Οκτώβρης 1917 -Η εξέγερση που άλλαξε την Ιστορία

image_pdfimage_print

Του Βασίλη Μορέλλα

 

Μετά τον Αύγουστο του 1917 η ρώσικη επανάσταση είχε ξεπεράσει δυο δύσκολους κάβους: την πρόωρη εξέγερση του Ιούλη και το πραξικόπημα Κορνίλοφ.1 Οι μπολσεβίκοι είχαν αποδειχτεί ως οι μόνοι ικανοί υπερασπιστές της επανάστασης, σε αντίθεση με την Προσωρινή Κυβέρνηση, η οποία ευθυνόταν για την επιδείνωση της επισιτιστικής κρίσης, τη συνέχιση του πολέμου και τις διώξεις χιλιάδων αγροτών που είχαν εξεγερθεί κατά των γαιοκτημόνων. Στα μέσα Ιούλη, μετά την ήττα της εξέγερσης και την συκοφαντική εκστρατεία κατά του Λένιν, ο σκληρός εργοστασιακός πυρήνας των μπολσεβίκων στις μεγάλες πόλεις παρέμενε ζωντανός, αλλά φαινόταν αποδυναμωμένος. Τα μέλη αποχωρούσαν ή έκρυβαν την κομματική τους ταυτότητα. Όμως, από τον Αύγουστο κι ακόμη περισσότερο μετά τα κορνιλοφικά, η γρήγορη ανάπτυξή τους δεν προλάβαινε καν να παρακολουθήσει την αύξηση της επιρροής τους. Η τελευταία φαινόταν τόσο στις εκλογές των εργατικών Σοβιέτ όσο και στις εκλογές του γενικού πληθυσμού για τις δημοτικές δούμες.2

Ωστόσο, η ανατροπή της αστικής εξουσίας από μια σοβιετική, δεν ήταν καθόλου εξασφαλισμένη. Στην πράξη, το κομματικό επιτελείο της επανάστασης έπρεπε να περάσει από αλλεπάλληλες κρίσεις για να πραγματοποιήσει τη θέληση των μαζών.

 

Προκοινοβούλιο ή εξέγερση;

Η πάλη με την κυβέρνηση Κερένσκι συνεχιζόταν. Εκείνη ήθελε να ισορροπεί μεταξύ λαού και καπιταλιστών, αλλά μετά τα κορνιλοφικά είχε χάσει οριστικά την εμπιστοσύνη και των δύο. Γι’ αυτό ενέτεινε τις αντεπαναστατικές προσπάθειες. Από το Σεπτέμβρη, ο οικονομικός στραγγαλισμός του προλεταριάτου επιταχύνεται. Το Υπουργείο Εφοδιασμού εμποδίζει τις αποστολές τροφίμων στην Πετρούπολη, οι βιομήχανοι και οι έμποροι κλείνουν εργοστάσια και γραμμές ανεφοδιασμού. Η ομολογία του μενσεβίκου Σουχάνοφ, σχετικά με μια συνάντηση του οικονομικού τμήματος του Σοβιέτ το Σεπτέμβρη, είναι απολύτως καταδικαστική για την κυβέρνηση:

«Από τα δώδεκα άτομα που ήταν παρόντα, η πλειοψηφία ήταν μενσεβίκοι και απείχαν πολύ από τον αριστερισμό. Επισήμως, υποστήριζαν τη συγκυβέρνηση. Εδώ όμως, εξοπλισμένοι με δεδομένα, φιλοτέχνησαν ένα καταστροφικό πορτρέτο της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Κι ο ικανότερος πολιτικός αγκιτάτορας δεν θα τα κατάφερνε καλύτερα».3

 

Στις αρχές Οκτώβρη, η κυβέρνηση αποφασίζει να μεταφέρει τη ρωσική πρωτεύουσα από την Πετρούπολη στη Μόσχα, επαναπροωθώντας την εκκένωση των μεγάλων εργοστασίων της εθνικής άμυνας, όπως είχε αποπειραθεί και τον Μάη. Επικαλείται την ασφάλεια των κρατικών θεσμών μετά τις επιτυχίες του γερμανικού πολεμικού στόλου στον κόλπο της Φινλανδίας, αλλά στην πραγματικότητα θέλει να διαλύσει το επαναστατικό δυναμικό στην καρδιά της χώρας. Ίσως και παραδίδοντας την κόκκινη πρωτεύουσα στους Γερμανούς, όπως είχε γίνει με την Ρίγα. Η Δεξιά, εξάλλου, δηλώνει τις προθέσεις της σχεδόν ανοιχτά στις εφημερίδες.4 Οι αντιδράσεις των εργατών και των φαντάρων, όπως και οι απειλές του Σοβιέτ ακυρώνουν αυτά τα σχέδια, όμως το οικονομικό σαμποτάζ συνεχίζεται.

Υπό την πίεση των προβλημάτων, οι μάζες συνέκλιναν προς την εξέγερση και ταυτόχρονα προς τους μπολσεβίκους. Αλλά τα εσωτερικά προβλήματα των τελευταίων θα έβγαιναν στην επιφάνεια πολλές φορές ακόμη. Το πρώτο επεισόδιο το προκάλεσε ο νέος πολιτικός ελιγμός του Κερένσκι, η σύγκληση του Προκοινοβουλίου στις 7 Οκτώβρη. Σύμφωνα με την απόφαση της Δημοκρατικής Συνδιάσκεψης,5 το Προκοινοβούλιο θα αναπλήρωνε ως εθνική αντιπροσωπεία τη Συντακτική Συνέλευση που αναβαλλόταν διαρκώς. Η στάση των μπολσεβίκων στο Προκοινοβούλιο δεν ήταν δεδομένη: Να συμμετέχουν ή να μποϊκοτάρουν; Στις 20 Σεπτέμβρη, σε έκτακτη συνδιάσκεψη που κάλεσε η Κεντρική τους Επιτροπή, 77 ψήφισαν κατά του μποϊκοτάζ και 50 υπέρ. Οι Λένιν και Τρότσκι βρίσκονταν στην μειοψηφία!6 Σεβαστή μερίδα ανώτερων και μεσαίων κομματικών στελεχών αναπαρήγαγαν στο μυαλό τους τον συμβιβαστικό ρόλο που είχαν υποχρεωθεί να παίξουν κατά την πρόωρη εξέγερση του Ιούλη, μόλις δυόμισι μήνες πριν.

Ωστόσο, κοντά στη βάση επικρατούσαν πολύ διαφορετικές διαθέσεις. Στις στρατιωτικές και εργοστασιακές επιτροπές, οι περισσότεροι είχαν κουραστεί από τα διαβούλια, έβριζαν τον Κερένσκι ως προδότη και απαιτούσαν χειροπιαστά μέτρα.

Ο Λένιν πιάνει τον παλμό της χώρας. Κρυμμένος συνεχώς μετά την καταστολή του Ιούλη, ισχυρίζεται ήδη απ’ τον Σεπτέμβρη ότι η κατάσταση στην ύπαιθρο, το μέτωπο και τα εργοστάσια έβαζε στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να μπει μπροστά η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και όχι η «ατιμωτική» συμμετοχή σε μια απονομιμοποιημένη φιέστα που αυτή είχε φτιάξει για να κερδίσει χρόνο.7 Ο Λένιν φοβάται ότι όσο το κόμμα δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του, ενισχύεται ο κίνδυνος να κυριαρχήσει η απογοήτευση ή οι σπασμωδικές ενέργειες.8 Επειδή η ΚΕ καθυστερεί, ξεκινά μόνος να απευθύνεται σε στελέχη, να παραθέτει τους παράγοντες που επιβάλλουν την ανάληψη πρωτοβουλίας και να καλεί να έρθουν σε ρήξη με την ηγεσία. Στις 27/9 γράφει στον μπολσεβίκο ηγέτη της Φινλανδίας, Σμίλγκα, να συμμετέχει στη ζύμωση κατά της ΚΕ και να αρχίσει να καταγράφει για το σκοπό της εξέγερσης τις διαθέσιμες, πιστές στρατιωτικές μονάδες.

 

«Νομίζω ότι μόνο τα στρατεύματα της Φινλανδίας και το στόλο της Βαλτικής έχουμε με το μέρος μας πλήρως… μη χάνεις χρόνο με “ψηφίσματα”… δώσε κάθε προσοχή στη στρατιωτική προετοιμασία… για την επικείμενη ανατροπή του Κερένσκι. Φτιάξε μια μυστική επιτροπή απολύτως έμπιστων ανθρώπων του στρατού, συζήτησε μαζί τους ενδελεχώς τα ζητήματα… κάνε συστηματική προπαγάνδα μέσα στους Κοζάκους… ξεκίνα άμεσα τη συμμαχία με τους αριστερούς εσέρους που μόνο αυτή μπορεί να μας δώσει σταθερή εξουσία στη Ρωσία και πλειοψηφία στη Συντακτική Συνέλευση…

…πρέπει να κυκλοφορήσουμε αμέσως το εξής σύνθημα: μεταβίβαση της εξουσίας τώρα στο Σοβιέτ της Πετρούπολης το οποίο θα τη μεταβιβάσει στο Συνέδριο των Σοβιέτ…».9

Δυο μέρες μετά γράφει στην ΚΕ στο ίδιο μοτίβο:
«…μαζικές συλλήψεις ηγετών του κόμματος στην Ιταλία και κυρίως έναρξη στρατιωτικών εξεγέρσεων στη Γερμανία… Δεν χωρά αμφιβολία. Βρισκόμαστε στα πρόθυρα της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης…

[στη Ρωσία]… φουντώνει η αγροτική εξέγερση… όλο και πληθαίνουν οι συγκρούσεις των Ουκρανών με την κυβέρνηση… μαζί με τους αριστερούς εσέρους έχουμε τώρα πλειοψηφία στα Σοβιέτ, στο στρατό και στη χώρα…

…πρέπει να κατανικηθεί το ρεύμα κατά της άμεσης κατάληψης της εξουσίας, κατά της άμεσης εξέγερσης [που υπάρχει] στην ΚΕ μας και στην ανώτερη ηγεσία του κόμματος».10

Καθώς είναι αρκετά απομονωμένος στην κρυψώνα του, μερικά από τα δεδομένα που χρησιμοποιεί δεν είναι ακριβή, ενώ άλλα στοιχεία του σχεδίου του θα τα αλλάξει ο ίδιος στην πορεία. Για παράδειγμα, στις 1/10 εισηγείται να πάρει την εξουσία πρώτα το Σοβιέτ της Μόσχας, ίσως και χωρίς εξέγερση, υπερτιμώντας τις δυνάμεις που στήριζαν την Προσωρινή Κυβέρνηση στην Πετρούπολη.11 Στις 8/10 μιλά για στρατιωτική επίθεση στην Πετρούπολη από την Κόκκινη Φρουρά και το στρατό της Φινλανδίας, ενώ στις 24/10 προτείνει να πάρει την εξουσία ένα όργανο του Σοβιέτ Πετρούπολης ή και η ίδια η κομματική ΚΕ.12 Ούτε και οι ημερομηνίες του σχεδίου του έβγαιναν: όπως αποδείχτηκε, η ανατροπή του Κερένσκι θα γινόταν ταυτόχρονα με το Συνέδριο των Σοβιέτ, ένα μήνα αργότερα. Αυτά όμως δεν έχουν τόση σημασία. Το ουσιώδες είναι ότι ο Λένιν κατανοεί έγκαιρα την αλλαγή φάσης στην εσωτερική και διεθνή κατάσταση, υπολογίζει με βάση τον πιο δυσμενή συσχετισμό και λειτουργεί σαν «μεγάφωνο» των εργατικών διαθέσεων: «τώρα δεν πρέπει να περιμένουμε», «η αναβλητικότητα της ηγεσίας πρέπει να ξεπεραστεί».

Μέχρι την τελευταία στιγμή, ο Λένιν σφυροκοπά με άρθρα και επιστολές την ΚΕ, την «Πράβδα», τα στελέχη.13 Αναλύει την επιρροή των μπολσεβίκων που γίνεται συντριπτική μέχρι και στη μικροαστική Μόσχα, εξηγεί τους θανάσιμους κινδύνους της κωλυσιεργίας (κατάπνιξη αγροτικής εξέγερσης, κατάπτωση ηθικού κ.λπ.) και αντικρούει τα επιχειρήματα μετριοπάθειας και αναμονής μέσα και έξω από το Κόμμα. Στις 29/9 φτάνει να δηλώσει παραίτηση από την ΚΕ, κατηγορώντας την ότι αγνοεί τις εκκλήσεις και λογοκρίνει τα άρθρα του14 -αν και δεν πραγματοποίησε ποτέ αυτήν την απειλή!

