του Ηλία Ιωακείμογλου
Καμία-διαπραγμάτευση-με-τους-υποτελείς, γράφουν οι σημαίες των κυρίαρχων· και οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις από την μια άκρη του πλανήτη στην άλλη εξεγείρονται· οι εργαζόμενες τάξεις, οι άνεργοι, τα φτωχά κοινωνικά στρώματα, οι αποκλεισμένοι, οι επισφαλείς, οι χωρίς φωνή, με τις πολιτικές, συνδικαλιστικές και ιδεολογικές οργανώσεις τους, ή ακόμα και χωρίς αυτές, εξεγείρονται.
Θέτουν με τον τρόπο αυτό έναν φραγμό στην προσπάθεια των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων να κλείσουν μέσα σε μια ιστορική παρένθεση την εποχή των επαναστάσεων, των εξεγέρσεων και των κινημάτων που άνοιξε στο μέσο του 19ου αιώνα, και κατά την οποία οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις και οι σύμμαχοί τους απέκτησαν την ιδεολογική δύναμη να υποστηρίζουν, για πρώτη φορά στην ιστορία, με συνεκτικό και γι’ αυτό ισχυρό λόγο, ότι το δίκαιο δεν είναι με το μέρος των ισχυρών αλλά με το μέρος των αδυνάμων.
Οι προσπάθειες των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων να αποκαταστήσουν ηθικά και πολιτικά το δίκαιο των κυρίαρχων να κυριαρχούν δεν είναι σηµερινές: ξεκίνησαν µε τον θατσερισµό της δεκαετίας του 1980 και τείνουν να ολοκληρωθούν στα χρόνια της οργανικής κρίσης του καπιταλισµού που εκκίνησε το 2008· και ενώ όλα έδειχναν ότι χάρη στην αποδυνάµωση των οργανωµένων δυνάµεων των υποτελών τάξεων από τη µια, και στην συµµαχία του νεοφιλελευθερισµού µε τον φασισµό (υπό το ψευδώνυµο της «ακροδεξιάς») από την άλλη, είχε έρθει η ώρα να κλείσει πίσω µας η ιστορική παρένθεση του σοσιαλισµού και του κοµµουνισµού, του αναρχισµού και κάθε απελευθερωτικής ιδεολογίας, οι µαζικές εξεγέρσεις του 2019 έσπρωξαν ξανά στο βάθος του ορίζοντα την απειλή της ιστορικής, δηλαδή της οριστικής, ήττας µας. Προς το παρόν, οι αστοί και οι πολιτικοί τους, οι ακροδεξιοί µπράβοι τους και οι ιδεολογικοί υπηρέτες τους δεν µπορούν να κραυγάσουν ανακουφισµένοι το-δίκαιο-είναι-µε-το-µέρος-των-ισχυρών.
Με αυτά τα δεδοµένα, σε αυτή την συγκυρία, µάς δίνεται ακόµη µια ευκαιρία να κάνουµε απολογισµό και να απαντήσουµε στην ερώτηση πού πάµε από εδώ, µε ποιους βαδίζουµε, µε ποιους συνεργαζόµαστε και ας βαδίζουµε ξεχωριστά, για ποιο µέλλον, µε ποιες µορφές οργάνωσης και µέσα, µε ποιες ιδέες, ποιες αξίες και ποια ηθική.
Ο καπιταλισµός χωρίς χαλινάρι
Κάπου στο µέσο του 19ου αιώνα, ο Μαρξ και ο Έγκελς αντιλήφθηκαν ότι η θεαµατική βιοµηχανική και τεχνολογική πρόοδος, και οι ιστορικά πρωτοφανείς ρυθµοί µεγέθυνσης της παραγωγής, πραγµατοποιούνταν µε ταυτόχρονη συσσώρευση πλούτου στον ένα πόλο της κοινωνίας, εκεί που βρίσκονται οι κάτοχοι κεφαλαίου, και συσσώρευση φτώχειας στον άλλο πόλο, εκεί όπου βρίσκονται όσοι κατέχουν µόνο την ικανότητά τους προς εργασία. Θεώρησαν τότε, ο Μαρξ και ο Έγκελς, ότι αυτή η εκρηκτική κοινωνική πόλωση έθετε τις βάσεις για την πολιτική χρεοκοπία του καπιταλισµού: «Η αστική τάξη είναι ανίκανη να διατηρήσει για πολύ τη θέση της κυρίαρχης τάξης επειδή είναι ανίκανη να εξασφαλίσει στους δούλους της την ύπαρξή τους, ακόµη και µέσα στην ίδια τους τη δουλεία», έγραφαν στο Κοµµουνιστικό Μανιφέστο. Όπως θα λέγαµε µε σηµερινή γλώσσα, η ηγεµονία της αστικής τάξης βρίσκεται σε κρίση επειδή το ιδιοτελές συµφέρον της έρχεται σε ευθεία αντίθεση µε την συντήρηση και την αναπαραγωγή των κυριαρχούµενων κοινωνικών τάξεων· επειδή η διατήρηση του πλούτου της προϋποθέτει τη συσσώρευση της φτώχειας των υποτελών και την καταστροφή της ζωής µιας µερίδας τους. Επάνω σε αυτήν την ιδέα, της αδύναµης ηγεµονίας της αστικής τάξης, οικοδοµήθηκε το παγκόσµιο εργατικό, σοσιαλιστικό και κοµµουνιστικό κίνηµα.
