, η Σοβάζ πυροβολεί και σκοτώνει µε τρεις σφαίρες στην πλάτη το σύζυγό της. Καταδικάζεται τόσο πρωτόδικα όσο και στο εφετείο. Οι κόρες της ξεκινούν µια τεράστια καµπάνια συλλογής υπογραφών και αλληλεγγύης. Βρίσκουν την ανταπόκριση χιλιάδων. Κάτω από την πίεση αυτού του πρωτόγνωρου -για ανάλογο ζήτηµα- κύµατος συµπαράστασης, ο πρόεδρος Ολάντ αναγκάζεται να της απονείµει χάρη: Χριστούγεννα του 2016, η Σοβάζ αποφυλακίζεται.
Συλλογική άµυνα
Κι ενώ στην Ελλάδα, τώρα µόλις αρχίζουµε να συζητούµε για την ατοµική άµυνα απέναντι σε σεξιστικές επιθέσεις, στο εξωτερικό η συζήτηση έχει προχωρήσει αρκετά. Και αφορά τις προσπάθειες συλλογικής υπεράσπισης γυναικών-θυµάτων σεξιστικής βίας. Στην Ινδία, στην περιοχή της Ούταρ Πραντές συναντούµε τη «Συµµορία µε τα ροζ». Ντυµένες στα ροζ, µε καλάµια από µπαµπού, αριθµούν 10.000 µέλη και υπερασπίζουν γυναίκες συνήθως των πιο φτωχών περιοχών, για τις οποίες κανείς δεν δείχνει να ενδιαφέρεται. Στην Ινδία µε τις 1.000 επιθέσεις µε οξύ ενάντια σε γυναίκες, και µε περιστατικά όπως τον οµαδικό βιασµό µιας κοπέλας από 18 άντρες σε δηµόσιο χώρο, όπου πολλοί περαστικοί βιντεοσκοπούν και κανείς δεν επεµβαίνει για να σταµατήσει τη φρίκη.
Οι «Κόρες της Βίας» στο Μεξικό, σε µια χώρα µε τροµακτικά ποσοστά βίας και γυναικοκτονιών. Γυναίκες παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους και προσπαθούν να υπερασπιστούν όσες πέφτουν θύµατα σεξουαλικής παρενόχλησης στο δρόµο. «Πυροβολούν» συµβολικά το θύτη µε κοµφετί, τραγουδώντας παράλληλα τραγούδια µε αντισεξιστικό στίχο «Οραµατίζοµαι την ηµέρα που θα µπορώ να περπατάω χωρίς να πρέπει να φροντίζω τον εαυτό µου, χωρίς να πρέπει να κρύβω το σώµα µου».
Αν θες να αλλάξεις τον κόσµο, πρέπει πρώτα να τον δεις µέσα από τα µάτια των γυναικών
Οι θύτες στις περιπτώσεις των σεξιστικών επιθέσεων είναι άντρες. Ωστόσο, το πρόβληµα δεν είναι οι «άντρες». Ζούµε σε µια κοινωνία, στην οποία το σύστηµα διαιρεί τους ανθρώπους σε τάξεις, σε φύλα, σε χρώµατα, φυλές και θρησκείες, πατώντας στην από αιώνες εδραιωµένη πατριαρχία.
Σε έναν κόσµο όπου καταπιέζονται οι γυναίκες ούτε οι άντρες µπορούν να είναι πραγµατικά ελεύθεροι. Ο αγώνας κόντρα στο σεξισµό δεν είναι ένας δρόµος που τον βαδίζουµε οι γυναίκες µόνες. Χρειαζόµαστε συνοδοιπόρους και συµπαραστάτες. Και πολλές φορές αυτή τη συντροφικότητα, την αλληλεγγύη και το νοιάξιµο το βρίσκουµε όχι µόνο σε γυναίκες, αλλά και σε άντρες. Ένας κόσµος όπου ο µισός πληθυσµός υφίσταται καταπίεση, βία και διακρίσεις είναι ένας κόσµος άδικος. Και αντιστοιχεί σε γυναίκες και άντρες να τον αλλάξουµε.
Όσοι θα σπεύσουν να αµφισβητήσουν το δικαίωµα των γυναικών στην υπεράσπιση του σώµατος και της ζωής τους, ας αναρωτηθούν πόσα θύµατα χρειάστηκε να θρηνήσουµε µέχρι να ανοίξει η συζήτηση αυτή. Πόσες παρενοχλήσεις κατέληξαν σε γυναικοκτονίες, πόσες χιλιάδες γυναίκες υποµένουν βουβά, σε πόσες περιπτώσεις καλούνται να καταπιούν µαζί µε τα δάκρυά τους τον κοινωνικό στιγµατισµό και την ντροπή που συνοδεύουν µια τέτοια επίθεση. Χρειάζεται περίσσιο θράσος να µιλάς εκ του ασφαλούς κουνώντας το δάχτυλο και υποδεικνύοντας στους καταπιεσµένους για το ποιος είναι ο «ενδεδειγµένος» τρόπος να διεκδικούν.
Μέσα σε ένα σύστηµα δοµηµένο πάνω στην αδικία, τη βία και την καταπίεση, η σεξιστική βία δεν θα τερµατιστεί µε τη λάµα ενός µαχαιριού ή µε τη σφαίρα ενός όπλου. Ωστόσο, για να µπορεί να αποκτήσει πραγµατικό νόηµα η έκφραση «Κάτω τα χέρια από τα σώµατά µας», θα πρέπει ταυτόχρονα να διασφαλίζεται το γεγονός ότι οι γυναίκες θα µπορούν να τα υπερασπιστούν µε όποιο µέσο διαθέτουν. Αλλιώς, µένει φράση κενή περιεχοµένου. Και η Αριστερά που δεν κάνει δική της υπόθεση την ανάγκη των γυναικών να υπερασπιστούν το σώµα και τη ζωή τους, είναι µια Αριστερά περιττή.
Στις αρχές του 20ού αιώνα οι γυναίκες χρησιµοποιούσαν τις βελόνες µε τις οποίες ήταν στερεωµένες οι κορδέλες στα καπέλα τους για να αποτρέψουν µια σεξιστική επίθεση: «Κάθε γυναίκα µε θάρρος και µια βελόνα µπορεί να αποδείξει τι µπορεί να πάθει ένας δειλός που την πλησιάζει µε δόλιο σκοπό». Μόνο που δεν µας αρκεί µια κοινωνία όπου οι γυναίκες θα αποδεικνύουν πόσο γενναίες, ευφάνταστες και δηµιουργικές µπορούν να γίνουν εφευρίσκοντας κάθε φορά καινούριους τρόπους αυτοπροστασίας στην επιστροφή από το σχολείο, στο δρόµο για τη δουλειά ή στην προσπάθεια να αντιµετωπίσουν στο σπίτι έναν κακοποιητικό σύντροφο, σύζυγο ή πατέρα. Θέλουµε έναν κόσµο, στον οποίο οι cis* και τρανς γυναίκες δεν θα βρίσκονται σε ευάλωτη θέση µόνο και µόνο επειδή είναι γυναίκες. Θέλουµε έναν κόσµο, στον οποίο δεν θα υπάρχει καν η ανάγκη να γράφονται τέτοια άρθρα.
*cis ή µη τρανς είναι τα άτοµα, που η αντίληψή τους για το φύλο τους (ταυτότητα φύλου) συµφωνεί µε το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση.
Υποβολή απάντησης