Παρ’ όλα αυτά, τα συντηρητικά ανακλαστικά του κομματικού μηχανισμού θα κάμπτονταν κυρίως από την διαρκή «εισβολή» των απλών μελών στις αποφάσεις. Εκεί έβρισκαν απήχηση οι εκκλήσεις για επίσπευση και ριζοσπαστική επίλυση των προβλημάτων.15 Έτσι, οι κομματικές συνδιασκέψεις που έγιναν στην Πετρούπολη και το Κίεβο τον Οκτώβρη (μάλιστα σε κόντρα με την τοπική ηγεσία) κάλεσαν την ΚΕ να πάρει μέτρα για την εξέγερση. Στις 3/10, το Περιφερειακό Γραφείο της Μόσχας, υποκινούμενο από τον Λένιν, κατηγόρησε ευθέως την ΚΕ για αναποφασιστικότητα.16

Ως συνέπεια αυτής της αναταραχής, λίγο καιρό μετά την αρχική απόφαση και μόλις δυο μέρες πριν από το άνοιγμα του Προκοινοβουλίου, στις 5/10 η ΚΕ αλλάζει θέση και τάσσεται υπέρ του μποϊκοτάζ, με μόνον διαφωνούντα τον Κάμενεφ.17 Ήταν ένα βήμα, αλλά δεν έλυνε το ζήτημα της ανατροπής της κυβέρνησης. Στις 8/10 η δυσπιστία του Λένιν απέναντι στο ανώτατο κομματικό επιτελείο έφτασε σε τέτοιο σημείο ώστε να απευθυνθεί στους μπολσεβίκους εκπροσώπους των Σοβιέτ του Βορρά ζητώντας τους να αποφασίσουν στο επικείμενο Συνέδριό τους να ξεκινήσουν την εξέγερση! Καθώς ο Λένιν κέντριζε το κόμμα, ο Τρότσκι, πρόσφατα ενταγμένος σ’ αυτό, δεν μπορούσε να κάνει το ίδιο εκ των έσω. Όμως, ως πρωταγωνιστής στο Σοβιέτ καθορίζει τη λήψη αποφάσεων που προετοιμάζουν τα πνεύματα για την ανατροπή της κυβέρνησης. Η απόφαση του Σοβιέτ στις 25/9 μοιάζει με κάλεσμα στα όπλα: «Ο τρίτος συνασπισμός [η νέα κυβέρνηση Κερένσκι] θα περάσει στην ιστορία ως κυβέρνηση εμφυλίου πολέμου… Το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ θα δημιουργήσει μια αληθινά επαναστατική κυβέρνηση».18 Τελικά, σε μια δεκάωρη συνεδρίασή της στις 10/10 η ΚΕ -όπου ο Λένιν φτάνει μεταμφιεσμένος- με οριακή απαρτία και με 10 ψήφους υπέρ και 2 κατά (των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ), αναγνώρισε την εξέγερση ως «αναπόφευκτη», την έθεσε στην «ημερήσια διάταξη» και κάλεσε τις τοπικές κομματικές οργανώσεις «να αποφασίσουν για όλα τα πρακτικά ζητήματα».19 Η ημερομηνία της εξέγερσης, χωρίς να υπάρχει στα πρακτικά, είχε οριστεί για τις 15/10. Ούτε αυτό όμως τέλειωνε οριστικά την αντιπαράθεση.

 

Η κρίση πριν από το Β’ Συνέδριο

Η «αναβλητική» πτέρυγα των μπολσεβίκων δεν υποχώρησε έτσι απλά. Κάθε άλλο. Ισχυριζόταν ότι το κόμμα έπρεπε να μεγαλώσει κι άλλο, να αποφύγει και πάλι κάθε πρόωρη επίθεση, να κερδίσει πρώτα το Συνέδριο των Σοβιέτ, ίσως να περιοριστεί να βγάλει μια ισχυρή αντιπολιτευτική μειοψηφία στη Συντακτική, πάντως να περιμένει. Πίστευε ειλικρινά ότι έτσι προστάτευε την επανάσταση από τις αποκοτιές του επί μήνες απόντος Λένιν, που έμοιαζε να παραδίνεται στο αυθόρμητο των μαζών. Γι’ αυτό, όσο πλησίαζε η κρίσιμη καμπή, τόσο οι αναβλητικοί ανέβαζαν τους τόνους: από τα άρθρα που εξηγούσαν πόσο άκαιρη θα ήταν μια εξέγερση,20 περνούσαν σε πιο ριζικά μέτρα. Η καμπή ήταν το Β’ Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των Εργατών και των Στρατιωτών.

Η αλλαγή των συσχετισμών στα τοπικά Σοβιέτ πίεζε αφόρητα μενσεβίκους και εσέρους. Το Α’ Πανρωσικό Συνέδριο τον Ιούνη τούς είχε δώσει την πλειοψηφία στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του (ΚΕΕ). Το ίδιο Συνέδριο είχε ορίσει την επόμενη σύγκλησή του για μετά από τρεις μήνες. Αλλά η δεξιά πλειοψηφία κωλυσιεργούσε, προσπαθώντας να αποφύγει την τελεσίδικη κυριάρχηση των «αριστεριστών» στο κεντρικό όργανο. Στις 21/9, το Σοβιέτ της Πετρούπολης απαίτησε από την ΚΕΕ να συγκαλέσει το Β’ Συνέδριο όπως ήταν υποχρεωμένη. Ταυτόχρονα καλούσε τα υπόλοιπα σοβιέτ να αγνοούν την απερχόμενη ΚΕΕ και να μην παραδίδουν καμία εξουσία στην κυβέρνηση, όπου είχαν κατορθώσει ήδη να την πάρουν. Καθώς πλήθαιναν παρόμοιες αποφάσεις κι από άλλα Σοβιέτ, η ΚΕΕ υποχώρησε και όρισε την ημερομηνία του Συνεδρίου για τις 20 Οκτώβρη. Σύμφωνα με τον Τρότσκι, στόχος ήταν αυτό το Συνέδριο να συμπέσει με την εξέγερση και να αποφασίσει την εγκαθίδρυση του σοβιετικού κράτους. Σύμφωνα με τον Λένιν, ο στόχος ήταν να νομιμοποιήσει την εξέγερση που θα είχε ήδη συντελεστεί γύρω στις 15/10 και να αποδεχτεί να πάρει την εξουσία. Σε κάθε περίπτωση, επρόκειτο για τον αποφασιστικό κόμβο και όλες οι προσπάθειες των μπολσεβίκων για την προετοιμασία της εξέγερσης εκτυλίσσονται τον Οκτώβρη με άξονα το Συνέδριο.

Στις 16/10 καλείται νέα διάσκεψη κομματικών στελεχών και ΚΕ. Αν και επιβεβαιώνεται η δέσμευση προς την ένοπλη εξέγερση,21 στην πραγματικότητα οι επιφυλάξεις είναι πολλές. Η πρόταση του Ζινόβιεφ για αναβολή της εξέγερσης μέχρι να εγκριθεί από τους μπολσεβίκους συνέδρους τη μέρα του Συνεδρίου, σήμαινε αναβολή επ’ αόριστο. Αν και καταψηφίστηκε, ωστόσο πήρε 6 υπέρ, 15 κατά και 3 αποχές. Οι αναβλητικοί δεν το βάζουν κάτω. Την επόμενη μέρα, η μενσεβίκικη «Νόβαγια Ζιζν» (εφημερίδα των Γκόρκι-Σουχάνοφ) για να χτυπήσει τους μπολσεβίκους, αναφέρεται σε ένα εσωκομματικό μανιφέστο που έχει κυκλοφορήσει στους μπολσεβίκους και που καταδικάζει κάθε «πρόωρη δράση». Επρόκειτο για δελτίο του Ζινόβιεφ που έκανε ζύμωση κατά της απόφασης της ΚΕ και που είχε προφανώς διαρρεύσει! Η ίδια η εσωκομματική κυκλοφορία ήταν πρόβλημα, μιας και επρόκειτο για ειλημμένη απόφαση για μια εξέγερση εντός ολίγων ημερών, φαίνεται όμως ότι η «δεξιά» φράξια δεν δυσαρεστούνταν από τη διαρροή. Την ώρα που ο Λένιν συνέτασσε μια ανοιχτή επιστολή καταδίκης της κίνησης, ο Κάμενεφ ετοιμάζει μια επιστολή που θα δημοσιευόταν στην ίδια εφημερίδα στις 18/10. Σε αυτήν, ανακοινώνει ανοιχτά την προπαρασκευή μιας εξέγερσης από το κόμμα του και επιχειρηματολογεί εναντίον της, επικαλούμενος τη στήριξη του Ζινόβιεφ και «άλλων πρακτικών συντρόφων». Η κρίση που προκαλείται είναι σοβαρή, αναστατώνοντας όλον τον σχεδιασμό.

Ο Λένιν τούς καταγγέλλει την ίδια μέρα ως «απεργοσπάστες»:

«Απλά σκεφτείτε το! Είναι γνωστό στους κομματικούς κύκλους ότι το κόμμα συζητά το ζήτημα της εξέγερσης από τον Σεπτέμβρη. Κανείς δεν άκουσε ποτέ για καμία επιστολή ή μανιφέστο από οποιαδήποτε από τα ονοματισμένα πρόσωπα! Τώρα, παραμονές, θα μπορούσαμε να πούμε, του Συνεδρίου των Σοβιέτ, δυο εξέχοντες μπολσεβίκοι βγαίνουν ανοιχτά εναντίον της πλειοψηφίας και, προφανώς, εναντίον της Κεντρικής Επιτροπής… επιτίθενται σε μια αδημοσίευτη απόφαση του κομματικού κέντρου, στον μη-κομματικό Τύπο και μάλιστα σε μια εφημερίδα που στο συγκεκριμένο ζήτημα πάει χέρι-χέρι με την μπουρζουαζία κατά του εργατικού κόμματος!»22

Ο ίδιος ζητάει να διαγραφούν από το Κόμμα. Στις 19/10 ο Στάλιν στην «Πράβδα», προσπαθώντας να γεφυρώσει τα αγεφύρωτα, δημοσιεύει μια απάντηση του Ζινόβιεφ και δηλώνει ότι οι απόψεις Ζινόβιεφ-Κάμενεφ δεν διαφέρουν κατά βάθος από τις απόψεις του Λένιν!23 Η συζήτηση στην ΚΕ της 20ής Οκτώβρη είναι έντονη. Ο ίδιος ο Κάμενεφ έχει ήδη παραιτηθεί και η παραίτηση γίνεται δεκτή με 5-3, με τον Στάλιν να καταψηφίζει. Μετά από ένα δριμύ κατηγορητήριο του Τρότσκι, ο Στάλιν υποβάλλει την παραίτησή του από τη σύνταξη της «Πράβδα». Αυτή δεν γίνεται δεκτή για να μην επιδεινωθεί το κλίμα. Τρεις μέρες πριν (17/10) η μενσεβίκικη ΚΕΕ είχε αναβάλει την ημερομηνία του Συνεδρίου για τις 25 Οκτώβρη. Αντίθετα ίσως με τις προθέσεις της, δόθηκαν έτσι άλλες πέντε μέρες στους αντιπάλους της για το ξεπέρασμα της εσωκομματικής κρίσης και την προετοιμασία της εξέγερσης.

Πώς μπόρεσε να ξεπεραστεί αυτή η κρίση και έπειτα από μόλις μια βδομάδα να εκδηλωθεί και να νικήσει η σημαντικότερη εξέγερση στην Ιστορία; Πρώτον, οι αμφιταλαντεύσεις μέσα στο Κόμμα ήταν ως ένα βαθμό αναμενόμενες για ένα κόμμα αναθρεμμένο με την εσωκομματική πάλη.24 Η κρισιμότητα των στιγμών σήμαινε ότι αναπόφευκτα κάποια στελέχη του μηχανισμού πιο αποκομμένα από τις εργατικές μάζες θα επηρεάζονταν από τις πιέσεις των μικροαστών και της αντίπαλης προπαγάνδας, έστω κι αν η συμπεριφορά κάποιων ηγετών είχε υπερβεί τυπικά τα εσκαμμένα.