Ωστόσο, για µια στιγµή, που κράτησε τριάντα χρόνια µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, φάνηκε ότι τα πράγµατα είχαν αλλάξει και ότι το σύστηµα µπορούσε να σταµατήσει να συσσωρεύει πλούτο για τους κατόχους κεφαλαίου και φτώχεια για τους υποτελείς του· µάλιστα αρκετοί σοσιαλδηµοκράτες πίστεψαν τότε ότι θα µπορούσε να αναπτύσσεται µε ταχείς ρυθµούς ακριβώς επειδή είχε αρνηθεί το αµαρτωλό παρελθόν της ανθρωποφαγίας του. Αυτή η «ένδοξη» περίοδος της καπιταλιστικής ανάπτυξης και του ταξικού συµβιβασµού έληξε περίπου το 1980, και µετά από χίλιες δυο κοινωνικές περιπέτειες τριάντα ετών, ο καπιταλισµός κατόρθωσε πλέον να τσαλαβουτάει αχαλίνωτος στα βρόµικα νερά που ευθύς εξαρχής ήταν το οικοσύστηµά του. Ο καπιταλισµός στέκεται τώρα απέναντί µας, απογυµνωµένος από κάθε πρόφαση, τερατώδης όσο στον 19ο αιώνα, ως η ωµή δύναµη του χρήµατος, του κεφαλαίου που εκµηδενίζει ζωές για να συντηρηθεί και να διογκωθεί ως αξία που αξιοποιεί τον ίδιο τον εαυτό της· και υπάρχει αποκλειστικά γι’ αυτό.
Ο αναγκαστικός ορίζοντας του µέλλοντός µας
Επειδή αυτά είναι ορατά διά γυµνού οφθαλµού, θα πρέπει τώρα να παραδεχθούµε ότι η αστική τάξη δεν µπορεί, ούτε θέλει εξάλλου, να «εξασφαλίσει στους δούλους της την ύπαρξή τους, ακόµη και µέσα στην ίδια τους τη δουλεία». Εκ των πραγµάτων, λοιπόν, η ηγεµονική θέση της αστικής τάξης στην κοινωνία τίθεται σε αµφισβήτηση επειδή πρόκειται πλέον για εξουσία χωρίς ηθική νοµιµοποίηση, για εξουσία που διεκδικεί να είναι όσο θέλει και για όσο θέλει άδικη, αυθαίρετη, αδικαιολόγητη, αυταρχική και βίαιη εξουσία του κεφαλαίου επί της εργασίας και όλων των κοινωνικών οµάδων που εξαρτώνται άµεσα ή έµµεσα από αυτήν.
Η κρίση ηγεµονίας της αστικής τάξης είναι έτσι ανοιχτή, και κανένα πρόγραµµα αριστερού πολιτικού κόµµατος ή οργάνωσης δεν µπορεί πλέον να µην οικοδοµεί τη λογική του και τις προτάσεις του επί αυτού του βασικού γεγονότος της καπιταλιστικής κρίσης: ούτε η σοσιαλδηµοκρατία ούτε ο κεϊνσιανισµός ούτε καµιά άλλη πολιτική πρόταση συµβιβασµού µεταξύ των ανταγωνιστικών κοινωνικών τάξεων δεν είναι στην παρούσα ιστορική συγκυρία εφικτή. Αντιθέτως, το κεφάλαιο, οι σύµµαχοί του και οι πολιτικοί του εκπρόσωποι επιδιώκουν µια πλήρη, ολοκληρωτική, συντριπτική, άνευ όρων, οριστική ήττα των υποτελών κοινωνικών τάξεων· και η ισχυρότερη απόδειξη γι’ αυτό είναι η ραγδαία ριζοσπαστικοποίηση του µεν αστικού κράτους προς τον αυταρχισµό, την ένοπλη βία και τον ασφυκτικό περιορισµό της αστικής δηµοκρατίας, των δε καπιταλιστικών επιχειρήσεων προς την ακραία, άνευ όρων, εκµετάλλευση της εργασίας.
Καµία-διαπραγµάτευση-µε-τους-υποτελείς, γράφουν οι σηµαίες των κυρίαρχων. Γι’ αυτούς τους λόγους, ο σοσιαλισµός είναι επίκαιρος ως το µοναδικό εφικτό πολιτικό σχέδιο των υποτελών κοινωνικών τάξεων, των εργαζόµενων, των ανέργων, των φτωχών, των πρεκάριων, των περιθωριοποιηµένων.
Ο σοσιαλισµός είναι ο αναγκαστικός ορίζοντας του µέλλοντός µας· θα πρέπει τώρα να προσδιορίσουµε µε ποιους βαδίζουµε, µε ποιους συνεργαζόµαστε και ας βαδίζουµε ξεχωριστά, µε ποιες µορφής οργάνωσης και ποια µέσα, µε ποιες ιδέες, µε ποιες αξίες και µια ποια ηθική.
Υποβολή απάντησης