Δεύτερο, αυτές οι αμφιταλαντεύσεις και οι διαμάχες δεν ξεπεράστηκαν ποτέ εντελώς. Για παράδειγμα, ακόμη και μετά την πετυχημένη εξέγερση της Πετρούπολης και την ανακήρυξη της σοβιετικής δημοκρατίας από το Πανρωσικό Συνέδριο, διάφορες τοπικές ηγεσίες έμεναν διστακτικές. Αυτό κόστισε. Ενώ η Πετρούπολη ξεμπέρδεψε με την αντίδραση σε μια μέρα και σχεδόν χωρίς νεκρούς, στη Μόσχα οι δισταγμοί (μαζί με την άγνοια για ορισμένα αμιγώς στρατιωτικά ζητήματα) είχαν ως απόρροια την αιματηρή παράταση της πάλης για οχτώ μέρες. Στην Ουκρανία, το μπολσεβίκικο Σοβιέτ άφησε την πρωτοβουλία στο αστικό ουκρανικό κοινοβούλιο. Αλλού (π.χ. στο Βορόνεζ), η πλειοψηφία της ηγεσίας βραδυπορούσε και οι αποφάσεις έγιναν πράξη από μια μειοψηφία της.25 Ακόμα και στις 3 Νοέμβρη, οι Κάμενεφ, Ζινόβιεφ, Ρίκοφ, Νογκίν και άλλα στελέχη πρώτης γραμμής θα παραβίαζαν ξανά την πειθαρχία, θα καταψήφιζαν στη σοβιετική ΚΕΕ την αποφασισμένη κομματική γραμμή για τη συγκρότηση της κυβέρνησης και θα την κατάγγελλαν δημόσια ως καταστροφικά σεχταριστική, αποχωρώντας από την ΚΕ του Κόμματος.26 Είναι αξιοσημείωτο για την εσωκομματική δημοκρατία, τη λογοδοσία στη βάση και την κουλτούρα ένταξης και όχι αποκλεισμών ότι όλοι οι παραπάνω «αντάρτες» διατήρησαν τις θέσεις τους στο κόμμα και την κυβέρνηση όταν αναγνώρισαν το δίκιο της πλειοψηφίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά βοήθησαν πολύ στην επίλυση αυτών και άλλων κρίσεων και στην αποτροπή διασπάσεων, ενθαρρύνοντας τα μέλη να διορθώνουν τις ηγεσίες και μην δίνοντας προσχήματα στους διαφωνούντες.

Ωστόσο, ούτε η νίκη του Οκτώβρη ούτε η αποσόβηση διασπάσεων στο κόμμα θα γίνονταν κατορθωτά χωρίς τη στήριξη της γραμμής από τις επαναστατημένες λαϊκές τάξεις.

 

Ο ρόλος των μαζών

Η επαναστατική διαδικασία δεν περιορίζεται σε κάποιο μαζικό αντικαθεστωτικό ξέσπασμα, τη στιγμή της εξέγερσης. Είναι, κυρίως, η παρατεταμένη κινητοποίηση των κατώτερων στρωμάτων που συνειδητοποιούν τους στόχους και τη δύναμή τους. Οι Ρώσοι στρατιώτες και εργάτες ήξεραν ότι η δική τους κινητοποίηση είχε ανατρέψει ένα καθεστώς αιώνων τον Φλεβάρη. Μετά από αυτό, η γιγαντωμένη αυτοπεποίθησή τους οδηγούσε στην πιο ολόπλευρη αυτενέργεια.

Μία έκφραση αυτής της αυτοπεποίθησης ήταν η συνεχής ανάδυση δομών που επέτρεπαν τη συλλογική συζήτηση και απόφαση, τις συχνές εκλογές αντιπροσώπων και την ανάκλησή τους. Έως τον Οκτώβρη, το 70% όλων των εργοστασίων στις βασικές περιοχές της χώρας είχαν φτιάξει επιτροπές για τα προβλήματα των εργατών. Είχαν γίνει 108 συνδιασκέψεις εργοστασιακών επιτροπών και είχαν σχηματιστεί 94 κεντρικά συμβούλια, με τα 77 εκτός πρωτεύουσας. Ο αριθμός των Σοβιέτ υπολογίζεται σε 400 έως τον Μάη, 600 έως τον Αύγουστο και 900 έως τον Οκτώβρη.27 Δίπλα σε αυτά τα νούμερα, υπάρχουν οι εκατοντάδες περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων: Οι «λευκές νύχτες της Πετρούπολης», όταν οποιαδήποτε ώρα, στις 2 ή 4 τη νύχτα, μπορούσες να ακούσεις στις αυλές και τους δρόμους αντιπαραθέσεις για μπολσεβίκους, καντέτους και κυβερνητική πολιτική. Οι τόνοι φιλολογίας που ξεχύνονταν από το Σμόλνι επί εφτά μήνες και ρουφούσε όλη Ρωσία «όπως η καυτή άμμος το νερό». Οι μπλαβιασμένοι απ’ το κρύο φαντάροι των χαρακωμάτων που το πρώτο που ζητούσαν απ’ τον επισκέπτη ήταν κάτι να διαβάσουν. Οι ναύτες που στις επιτροπές τους αποφάσιζαν τις κινήσεις του στόλου -του δικού τους πια στόλου!- και συνδιαμόρφωναν την πολιτική της χώρας. Και οι στρατιώτες που υπαγόρευαν στον μενσεβίκο Σοκόλοφ το «Διάταγμα Νο1» του Σοβιέτ τον Φλεβάρη.28 Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να χειραγωγηθούν εύκολα και να αποσπαστούν από τα συμφέροντά τους.

Με όλον αυτόν τον εξοπλισμό, οι ταπεινοί και καταφρονεμένοι της παλιάς αυτοκρατορίας δοκίμαζαν επί οχτώ μήνες όλες τις πολιτικές επιλογές. Ξεκινώντας απ’ τις πιο «εύκολες». Οι δεξιοί σοσιαλιστές μιλούσαν για συνεργασία με την αστική τάξη. Οι εργάτες είχαν προσπαθήσει να συνεργαστούν με τα αφεντικά για τη διάσωση των εργοστασίων, αλλά τα αφεντικά αποδεικνύονταν παντελώς εχθρικά κι εγκατέλειπαν τα εργοστάσια.29 Οι στρατιώτες είχαν ανεχτεί τη στρατιωτική επίθεση του Ιούνη ως «τελευταία», αλλά αυτή έσυρε στο θάνατο δεκάδες χιλιάδες κι έπειτα ο πόλεμος συνεχιζόταν. Τώρα απαιτούσαν οπωσδήποτε ειρήνη, «έστω μια ειρήνη για ξέρασμα».30 Οι αγρότες είχαν στείλει τους εσέρους στην ηγεσία των Σοβιέτ και στην κυβέρνηση, αλλά αντί για γη έπαιρναν φυλακίσεις.

Τον Ιούλη στην Πετρούπολη και από τον Σεπτέμβρη στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, η συμφιλιωτική πολιτική, οι δισταγμοί και η υπομονή, χάνουν κάθε κύρος κι όσοι τολμούν να τα υποστηρίξουν στις συνελεύσεις, γιουχάρονται. Οι μπολσεβίκοι της βάσης απηχούν αυτό το κλίμα στις κομματικές διαδικασίες, εκπαιδευμένοι να ταυτίζονται με τα εργατικά συμφέροντα από την περίοδο της σκληρής παρανομίας.31

Χαρακτηριστικά, ο Σμιντ μετέφερε στην τεταμένη ΚΕ στις 16/10:

«…όλος ο κόσμος αποδέχεται ότι δεν υπάρχει άλλη λύση μπροστά στο αδιέξοδο… Απαιτούν να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ».32

Η κομματική βάση διευρύνεται με αυτόν «όλον τον κόσμο»33 και δεν αφήνει πολλά περιθώρια στη γραμμή Ζινόβιεφ-Κάμενεφ. Όπου υπάρχουν μπολσεβίκοι που διστάζουν, παραμερίζονται και αυτοί, προς όφελος μέχρι και των αναρχικών.34 Με αυτήν την έννοια, οι μάζες καθόριζαν τις κομματικές αποφάσεις. Το κόμμα επιτελούσε τόσο πιο πολύ τον καθοδηγητικό του ρόλο όσο πιο πολύ «έπαυε να είναι εξωτερικό σε σχέση με τις μάζες όργανο… Προλεταριάτο και κόμμα αλληλοδιαπερνούνταν με τρόπο που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία».35

 

Ο ρόλος του κόμματος

Τα παραπάνω δεν περιορίζουν το ρόλο του κόμματος. Όσο το κίνημα χρειαζόταν τις δομές (επιτροπές, σοβιέτ κ.λπ.) για να κατανικήσει τα εμπόδια του αντιπάλου, άλλο τόσο χρειαζόταν ένα πολιτικό πρόγραμμα. Αυτά, όμως, δεν δημιουργούνται αυτοστιγμεί, την ώρα της μάχης. Αν και τα Σοβιέτ ήταν κατακτημένα από το 1905 και εμφανίζονται γρήγορα και το ‘17, τον Φλεβάρη το πρόγραμμα αναζητείται. Συνεπώς, η εξέγερση που είχε ανατρέψει τον τσάρο, ακολουθώντας το πρόγραμμα των δεξιών σοσιαλιστών, δεν είχε γεννήσει μια εργατική, μα μια αστική εξουσία. Μετά τον αιφνιδιασμό του Φλεβάρη, οι εκμεταλλεύτριες τάξεις είχαν αναδιοργανωθεί και υπονόμευαν συστηματικά την επανάσταση. Ήταν αναγκαίο για την εργατική τάξη ένα πολιτικό συντονιστικό, ένα κόμμα που να ανήκε στις τάξεις της και να πρότεινε τακτικές και γενική στρατηγική.

Οι επιλογές του κόμματος δεν καθορίζονταν βέβαια μόνο από τις μάζες, αλλά και από τα συσσωρευμένα εφόδια των προηγούμενων ετών: τη σχέση με την εργατική τάξη, την επιμονή στη σοσιαλιστική λύση μέσα από άπειρες δυσχέρειες, τη διαμόρφωση ηγετών σαν τον Λένιν και τον Τρότσκι. Οι μπολσεβίκοι φάνηκαν ικανοί να καθοδηγήσουν την επανάσταση, να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις της αντί να τις συγχύσουν, ενσαρκώνοντας τη συνειδητοποιημένη ιστορική πείρα της τάξης που καθοδηγούσε τις κινήσεις της στο περιβάλλον του 1917.

Όταν ο Τρότσκι, εφτά χρόνια αργότερα, υπενθύμιζε τις παλινδρομήσεις του μηχανισμού, ο Στάλιν προσπαθούσε να διακωμωδήσει την κριτική εξισώνοντάς την με «πέταμα» του κόμματος στα σκουπίδια. Η διαλεκτική σχέση κόμματος-τάξης (ή ηγεσίας-βάσης ή πιο αφηρημένα συνείδησης-ανάγκης) απαντά στην παρανόηση, απομυθοποιεί τον κάθε πόλο ξεχωριστά και του αποδίδει την πραγματική, μεγάλη του αξία ως μέρος του διπόλου.36 Η αξία του κόμματος θα φαινόταν τα επόμενα χρόνια και με αρνητικό τρόπο, από τις επιπτώσεις των ελλείψεών του, π.χ. στο θέμα της γείωσης στις εθνότητες.37

Το καθήκον της εξέγερσης έπεφτε λοιπόν στο κόμμα, πολιτικά και οργανωτικά. Πρωταρχικό ζήτημα ήταν το ποιος θα την καλούσε: το κόμμα ή τα Σοβιέτ. Ο Λένιν καταλάβαινε ότι ο μηχανισμός των Σοβιέτ ήταν πιο μαζικός αλλά και πιο δυσκίνητος απ’ το Κόμμα. Είδαμε ότι στις αρχές Οκτώβρη στήριζε την καταφυγή του κόμματος στα πιστά στρατεύματα και εργοστάσια για την ανατροπή της κυβέρνησης. Από την άλλη, ο Τρότσκι έβλεπε ότι η συντριπτική επιρροή των μπολσεβίκων βασιζόταν στη δουλειά τους μέσα στα Σοβιέτ. Άρα το κάλεσμα σε εξέγερση έπρεπε να γίνει μέσα από τα Σοβιέτ. Αυτό καθόριζε και την ημερομηνία της, κάπου κοντά στο Συνέδριο των Σοβιέτ. Πράγμα που ο Λένιν θεωρούσε άσκοπη καθυστέρηση, αν και άρχισε να αλλάζει γνώμη στις συνεδριάσεις στελεχών στις 15/10-16/10. Εκεί είδε πολλούς συντρόφους να επιβεβαιώνουν τον κίνδυνο απομόνωσης του κομματικού μηχανισμού αν δεν γύριζε μαζί του και το ενδιάμεσο γρανάζι των Σοβιέτ.

«Δύσκολα τα στρατεύματα θα βαδίσουν στην έκκληση της μοσχοβίτικης Επιτροπής των μπολσεβίκων. Στην έκκληση του Σοβιέτ πιθανά όλοι θα βαδίσουν…

[στην Πετρούπολη] η γενική εντύπωση είναι ότι κανείς δεν φλέγεται από επιθυμία να ξεχυθεί στους δρόμους, μα στην έκκληση του Σοβιέτ όλοι θα δώσουν το “παρών”…

[στο Νέβα] όλοι θα ακολουθήσουν τα Σοβιέτ…».

Τα ίδια διατυπώνονταν και σε άλλες συσκέψεις εκείνες τις μέρες.38 Στο τέλος, η ΚΕ της 16/10 ανέθεσε τον καθορισμό της ημερομηνίας της εξέγερσης και στο Σοβιέτ.39

 

Η ζύμωση

Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα, η πολιτική προπαρασκευή της εξέγερσης είχε απογειωθεί από τον Σεπτέμβρη. Ήδη τότε, σε όλον τον στόλο και σε μεγάλα κομμάτια του στρατού, οι στρατιώτες υπερψήφιζαν την αφαίρεση της εξουσίας από την Προσωρινή Κυβέρνηση και τη μεταβίβασή της στα Σοβιέτ, κι εξέλεγαν μπολσεβίκους αντιπροσώπους. Στη Μόσχα στις 5/9, με 355 υπέρ και 254 κατά, η συνέλευση του Σοβιέτ καταδικάζει την Προσωρινή Κυβέρνηση και την πανρωσική ΚΕΕ. Παρόμοια απόφαση περνά πανηγυρικά και στην πρωτεύουσα (1/9) και επιβεβαιώνεται τελειωτικά σε νέα συνέλευση (9/9) του Σοβιέτ με 1.000 εργάτες και στρατιώτες αντιπροσώπους. Δυο βδομάδες μετά συγκροτείται νέα Εκτελεστική Επιτροπή με μπολσεβίκικη πλειοψηφία και πρόεδρο τον Τρότσκι.40 Αλλού, ολόκληρες οργανώσεις των μενσεβίκων προσχωρούσαν στους μπολσεβίκους, αγαναχτισμένες με τους ηγέτες τους που συμμετείχαν στην κυβέρνηση –σε τι βοηθούσε η συμμετοχή τους;

Για το ίδιο το Συνέδριο, οι μπολσεβίκοι δεν είχαν αρκεστεί στην ανακήρυξή του από την ΚΕΕ. Από τις 24/9 ξεκίνησαν εκστρατεία για τη μαζικοποίηση, αλλά και την προστασία του από την κυβέρνηση. Βρήκαν σαρωτική ανταπόκριση. Το ένα μετά το άλλο, τα Σοβιέτ της χώρας, μαζί και οι ποικίλες επιτροπές των φαντάρων, έπαιρναν αποφάσεις συμμετοχής στο Β’ Συνέδριο, προσκαλώντας σ’ αυτό γειτονικά σοβιέτ και αγροτικά συμβούλια. Στις 11/10 οι μπολσεβίκοι καταφέρνουν να συγκαλέσουν το Συνέδριο των Σοβιέτ του Βορρά. Η απόφασή του, γραμμένη απ’ τον Τρότσκι, προετοιμάζει πολιτικά την εξέγερση αναφέροντας το εξής: «Το ζήτημα της κεντρικής εξουσίας μπορεί να λυθεί μόνο από την τολμηρή και ομόφωνη πορεία όλων των Σοβιέτ». Από οργανωτική πλευρά, ο βορράς συγκροτεί Περιφερειακή Επιτροπή με καθήκον να ειδοποιήσει με κάθε μέσο όλα τα εργατικά Σοβιέτ και τις στρατιωτικές επιτροπές να στείλουν αντιπροσώπους στο Συνέδριο. Η απόφαση ψηφίζεται με μόνο τρεις αποχές στους 150 αντιπροσώπους των 23 διαφορετικών περιοχών.41 Σε πολλά Σοβιέτ το κόμμα του Λένιν γίνεται πλειοψηφία αυτόν τον καιρό για πρώτη φορά, ενώ στις καθοριστικές εκλογές του Σοβιέτ της Πετρούπολης (18/10, για τους εκπροσώπους στο Συνέδριο) παίρνει 443 ψήφους, έναντι 162 των εσέρων.42 «Η πιο άμεση και αδιαφιλονίκητη αντιπροσώπευση του προλεταριάτου όλης της χώρας», η Πανρωσική Συνδιάσκεψη των Εργοστασιακών Επιτροπών, αποφασίζει υπέρ της μεταβίβασης της εξουσίας στα Σοβιέτ και παροτρύνει για γενικευμένο εργατικό έλεγχο. Την ίδια περίοδο, η αντίστοιχη μοσχοβίτικη Συνδιάσκεψη των Εργοστασιακών Επιτροπών, αποφασίζει να βαθύνει την εποπτεία σε διοικητικό έλεγχο των επιχειρήσεων, ανοίγει τα κλειστά εργοστάσια, στέλνει αντιπροσώπους να πάρουν πρώτες ύλες από τα πέρατα της χώρας, διανέμει στάρι και κάρβουνο στα εργοστάσια. Οι εργάτες καταλάβαιναν ότι δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν τα εργοστάσια με μια εχθρική κεντρική εξουσία απέναντί τους.43

Κάποιες περιοχές, χωρίς να περιμένουν καν το Συνέδριο, ανακηρύσσουν τη σοβιετική εξουσία. Σοβιέτ στο Σαράτοφ, το Κρασνογιάρσκ και αλλού, είχαν πάρει επί της ουσίας την εξουσία από τον Ιούλη, συλλαμβάνοντας επιχειρηματίες, ρυθμίζοντας την κατανάλωση με δελτία τροφίμων, διενεργώντας επιτάξεις, εφαρμόζοντας εργατικό και διοικητικό έλεγχο των επιχειρήσεων και οργανώνοντας πολιτοφυλακή.44 Αυτή η διαδικασία υποχώρησε μετά τα Ιουλιανά, αλλά ξαναεπιταχύνεται το Σεπτέμβρη κι ενόψει του Συνεδρίου. Στις 18/9 μια σοβιετική εξέγερση στην Τασκένδη καταπνίγεται από την κυβέρνηση, αλλά η τελευταία αδυνατεί να επιβάλει τη διαταγή της για διάλυση των οργανώσεων στον Στόλο της Βαλτικής.45 Στις 20/10 θα έχει πλέον καταστεί ανίκανη να απαντήσει ακόμη και στα μικρά Σοβιέτ του Ιβάνοβο που αυτοανακηρύσσονται αποκλειστικά αρμόδια για όλα τα οικονομικά και διοικητικά ζητήματα.46 Οι λαϊκές οργανώσεις αναλαμβάνουν αναγκαστικά βασικές δημόσιες υποθέσεις (νερό, φως, τρόφιμα, καύσιμα) αφού οι επίσημοι θεσμοί σέβονται τα κατεστημένα προνόμια και δεν δίνουν λύσεις.

Πίσω από τη δημόσια ζύμωση υφέρπει ένας υπολογισμός. Τα Σοβιέτ αποκτούσαν ντε φάκτο όλο και ευρύτερες εξουσίες και αναγνώριση όσο τα αναλάμβαναν οι μπολσεβίκοι, καταργώντας στην πράξη τις κυβερνητικές εξουσίες. Ήταν σίγουρο ότι σύντομα η κυβέρνηση θα επιχειρούσε μια επίθεση εναντίον τους –και τότε η ανατροπή της θα ήταν «νόμιμη άμυνα», πειστική ακόμη και για τα αμφιταλαντευόμενα τμήματα του πληθυσμού.

 

H Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή

Αρχές Οκτώβρη το καθεστώς οργανώνει μια πατριωτική εκστρατεία, διασπείροντας ξανά φήμες ότι είναι πιθανή μια κατάληψη της Πετρούπολης από τα εχθρικά στρατεύματα. Στις 11/10, κυβέρνηση και στρατηγοί άρχισαν να μεθοδεύουν τη μεταφορά της Φρουράς της Πετρούπολης στο μέτωπο.47 Ήθελαν να τη βγάλουν από τη μέση, αφού αποτελούσε επαναστατικό παράγοντα που είχε καθορίσει την εξέγερση τον προηγούμενο Φλεβάρη. Στην άρνηση των φαντάρων να επιστρέψουν στα χαρακώματα, ο Τύπος απαντά με υβρεολόγιο. «Τεμπέληδες, προδότες, κτήνη». Βοηθώντας αυτό το κλίμα, στις 9/10 οι μενσεβίκοι φέρνουν στο Σοβιέτ μια «πατριωτική» πρόταση: τη συγκρότηση επιτροπής «Επαναστατικής Άμυνας» της πόλης. Προς έκπληξή τους, οι μπολσεβίκοι δέχονται. Αλλά με άλλον σκοπό. Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή (ΕΣΕ) που θα ιδρυόταν, θα έπρεπε να έχει ως καθήκον την οργάνωση της άμυνας της πόλης ανεξάρτητα από το Γενικό Επιτελείο των Στρατηγών (ΓΕΣ), όπως και να εξακριβώσει αν όντως χρειάζεται στο μέτωπο η επιστράτευση της Φρουράς. Οι μενσεβίκοι διαισθάνονται ότι με δική τους πρόταση, η ΕΣΕ θα αποτελέσει στρατιωτικό επιτελείο σε αντιπαράθεση με το ΓΕΣ. Διαμαρτύρονται για αυτήν την τροπή.48 Μα είναι αργά. Κανείς δεν εμπιστεύεται στους στρατηγούς το μονοπώλιο της στρατιωτικής διοίκησης.

Τον κανονισμό της ΕΣΕ τον γράφει ο Τρότσκι, που θα εκλεγεί και πρόεδρός της. Η ίδια συγκροτείται πρώτη φορά μόλις στις 20/10. Στις συνεδριάσεις του Γραφείου της θα παρίστανται μόνο μπολσεβίκοι και αριστεροί εσέροι, αφού οι δεξιοί την μποϊκοτάρουν. Η ΕΣΕ, με το κύρος ενός οργάνου του Σοβιέτ, βολιδοσκοπεί και καταγράφει τις έμπιστες στρατιωτικές δυνάμεις, διασυνδέεται με τα Σοβιέτ των στρατιωτών και των ναυτών, τους σιδηροδρομικούς, τα εργοστάσια και τις αποθήκες όπλων, στέλνει κομισάριους σε όλες τις διαθέσιμες στρατιωτικές μονάδες. Μαζί με τη Στρατιωτική Οργάνωση των μπολσεβίκων θα ορίσει τη διάταξη των μάχιμων δυνάμεων. Η εργατική Κόκκινη Φρουρά, με την αιρετή της διοίκηση, κάνει γυμνάσια εδώ κι ένα μήνα. Μετά τον Κορνίλοφ έχει νομιμοποιηθεί ο εξοπλισμός της και μαζικοποιείται συνεχώς. Είναι η πιο αριστερή και ανυπόμονη πτέρυγα της επαναστατικής στρατιάς, αλλά και η πιο άπειρη. Τα συντάγματα του στρατού μέσα και κοντά στην Πετρούπολη είναι τα πιο πολυάριθμα, τελείως αντικυβερνητικά, αλλά και απρόθυμα να κινηθούν ενεργητικά. Αυτά στη Φινλανδία είναι πολύ πιο αριστερά, αλλά απομακρυσμένα. Τέλος, οι ναύτες στην Κροστάνδη και τη Βαλτική, είναι και αποφασισμένοι και έμπειροι, όμως σχετικά ολιγάριθμοι. Το να προχωρήσεις σε ανοιχτή ανταρσία, σήμαινε να ξέρεις τις προθέσεις των περισσότερων μονάδων σε καθεμία από αυτές τις πτέρυγες. Η ΚΕ και η ΕΣΕ δέχονται πολλές αναφορές για όλα αυτά.49

Η ύπαρξη της ΕΣΕ καταστρέφει το κυβερνητικό σχέδιο για επιστράτευση της Φρουράς: οι ναύτες ενημερώνουν ότι το μέτωπο δεν την έχει ανάγκη. Οι ταλαιπωρημένοι στρατιώτες έχουν γλιτώσει και είναι ευγνώμονες. Οι εργάτες ήταν οι μόνοι που τους υπερασπίστηκαν. Όταν συνεδριάζει για πρώτη φορά (18/10) το Συμβούλιο της Φρουράς, η συντριπτική πλειοψηφία τάσσεται με το Σοβιέτ των Εργατών. Εν τω μεταξύ, το Σοβιέτ αποφασίζει (13/10) τον επανεξοπλισμό της Κόκκινης Φρουράς. Η υλοποίηση έπεσε πάλι στους ώμους των εργατών. Έψαχναν ποια εργοστάσια είχαν όπλα, απευθύνονταν στον Τρότσκι κι εκείνος απλά υπέγραφε τη διαταγή απόδοσης. Τελευταία πρόκληση για την ΕΣΕ ήταν οι μονάδες του στρατηγικού φρουρίου Πετροπαβλόφσκ που ως τότε δήλωναν πιστές στην δεξιά ΚΕΕ. Το φρούριο καταλαμβάνεται πολιτικά στις 23/10. Άρκεσε να το επισκεφτεί ο Τρότσκι και να μιλήσει στη μεσημεριανή συνέλευση των στρατιωτών.50

Η κορύφωση της αγκιτάτσιας έγινε στις 22 Οκτώβρη. Μέρα μεγαλειώδους επιθεώρησης των δυνάμεων, όταν σε τεράστιες ολοήμερες συγκεντρώσεις οι κολασμένες τάξεις της Πετρούπολης, γέροι και παιδιά, γυναίκες και άντρες, ξεχειλίζουν τα εργοστάσια, τις πλατείες, το Σπίτι του Λαού (Σμόλνι)51 για να ακούσουν τους ρήτορες -αναρχικούς, αριστερούς εσέρους και κυρίως μπολσεβίκους. Ήταν η πιο μεγάλη διαδήλωση που είχε γίνει έως τότε στη Ρωσία. «Έμοιαζε σάμπως τους τελευταίους μήνες όλα να είχαν ειπωθεί. Μα σήμερα… οι μάζες τα νιώθουν όχι σαν κήρυγμα, μα σαν κάλεσμα για δράση».52 Οι «καλές» τάξεις έμεναν στα σπίτια τους, φοβισμένες από τις κραυγές των εφημερίδων τους. Ο Σουχάνοφ περιγράφει μια ομιλία του Τρότσκι:

«”Η κυβέρνηση των Σοβιέτ θα δώσει στους φτωχούς και τους φαντάρους όλα όσα υπάρχουν στη χώρα. Εσείς, αστοί, έχετε δυο γούνινα καπέλα. Δώστε το ένα στον στρατιώτη που παγώνει στα χαρακώματα…”.

Έμοιαζε σαν το πλήθος να ήταν έτοιμο να ξεσπάσει σε κάποιο θρησκευτικό ύμνο. Ο Τρότσκι πρότεινε ένα σύντομο και γενικό ψήφισμα… Ποιοι ήταν υπέρ; Το πλήθος χιλιάδων, σαν ένας άνθρωπος, σήκωσε τα χέρια του. Είδα σηκωμένα χέρια και μάτια που φλέγονταν, από άνδρες, γυναίκες, νέους, στρατιώτες, αγρότες, αλλά και πρόσωπα τυπικά μικροαστικά…

“Ας γίνει η ψήφος σας ο δικός σας όρκος –με όλη τη δύναμή σας και με κάθε θυσία να υποστηρίξετε το Σοβιέτ…”.

Το τεράστιο πλήθος κρατούσε τα χέρια του ψηλά. Συμφώνησε. Ορκίστηκε».53

Την ίδια μέρα η ΕΣΕ ανακοινώνει δημόσια την απόλυτη εξουσία της στο στρατό: αφού το επίσημο Γενικό Επιτελείο δεν την αναγνωρίζει, αυτή το αποκηρύσσει ως αντεπαναστατικό. Οι συνθήκες ήταν υπερώριμες για μια τέτοια δήλωση, ισοδύναμη με κήρυξη ανταρσίας. Το ΓΕΣ απαρτιζόταν πια, κυριολεκτικά, από στρατηγούς χωρίς στρατό: η συνδιάσκεψη της Φρουράς είχε αποφασίσει να το εγκαταλείψει απ’ την προηγούμενη μέρα.54 Η κυβέρνηση αποστερούταν και τις τελευταίες δυνάμεις.

 

Το 24ωρο που άλλαξε τον κόσμο

Μια μέρα πριν την έναρξη του Β’ Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ (25/10), η κυβέρνηση αποφασίζει να αντιδράσει. Διατάζει τη σύλληψη της ΕΣΕ και των αποφυλακισμένων μπολσεβίκων, το κλείσιμο της εφημερίδας τους, την κλήση «έμπιστων» στρατευμάτων από το μέτωπο και την διακοπή του τηλεφώνου στο Σμόλνι.55 Ταυτόχρονα, η ΚΕΕ, η δημοτική δούμα και οι κεντρικές επιτροπές των δεξιών σοσιαλιστών διακινούν ανακοινώσεις για την εξέγερση που σχεδιάζει μια χούφτα τρελών. Πράγματι, στις 5:30 π.μ. ένα άγημα ευέλπιδων σφραγίζει το τυπογραφείο των μπολσεβίκων. Η απάντηση ήταν αυτόματη: οι εργαζόμενοι ενημέρωσαν το Σμόλνι και σε λίγες ώρες δυο λόχοι από γειτονικά στρατόπεδα το ξανάνοιξαν, διώχνοντας χωρίς μάχη τους ευέλπιδες. Το σύνθημα είχε δοθεί. Η κυβέρνηση έπρεπε να καθαιρεθεί, προς υπεράσπιση του Συνεδρίου.

Τηλεγράφημα στέλνεται σε όλες τις μονάδες της φρουράς: «Οι εχθροί του λαού επιτέθηκαν τη νύχτα… Η ΕΣΕ του Σοβιέτ διευθύνει την αντίσταση ενάντια στους συνωμότες». Η ΚΕ συνεδριάζει στο Σμόλνι για τις τελευταίες αποφάσεις με 11 μέλη: ο Λένιν κρύβεται ακόμη, ο Ζινόβιεφ αποφεύγει να έρθει, ο Στάλιν δεν εμφανίζεται,56 ο Κάμενεφ όμως ενεργοποιείται κι ο Σβερντλόφ συνδέει ΕΣΕ και κόμμα. Σε 24 ώρες θα πρέπει να καταληφθούν όλα τα στρατηγικά σημεία της πόλης. Το σχέδιο μιλούσε για συνεργασία των ναυτών με τους Ερυθροφρουρούς για την κατάληψη πρώτα των γεφυριών και μετά του κέντρου της πόλης. Το Σμόλνι μετατρέπεται σε οχυρό: Ερυθροφρουροί και στρατεύματα στήνουν πολυβόλα και σωρούς ξύλων. Ειδικά για την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων, την έδρα της κυβέρνησης Κερένσκι, το σχέδιο ήταν πολύ απαιτητικό, με ελιγμούς διαφορετικών μονάδων και περικυκλώσεις.

Όλοι αυτοί οι πολύπλοκοι χειρισμοί αποδείχτηκαν πάνω από την οργανωτική ικανότητα της επανάστασης. Έμεναν παντού κενά που θα τα κάλυπταν η πρωτοβουλία και η τύχη. Αλλά κυρίως, οι περισσότερες λεπτομέρειες αποδείχτηκαν περιττές: είχαν υπερτιμηθεί οι δυνάμεις της κυβέρνησης. Οι ευέλπιδες που αυτή στέλνει σε γέφυρες και υπηρεσίες εγκαταλείπουν τα πόστα τους χωρίς αψιμαχίες, με το που εμφανίζονται τα επαναστατικά αποσπάσματα. Δεν πείραζε που τελευταία στιγμή ανακάλυψαν ταλαντεύσεις στο τάγμα των μοτοσικλετιστών. Το Σοβιέτ έστειλε τον Τρότσκι στη συνέλευσή τους, όπου μετά από αντιπαράθεση με τον στρατηγό Παροντέλοφ, το τάγμα κερδίζεται στα Σοβιέτ. Δεν πείραζε που οι στρατιώτες ξέχασαν στη σοφίτα του ΓΕΣ έναν αξιωματικό ασυρματιστή. Αυτός δεν βρήκε κανέναν να ανταποκριθεί στις εκκλήσεις και τις αναφορές του…

Τελικά, η κυβέρνηση παραδόθηκε παντού, σχεδόν χωρίς αντίσταση. Ο Τρότσκι συνοψίζει: «Οι εξεγερμένες μάζες πετούσαν έξω τους χτεσινούς αφεντάδες με λίγες σπρωξιές, χωρίς βία». Δεν χρειάστηκε η κινητοποίηση των μαζών, όπως το Φλεβάρη, για να κατακτήσουν ψυχολογικά το στρατό στους δρόμους. Ο στρατός είχε κατακτηθεί πολιτικά όλο το προηγούμενο διάστημα. Τώρα αρκετές χιλιάδες ερυθροφρουροί, 3.000 ναύτες και 20 στρατιωτικοί λόχοι και αποσπάσματα57 έφταναν για να εξαρθρώσουν την ετοιμόρροπη κρατική μηχανή. Οι μικρές δυνάμεις δεν αποδείκνυαν ότι επρόκειτο για κομματικό «πραξικόπημα», όπως διέδιδαν οι αντίπαλοι από τότε. Το ακριβώς αντίθετο. Μόνο έτσι εξηγείται η προσέγγιση πολλών αναρχικών προς τους μπολσεβίκους, όσο και το μονοψήφιο νούμερο των νεκρών, σε αντίθεση με τους 1.315 του Φλεβάρη.58 Ο στρατηγός Λεβίτσκι ήταν ειλικρινής σε ένα τελευταίο του μήνυμα από το υπουργείο Στρατιωτικών προς το ΓΕΣ:

 

«Η γενική εντύπωση είναι ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση βρίσκεται στην πρωτεύουσα ενός εχθρικού κράτους που έχει περατώσει την κινητοποίηση, μα δεν έχει ανοίξει εχθροπραξίες».59

Φυσικά ο στρατηγός δεν ήταν Μπολσεβίκος.

Στις 10 το πρωί της 25ης Οκτώβρη 1917, λίγες ώρες πριν την έναρξη του Συνεδρίου, η ΕΣΕ του Σοβιέτ της Πετρούπολης ανακοίνωνε στη χώρα:

 

«Η Προσωρινή Κυβέρνηση έχει εκδιωχθεί. Η κρατική εξουσία έχει περάσει στα χέρια του οργάνου του Σοβιέτ Εργατών και Στρατιωτών της Πετρούπολης –την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή που ηγείται του πετρουπολίτικου προλεταριάτου και της φρουράς. Ο σκοπός για τον οποίο έχει πολεμήσει ο λαός, δηλαδή η άμεση προσφορά μιας δημοκρατικής ειρήνης, η κατάργηση της έγγειας ιδιοκτησίας, ο εργατικός έλεγχος στην παραγωγή και η εγκαθίδρυση της σοβιετική εξουσίας –αυτός ο σκοπός έχει διασφαλιστεί.

Ζήτω η επανάσταση των εργατών, στρατιωτών και αγροτών!»60

 

Στην έκτακτη συνέλευση του Σοβιέτ της Πετρούπολης, το μεσημέρι της 25ης, ο Τρότσκι ανακοινώνει τη νίκη: «Μας έλεγαν πως η εξέγερση θα έπνιγε την επανάσταση σε ποτάμια αίματος. Δεν γνωρίζουμε ούτε ένα θύμα… Το Χειμερινό Ανάκτορο θα καταληφθεί σε λίγες στιγμές».61

Η τελευταία πρόβλεψη δεν ήταν πολύ σωστή. Τα Χειμερινά Ανάκτορα έπρεπε να είχαν καταληφθεί από τα μεσάνυχτα, αλλά αυτό θα καθυστερούσε μια ολόκληρη μέρα.62 Οι στρατιώτες ήθελαν να αποφύγουν την αιματοχυσία. Με διάφορα προσχήματα δεν εκτελούσαν τις διαταγές των κομισάριων ούτε για προειδοποιητικές κανονιές, ούτε για έφοδο. Περίμεναν απ’ έξω για να παραδοθούν οι πολιορκημένοι, αφήνοντάς τους μάλιστα να δέχονται κι ενισχύσεις! Αυτή η μεγαλοθυμία ήταν συνηθισμένη στην αρχή της επανάστασης κι επηρέαζε τους πάντες. Ο Τρότσκι, πολλά χρόνια μετά, έμενε αβέβαιος για την ορθότητα μιας δικής του απόφασης να απελευθερώσει μια ομάδα ευέλπιδες για να ενθαρρύνει και άλλους να παραδοθούν. Έτσι, πολλοί κατοπινοί εγκληματίες του εμφυλίου κατάφεραν να ξεφύγουν δίνοντας μόνο «το λόγο της τιμής τους» ότι δεν θα ξανασήκωναν όπλα κατά της Επανάστασης.63

 

Το Συνέδριο

Η έναρξη του Συνεδρίου καθυστερούσε. Οι οργανώσεις δεν ήταν έτοιμες. Οι εσέροι συσκέπτονταν διαρκώς για να βρουν μια κοινή γραμμή, αλλά το σχίσμα ήταν αναπόφευκτο64. Οι μπολσεβίκοι περίμεναν αγωνιωδώς την πτώση των Ανακτόρων.

Το Συνέδριο ανοίγει στις 22:40 της 25ης Οκτώβρη. Αν και μέχρι τη λήξη θα περάσουν κάπου 900 αντιπρόσωποι, τελικά στην έναρξη υπάρχουν 649 αντιπρόσωποι (390 μπολσεβίκοι, κάπου 160 εσέροι, 72 μενσεβίκοι, 14 μενσεβίκοι-διεθνιστές.65 Πρόεδρος ήταν ο μενσεβίκος Νταν, από την απερχόμενη ΚΕΕ, ενώ στο γραφείο του Συνεδρίου μπαίνουν από τους μπολσεβίκους σχεδόν όλοι όσοι είχαν αντιταχθεί στην εξέγερση (Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Ρίκοφ κ.ά.).

Οι ήχοι από τη συνεχιζόμενη πολιορκία και το τουφεκίδι στο Χειμερινό Ανάκτορο ακούγονται καθαρά στην αίθουσα. Πολλοί σύνεδροι ταλαντεύονται. Αν και οι μενσεβίκοι βγαίνουν επιθετικά εναντίον των «συνωμοτών», από την αριστερή τους πτέρυγα ο Μάρτοφ είναι συμβιβαστικός.

«Να σταματήσουν οι εχθροπραξίες κι απ’ τα δύο μέρη… Ο εμφύλιος απειλεί… Να βρεθεί ειρηνική λύση με μια εξουσία που θα αναγνωρίζεται από όλη τη δημοκρατία…». Αυτά τα ωραία, ενωτικά λόγια συγκινούν σοβαρό μέρος του ακροατηρίου. Οι μπολσεβίκοι δέχονται τη γενική πρόταση για «ειρηνικές διαπραγματεύσεις». Ξέρουν ότι στην εξέλιξη του Συνεδρίου θα φανεί καθαρά ότι είναι ανέφικτες. Οι συμφιλιωτές εκπλήσσονται. Οι πιο δεξιές πτέρυγες καταγγέλλουν την υποκρισία αφού η πολιορκία συνεχίζεται στα Ανάκτορα και αποχωρούν ζητώντας πιο καθαρά μια κυβέρνηση από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Αυτή η κίνηση απομονώνει ολότελα το στρατόπεδό τους.

«Να σταματήσει η αιματοχυσία! Ακούστε τις κανονιές!» κάνει τελευταία έκκληση ο Μάρτοφ. Κάποιος πρέπει να απαντήσει. Ο Τρότσκι: «Έγινε εξέγερση, όχι συνωμοσία. Το ξεσήκωμα των λαϊκών μαζών δεν χρειάζεται δικαιολογίες. Μας κάνουν την πρόταση να παραιτηθούμε από τη νίκη μας και να κλείσουμε συμφωνία. Με ποιους; Με τις άθλιες ομαδούλες που αποχώρησαν; Δεν υπάρχει πια κανείς πίσω από αυτές…».

Με τρόπο προκλητικό, ο Τρότσκι αποκαθιστά το πολιτικό αυτονόητο: είναι καιρός να διαλέξει κανείς οριστικά στρατόπεδο. Ο Μάρτοφ εξοργισμένος αποχωρεί. Κάποιοι πολιτικοί επιβιώνουν μόνο ανάμεσα στα στρατόπεδα. Παρεμβαίνει ένας ναύτης απ’ το καταδρομικό «Αβρόρα», που συμμετέχει στην πολιορκία των ανακτόρων απ’ τον ποταμό Νέβα: «Το “Αβρόρα” ρίχνει άσφαιρα, δεν υπάρχουν ερείπια και νεκροί, συνεχίστε ήσυχα τη δουλειά σας!»

Παρά το αντικυβερνητικό τους μένος, οι αντιπρόσωποι έρχονταν από τις πιο διαφορετικές περιοχές της Ρωσίας, με ασαφείς εικόνες για το συσχετισμό δύναμης και τις εφεδρείες της κυβέρνησης. Οι επιφυλάξεις ενός σημαντικού τμήματος έδειχναν ότι ήταν σωστή η τακτική να προχωρήσει η εξέγερση μέσα από τα Σοβιέτ παρά από το κόμμα. Όπως, από την άλλη, ήταν σωστό ότι επιδιώχθηκε η σύγκρουση να έχει τελειώσει νικηφόρα αμέσως πριν από την έναρξη του Συνεδρίου. Αυτό θα ήταν η καλύτερη απόδειξη του πραγματικού συσχετισμού, θα επέτρεπε στο Συνέδριο να καταλάβει τη δύναμή του και να μη διστάσει. Όταν ανακοινώθηκε, στις 2:30 το πρωί της 26ης, ότι τα Ανάκτορα είχαν καταληφθεί κι ότι όλοι οι υπουργοί66 είχαν συλληφθεί, οι σύνεδροι ξέσπασαν με κύματα χειροκροτημάτων. Κάθε μήνυμα υποστήριξης από στρατιωτικά συντάγματα που διαβαζόταν, το ακολουθούσαν ζητωκραυγές, κλάματα χαράς και φιλιά.67 Επιτέλους! Λευτερωθήκαμε! Οι πιο «φιλικοί» συμφιλιωτές αποχωρούν προς τα χαράματα της 26ης. «Φεύγουμε γιατί αλλιώς θα χαντακώσετε και τους εαυτούς σας και εμάς – δεν θα μπορέσετε να τα βγάλετε πέρα με την εξουσία». Αλλά είναι πολύ λίγοι πια. Η έκκληση της πρώτης μέρας γράφει: Το Συνέδριο παίρνει την εξουσία στα χέρια του!

Ψηφίζεται σχεδόν ομόφωνα: μόνο 2 κατά και 12 αποχές.

Η δεύτερη μέρα του Συνεδρίου ξεκινά στις 9.00 το βράδυ. Ψηφίζουν τα διάσημα διατάγματα που έγραψε και διάβαζε ο Λένιν.

Για την ειρήνη: Η κυβέρνηση να προτείνει αμέσως διαπραγματεύσεις για ειρήνη χωρίς βίαιες αρπαγές εθνοτήτων, προσαρτήσεις και αποζημιώσεις. Να προτείνει άμεση τρίμηνη ανακωχή.

Για τη γη: Σε λίγες γραμμές απαλλοτριώνονται χωρίς αποζημίωση οι τσιφλικάδες και η εκκλησία. Η γη μεταβιβάζεται στο κράτος και την χρησιμοποιεί όποιος τη δουλεύει. Οι εσέροι διαμαρτύρονται! Το διάταγμα για τη γη είναι αντιγραφή από το πρόγραμμά τους! Σωστά! Αλλά τι κόμμα ήταν αυτό που το πρόγραμμά του δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνο όταν διωχτεί απ’ την εξουσία; Ένας μακρυμάλλης χωρικός απ’ το Τβερ ανεβαίνει εξοργισμένος στο βήμα για να συμπληρώσει τον Λένιν κόντρα στους αγροτικούς εσέρους: «Αυτοί δεν είναι εκπρόσωποι των χωρικών, αυτοί είναι καντέτοι. Η θέση τους είναι στη φυλακή!».68

Η απόφαση για την νέα σοβιετική κυβέρνηση συναντά αξιοσημείωτες αντιδράσεις. Στην κυβέρνηση δεν δέχονται να συμμετέχουν οι αριστεροί εσέροι: «Δεν μπορούμε να υλοποιήσουμε το πρόγραμμα χωρίς τη βοήθεια των κομμάτων που έχουν εγκαταλείψει το Συνέδριο». Λένε πως θα στηρίξουν το έργο της μπολσεβίκικης κυβέρνησης, αλλά ταυτόχρονα… την καταψηφίζουν. Μαζί με τους διεθνιστές μενσεβίκους μαζεύουν κάπου 150 ψήφους…69

Το Συνέδριο τελειώνει με την ομόφωνη εκλογή νέας Εκτελεστικής με 101 μέλη70 και πρόεδρο τον Κάμενεφ. Ως τις 31 Οκτώβρη η επανάσταση είχε νικήσει σε 17 επαρχιακές πρωτεύουσες κι είχε ήδη διαλύσει τις πρώτες λευκές επιθέσεις, συλλαμβάνοντας τον στρατηγό Κράσνοφ.71

 

Μέλλον και κληρονομιά του Οκτώβρη

Το επαναστατικό καθεστώς του Οκτώβρη έδειξε τις προθέσεις του απ’ τις πρώτες του μέρες. Πέρα από τα διατάγματα του Συνεδρίου, η κυβέρνηση βάσιζε την εξουσία της σε μια πυραμίδα εργατικής δημοκρατίας, με ανακλητούς αντιπροσώπους χωρίς μισθολογικά προνόμια.72 Εξέδωσε τον νόμο για τον εργατικό έλεγχο σε όλες τις επιχειρήσεις με πάνω από 4 άτομα προσωπικό.73 Δημοσίευσε τις μυστικές ιμπεριαλιστικές συνθήκες του τσαρισμού. Έδωσε δικαίωμα απόσχισης στις εθνότητες,74 όταν δυο βδομάδες νωρίτερα η «αστική δημοκρατία» απειλούσε με «ερήμωση» την Φιλανδία αν τολμούσε να κηρύξει ανεξαρτησία και απαγόρευε τα ουκρανικά συνέδρια. Ίδρυσε την πολιτοφυλακή για να καταργήσει τον μόνιμο στρατό. Απελευθέρωσε την πρόσβαση στα πανεπιστήμια, θέσπισε τα δικαιώματα των γυναικών, αποποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία… Κήρυξε υλικό και ιδεολογικό πόλεμο σε όλον τον παλιό κόσμο της εκμετάλλευσης. Προσβλέποντας στην αλληλεγγύη της διεθνούς επανάστασης, αυτό το σοσιαλιστικό πρόγραμμα ξεκινούσε από μια χώρα με τεράστια οικονομική και πολιτιστική καθυστέρηση, αποδιοργανωμένη από τον πόλεμο.

 

Υπό μία έννοια, οι δυσκολίες πάνω στις οποίες υπερθεμάτιζαν οι δεξιοί σοσιαλιστές ήταν πραγματικές και θα συνεπάγονταν επώδυνες υποχωρήσεις. Η ειρήνη δεν μπορούσε να κλειστεί εύκολα, όπως απέδειξε το «καταθλιπτικό» Μπρεστ-Λιτόφσκ.75 Η εθελοντική πολιτοφυλακή συγκροτήθηκε μόνο στα προλεταριακά αστικά κέντρα και ο εμφύλιος επέβαλλε την υποχρεωτική επιστράτευση του αγροτικού πληθυσμού. Ο μόνιμος στρατός έπρεπε να αναστηθεί. Στα χωριά, η ταξική επανάσταση θα ξεκινούσε μόλις στα μέσα του ‘18. Οι εργάτες δυσκολεύτηκαν να περάσουν από τον εποπτικό εργατικό έλεγχο στην αυτοδιαχείριση, αφήνοντας την οικονομία για μήνες στα χέρια των εργοδοτών-σαμποτέρ.76 Συχνά, η εργατική αυτοδιαχείριση ήταν άναρχη και συντεχνιακή. Απ’ την πρώτη μέρα, οι δημόσιοι υπάλληλοι παράτησαν τα πόστα τους,77 παραλύοντας την κρατική διοίκηση για μήνες ώσπου να επιστρέψουν ή να αντικατασταθούν από ικανούς επαναστάτες.78 Οι δεξιοί πίστευαν ότι οι μπολσεβίκοι δεν θα άντεχαν ούτε μια βδομάδα στην εξουσία.79

Αλλά δεν είχαν δίκιο. Το πρώτο προλεταριακό κράτος κατάφερνε τελικά να λειτουργήσει, έστω με καθυστερήσεις, χαμηλή απόδοση και ανθρώπινο κόστος, προσδοκώντας πάντα τη διεθνή βοήθεια. Ηχηρή απόδειξη ήταν η νίκη στον εμφύλιο εναντίον των Λευκών και των 15 ξένων εισβολέων. Σε κάθε περίπτωση, οι εργάτες κατηγορούσαν τους δεξιούς σοσιαλιστές για λιποταξία, καθώς ενώ θα έπρεπε να προσφέρουν τα προσόντα τους στην επανάσταση, προτιμούσαν να αδρανούν ή να συμμαχούν με τον εχθρό. Φυσικά, η συμμαχία με όσους ήδη «γνώριζαν τη δουλειά», τους αστούς, τους πλούσιους αγρότες, τους καντέτους, δεν ήταν λύση. Πολλοί από τους διστακτικούς και μορφωμένους μενσεβίκους, που προσβάλλονταν από τις αποδοκιμασίες των εργατών στις συνελεύσεις, θα εντάσσονταν στην λευκή αντίδραση. Άλλοι (ή οι ίδιοι!) θα στελέχωναν την πρώτη γραφειοκρατία του σοβιετικού μηχανισμού, έχοντας γνώμονα τις φιλοδοξίες τους και όχι κάποιον σοσιαλισμό. Αρκετοί θα έπαιζαν αργότερα συνειδητό ρόλο στις γραμμές του σταλινισμού. Παρ’ όλα αυτά, το θανάσιμο πλήγμα για την επανάσταση ήρθε από έξω: από τον παρατεταμένο, ξενοκίνητο εμφύλιο και τις ανεπάρκειες της διεθνούς επανάστασης. Η εργατική τάξη θα αιμορραγούσε μέχρι που να μην μπορούσε πια να βασιστεί πάνω της η προοπτική του Λένιν για «προσέλκυση όλης της φτωχολογιάς στη… διακυβέρνηση του κράτους».80

 

Στις μέρες μας ο καπιταλισμός της κρίσης, με τον πολυπολικό ιμπεριαλισμό, τον ακρωτηριασμό της δημοκρατίας και το ρατσισμό, φαίνεται σαν να ξανασαπίζει, όπως τότε. Τότε, το ’17 είχε προκαλέσει ισχυρά, παγκόσμια σεισμικά κύματα, ωστόσο σήμερα τα σήματά του μας φτάνουν αποσβησμένα, το φως του πολύ αδύναμο και αχνό. Αυτή είναι η απεικόνιση του «ξεπερασμένου ‘17» σε περιόδους ήττας ή παθητικής αναμονής. Παρ’ όλα αυτά, στην πρώτη ανάκαμψη των διεθνών αγώνων, είναι βέβαιο ότι θα φαίνεται ως η καλύτερη απόδειξη για το εφικτό της νίκης. Η Οκτωβριανή Επανάσταση εξέφρασε το όραμα της ανθρώπινης απελευθέρωσης με πιο τολμηρό, χειροπιαστό και πλήρη τρόπο από οποιοδήποτε ιστορικό-κοινωνικό άλμα. Έβγαλε το σοσιαλισμό απ’ το λαβύρινθο της θεωρίας φέρνοντάς τον στο βασίλειο της πρακτικής δυνατότητας. Από εκεί αντλεί την επικαιρότητά της. Και το έκανε με τη δύναμη των εργαζόμενων ανθρώπων και όχι κάποιων αλάνθαστων υπερ-ηρώων. Για όσους/ες αντιπαλεύουν κάποια όψη της καπιταλιστικής καταπίεσης, θα παραμένει «η κλασική επανάσταση της ιστορίας». Μέχρι την επόμενη νικηφόρα επανάσταση.

 

 

Βιβλιογραφία

  • Τρότσκι Λ., «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», τόμος 2, εκδόσεις Αλλαγή
  • Κλιφ Τ., «Λένιν», τόμος 2, στο marxists.org/archive/cliff/works/1976/lenin2/
  • Κλιφ Τ., «Τρότσκι», τόμος 1, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2009 (1989)
  • Λένιν, συλλογή κειμένων 1917-1923 «Από τον Απρίλη στον Οκτώβρη», Σύγχρονη Εποχή, 1997
  • Μαντέλ Ντ., «Εργοστασιακές επιτροπές και εργατικός έλεγχος στην Πετρούπολη το 1917», Redmarks, 2017.
  • Ριντ Τζ., «Δέκα Μέρες που Συγκλόνισαν τον Κόσμο», Σύγχρονη Εποχή, 2005 (1919)
  • Haynes M., ISR (International Socialist Review), 106, Fall 2017, «Workers’ Democracy in Revolutionary Petrograd»(org/issue/106/workers-democracy-revolutionary-petrograd)
  • Liebman M., «Leninism under Lenin», Haymarket, 2016 (1973)
  • org/archive/lenin/works/

 

 

Σημείωσεις

  1. Βλ. ΚΟΚΚΙΝΟ Νο7, «Οι απόκρημνες γέφυρες προς τον Οκτώβρη»
  2. Στις δημοτικές εκλογές της Πετρούπολης (20/8) οι μπολσεβίκοι πήραν 33%, δεύτεροι πίσω από τους εσέρους (37%), από 20% που είχαν τον Ιούνη. Στις αντίστοιχες του Ιβάνοβο (27/8) κέρδισαν 60%. Στο Κίεβο, ενώ στις 26/7 είχαν καταρρεύσει στο 5%, έναν μήνα μετά, στη συνδιάσκεψη των εργοστασιακών επιτροπών οι προτάσεις τους έπαιρναν 77% των ψήφων. Στις συνοικιακές εκλογές της Μόσχας, οι μπολσεβίκοι πήραν απόλυτη πλειοψηφία με 198.000 στα τέλη Σεπτέμβρη, από 75.000 τον Ιούνη (12%).

Στη Φινλανδία τα Σοβιέτ αποφάσιζαν στις 2/9 υπέρ της εργατικής εξουσίας με συντριπτική πλειοψηφία μπολσεβίκων και αριστερών εσέρων. Στην ίδια χώρα, η Περιφερειακή Επιτροπή του Σοβιέτ, με πρόεδρο τον μπολσεβίκο Σμίλγκα, εγκαθιδρύοντας ντε φάκτο μια σοβιετική εξουσία και ελέγχοντας το στρατό, πήρε υπό την προστασία της τη φινλανδική Βουλή (Σέιμ) που η κυβέρνηση Κερένσκι είχε προηγουμένως απαγορεύσει (Κλιφ, «Λένιν», κεφ. 15, Liebman σ. 206, Τρότσκι σ.245, 250).

Μια άλλη επίδειξη δύναμης του κόμματος ήταν κι η οργάνωση της 24ωρης απεργίας που παρέλυσε τη Μόσχα στις 12/8, απονομιμοποιώντας τη Δημοκρατική Συνδιάσκεψη που είχε στήσει ο Κερένσκι. (ΚΟΚΚΙΝΟ Νο7 ο.π.).

  1. Μαντέλ σ. 60.
  2. Σε μια φιλελεύθερη μοσχοβίτικη εφημερίδα, ο γαιοκτήμονας Ροτζιάνκο, πρόεδρος της παλιάς τσαρικής Δούμας, σχολίαζε τον κίνδυνο που αντιμετώπιζε η πρωτεύουσα από τους Γερμανούς: «Φοβούνται μήπως στην Πετρούπολη καταστραφούν οι κεντρικοί θεσμοί (σοβιέτ και άλλοι). Σ’ αυτό απαντώ πως θα’ μουν πολύ ευχαριστημένος αν όλοι αυτοί οι θεσμοί χαθούν γιατί δεν έχουν φέρει στη Ρωσία τίποτ’ άλλο από δεινά», (Τρότσκι σ. 360).
  3. Η Δημοκρατική Συνδιάσκεψη έγινε στη Μόσχα μεταξύ 14/9 και 22/9, όντας επιτηδευμένα μη αντιπροσωπευτικό σώμα, αυθαίρετα επιλεγμένο από την κυβέρνηση ώστε να υποεκπροσωπούνται τα λαϊκά στρώματα. Στους 1.500 συνέδρους, μόνο 230 ήταν από τα Σοβιέτ. (ΚΟΚΚΙΝΟ ο.π. και Λένιν σ. 350).
  4. Με την πλειοψηφία ήταν τότε στελέχη όπως οι Κάμενεφ, Ρίκοφ, Ριαζάνοφ, ενώ ο Στάλιν είχε στηρίξει την εισήγηση του Τρότσκι για μποϊκοτάζ. (Τρότσκι σ. 297).
  5. Στις 23/9 ο Λένιν έγραφε: «Ο Τρότσκι τάχθηκε υπέρ του μποϊκοτάζ. Μπράβο, σύντροφε Τρότσκι!… Πρέπει με κάθε κόστος να πασχίσουμε να λυθεί το θέμα του μποϊκοτάζ σε μια ολομέλεια της Εκτελεστικής Επιτροπής και σε ένα έκτακτο συνέδριο του Κόμματος…. Πρέπει να τραβήξουμε τις μάζες στη συζήτηση. Οι ταξικά συνειδητοί εργάτες πρέπει να πάρουν το ζήτημα στα χέρια τους, να οργανώσουν τη συζήτηση και να ασκήσουν πίεση σε ‘‘εκείνους εκεί πάνω’’», (marxists.org/archive/lenin/works/1917/sep/22a.htm).
  6. Για παράδειγμα, ο Λομόφ ανέφερε στην ΚΕ στις 3/10 σχετικά με τη Μόσχα: «Οι μάζες απαιτούν κάποια συγκεκριμένα μέτρα. Παντού εμείς διατηρούμε στάση αναμονής». Για την ανησυχία του Λένιν, δες π.χ. την τοποθέτηση στην ΚΕ στις 10/10. «Η αποστασιοποίηση και η αδιαφορία από τη μεριά των μαζών οφείλεται στο ότι έχουν κουραστεί από τα λόγια και τα ψηφίσματα», (marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/10a.htm).
  7. 9. org/archive/lenin/works/1917/oct/10.htm.
  8. 29/9/17, Λένιν σ.180-187 και marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/20.htm.
  9. Λένιν σ. 245. Τελικά, η εξέγερση της Πετρούπολης θα είχε έξι νεκρούς, ενώ της Μόσχας πεντακόσιους, (Κλιφ, «Τρότσκι», σ. 325).
  10. Λένιν σ. 247 και σ. 251.
  11. Βλ. «Η καταστροφή που μας απειλεί και πώς να τη σταματήσουμε» 10/9, «Οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία» 10/9, «Ο μαρξισμός και η εξέγερση» 13/9, «Η κρίση ωρίμασε» 29/9, «Θα κρατήσουν άραγε οι μπολσεβίκοι την κρατική εξουσία;» 1/10, «Γράμμα προς ΚΕ, Επιτροπές Μόσχας και Πετρούπολης και τους μπολσεβίκους των Σοβιέτ Μόσχας και Πετρούπολης» 1/10, «Συμβουλές ενός που λείπει» 8/10, « Η Κρίση ωρίμασε», 29/9-20/10, στο Λένιν ο.π. Επίσης, οι εγγραφές από 8/9 ως 24/10 στο marxists.org/archive/lenin/works/date/1917.htm

Από 3/9 μέχρι 26/10 η «Πράβδα» έβγαινε ως «Ραμπότσι Πουτ» (Εργατικός Δρόμος).

  1. Λένιν σ. 189.
  2. Το ίδιο είχε γίνει σε άλλες δραματικές στιγμές του ’17. Τον Φλεβάρη τα βασικά στελέχη του μηχανισμού αρχικά θεωρούσαν πρόωρες τις διαδηλώσεις που έριξαν τον τσάρο. Αργότερα, δεν υιοθετούσαν ως σύνθημα τη συγκρότηση των Σοβιέτ και στήριζαν κριτικά την Προσωρινή Κυβέρνηση. Την ίδια στάση κρατούσαν μέχρι τον Απρίλη, αντικρούοντας το λενινιστικό «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» με τον «αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα της επανάστασης». Σημαίνοντα στελέχη (Κάμενεφ, Στάλιν, Ζινόβιεφ) υποστήριζαν διαδικασίες ενοποίησης με τους μενσεβίκους και τάσσονταν μέχρι και με την «εθνική άμυνα», θεωρώντας ότι αυτή υπερασπιζόταν πια μια νικηφόρα «δημοκρατική επανάσταση». Σε κάποιες περιοχές, όπως το Χάρκοβο, μπολσεβίκοι προχωρούσαν τότε έμπρακτα σε ένωση με μενσεβίκους (Τρότσκι σ. 427).
  3. Τρότσκι σ. 429.
  4. Κλιφ «Τρότσκι» σ. 318.
  5. Κλιφ. «Τρότσκι» σ. 330-1.
  6. Λένιν σ. 249.
  7. Για παράδειγμα, το άρθρο του Ζινόβιεφ στις 30/8 στην «Πράβδα», που διεύθυνε ο Στάλιν (Τρότσκι σ.428). Η απάντηση του Λένιν στις 3/9 στο marxists.org/archive/lenin/works/1917/sep/03.htm.
  8. Με 20 υπέρ, 2 κατά (Ζινόβιεφ, Κάμενεφ) και 3 αποχές (Τρότσκι σ. 441).
  9. Βλέπε επιστολές Λένιν 18-19/10/17 marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/18.htm, marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/19.htm
  10. Τρότσκι σ. 444.
  11. Για παράδειγμα, την περίοδο μετά την ήττα της πρώτης ρώσικης επανάστασης (1905), μεταξύ 1907-1910, υπήρχαν τρεις υπο-φράξιες εντός της μπολσεβίκικης φράξιας του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος (η πλειοψηφία με τον Λένιν, οι συμφιλιωτές ενωτικοί με τον Ρίκοφ και οι υπεραριστεροί με τους Μπογκντάνοφ-Λουνατσάρσκι), ενώ υπήρχε ακόμη η ισχυρή φράξια των μενσεβίκων με άλλες τρεις υπο-φράξιες και η αδύναμη «αντιφραξιονιστική» ομάδα του Τρότσκι. Η εξέλιξή τους κρίθηκε στην εσωκομματική συζήτηση-πάλη και στη δουλειά που έκαναν μέσα στους εργαζόμενους.
  12. Τρότσκι σ. 435, σ. 559.

26 Αφού οι αριστεροί εσέροι αρνήθηκαν να συμμετέχουν σε μια κυβέρνηση με πλειοψηφία μπολσεβίκων, οι δεύτεροι αποφάσισαν να τη συγκροτήσουν μόνοι τους. Με αφορμή τη λογοκρισία του αστικού Τύπου και αιτία τη θέληση να περιληφθούν στην κυβέρνηση όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα (και όσα ήταν κατά της σοβιετικής εξουσίας), οι αριστεροί εσέροι αποχώρησαν από κάθε υπεύθυνο πόστο και στο Σοβιέτ. Τα στελέχη των μπολσεβίκων που αναφέραμε στο κείμενο, υποχώρησαν σε αυτήν την πίεση και δήλωσαν επίσης αποχώρηση από την ΚΕ και την κυβέρνηση. Τότε η ΚΕ ζήτησε από τα ενδιάμεσα κομματικά όργανα τη διαγραφή τους, εκτός αν οι υπόλογοι άλλαζαν άμεσα και έμπρακτα τη στάση τους (Ριντ σ. 382-5 καιmarxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/03.htm).

  1. Τα περισσότερα ήταν μικτά, εργατών-αγροτών-στρατιωτών και περίπου το 5% αμιγώς εργατικά (βλ. Haynes).
  2. Βλ. marxists.org/archive/krupskaya/works/rol/rol22.htm, Ριντ σ. 54-55, socialistworker.org/2017/09/27/comrades-of-the-sea. Το «Διάταγμα Νο1» αφορούσε τις εξουσίες των στρατιωτικών επιτροπών εις βάρος των αξιωματικών στο μέτωπο. Τη σκηνή που οι φαντάροι περικυκλώνουν και υπαγορεύουν το κείμενο στον απρόθυμο μενσεβίκο, στο Leibman σ. 203.
  3. Όπως δείχνει ο Μαντέλ, ο εργατικός έλεγχος ξεκίνησε αρχικά στις κρατικές επιχειρήσεις και κυρίως σαν απλή εποπτεία και επέμβαση στα εργασιακά ζητήματα. Υπήρχε μεγάλη επιφύλαξη από τους εργάτες στην ανάληψη της διοίκησης μιας επιχείρησης, αφού ήταν κάτι που δεν το κατείχαν. Αλλά αναγκάστηκαν να φτάσουν ως εκεί από το εργοδοτικό σαμποτάζ: ενδεικτικό ότι μεταξύ Γενάρη ‘17 και Γενάρη ‘18, είχε χάσει τη δουλειά του το 20% των μεταλλεργατών στην Πετρούπολη. Ο ρόλος του κόμματος δεν περιγράφεται ως προωθητικός σε αυτό το θέμα.
  4. Η ήττα κατά την λεγόμενη επίθεση Κερένσκι στοίχισε τη ζωή σε 60.000 ως 150.000 Ρώσους στρατιώτες. (ΚΟΚΚΙΝΟ ο.π.).

Για τις απαιτήσεις των στρατιωτών, βλ. Τρότσκι σ. 253.

  1. Όπως έλεγε και ο μενσεβίκος Σουχάνοφ: «Για τις μάζες [οι μπολσεβίκοι] είχαν γίνει οι δικοί τους άνθρωποι, επειδή ήταν πάντα εκεί, πρωτοστατώντας στα μικρά όσο και στα πιο σοβαρά ζητήματα… Οι μάζες ζούσαν και ανέπνεαν μαζί με τους Μπολσεβίκους». (Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 306)
  2. Μαντέλ, σ. 72.
  3. Τα μέλη αυξάνονται πάνω από 100.000 μεταξύ Ιούλη και Οκτώβρη, στις 350.000 περίπου (Liebman, σ. 158).
  4. Ο Σκρίπνικ έλεγε στην ΚΕ (16/10) ότι όσο οι μπολσεβίκοι συνδικαλιστές στη Μόσχα και τη Νάρβα αντιτάσσονταν στον εργατικό έλεγχο ως πρόωρο βήμα, τόσο κέρδιζαν σε επιρροή οι αναρχικοί (Μαντέλ, σ. 68).
  5. Liebman, σ. 205.
  6. Ο βασικός ρόλος της τάξης ίσως φαίνεται και από ένα αρνητικό παράδειγμα της ιστορίας των μπολσεβίκων. Όταν μεταξύ 1907 και 1910, μετά την ήττα του 1905, η τάξη ήταν αδρανοποιημένη και το κόμμα περνούσε διαλυτική κρίση, η πολιτική γραμμή του Λένιν, πάντα διαφορετική από αυτή των μενσεβίκων, δυσκολευόταν να διαχωριστεί στην πράξη (όπως έγινε με τη διάσπαση του 1912) όσο κι αν αυτός το ήθελε.
  7. Οι μπολσεβίκοι (με δική τους ή όχι ευθύνη) δεν είχαν καταφέρει να περιλάβουν μεγάλα κομμάτια της σοσιαλδημοκρατίας στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας τα προηγούμενα χρόνια. Ως συνέπεια, οι επαναστάσεις στις εθνότητες δεν καθοδηγήθηκαν επιτυχημένα το ‘17, ενώ ο μεγαλορώσικος εθνικισμός φάνηκε να επηρεάζει πολλά στελέχη τους μετά το ‘17. (βλ. E. Blanc, «Anti-imperial Marxism», ISR 100 και D. Crouch «The seeds of national liberation», marxists.org/history/etol/newspape/isj2/2002/isj2-094/crouch.htm).
  8. Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 350-351, Τρότσκι σ. 544-545.
  9. 39. marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/16.htm
  10. Στην ιστορική συνεδρίαση της 9/9, 519 καταψήφισαν την φιλοκυβερνητική πρόταση του προεδρείου, 414 υπερψήφισαν και 67 απείχαν (Τρότσκι σ. 264). Στις 23/9 το Σοβιέτ εξέλεξε νέα Εκτελεστική Επιτροπή με 13 μπολσεβίκους, 6 εσέρους και 3 μενσεβίκους (Τρότσκι, σ. 301-2).
  11. Τρότσκι, σ. 375.
  12. Που όλοι όμως είναι πια αριστεροί εσέροι. Οι μενσεβίκοι πήραν 44 ψήφους (Τρότσκι σ. 377).
  13. Μαντέλ σ. 70.
  14. Τρότσκι σ. 257.
  15. marxists.org/history/ussr/events/timeline/1917.htm
  16. Τρότσκι σ. 377.
  17. Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 333.
  18. Τρότσκι σ. 383.
  19. Τρότσκι σ. 464.
  20. Στο επετειακό άρθρο της «Πράβδα», 6/11/1918, ο Στάλιν ανέφερε για τον Οκτώβρη: «Όλο το έργο της πρακτικής οργάνωσης της εξέγερσης έλαβε χώρα κάτω από την άμεση διεύθυνση του προέδρου του Σοβιέτ της Πετρούπολης, του Συντρόφου Τρότσκι. Μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα ότι το γρήγορο πέρασμα της φρουράς στην πλευρά του Σοβιέτ και η επιδέξια οργάνωση του έργου της ΕΣΕ οφείλονται πρώτα και κύρια στον Σύντροφο Τρότσκι. Οι Σύντροφοι Αντόνοφ και Ποντβόισκι ήταν οι κύριοι βοηθοί του Συντρόφου Τρότσκι». (marxists.org/reference/archive/stalin/works/1918/11/06.htm). Εξάλλου, πρωταγωνιστικό ρόλο αναγνωρίζει στον Τρότσκι και ο Σουχάνοφ (Κλιφ, «Τρότσκι», σ. 340).
  21. Το Ινστιτούτο Σμόλνι, που είχε γίνει η έδρα του Σοβιέτ.
  22. Τρότσκι σ. 404.
  23. Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 344-5.
  24. Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 341.
  25. Κλιφ, «Τρότσκι» σ.347.
  26. Κατά τον Slusser R. («On the question of Stalin’s role in the bolshevik revolution», Canadian Slavonic Papers, 1977) ο Στάλιν δεν πήγε στην ΚΕ της 24/10 και δεν συμμετείχε στο σχεδιασμό της ΕΣΕ που διεύθυνε ο Τρότσκι, επειδή είχε εξοργιστεί με την επίθεση που του είχε κάνει ο τελευταίος στην ΚΕ της 20/10, κατηγορώντας τον για «κρυφό υποστηρικτή του απεργοσπάστη Ζινόβιεφ». Έτσι κατέληξε να μην έχει ρόλο στην εξέγερση.
  27. Τρότσκι σ. 497.
  28. Για τη προσέγγιση αναρχικών και μπολσεβίκων μετά τον Οκτώβρη: Liebman σ. 197. Για τους νεκρούς: Κλιφ, «Τρότσκι» σ. 352.
  29. Τρότσκι σ. 500.
  30. marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/25.htm
  31. Τρότσκι σ. 507.
  32. Στις 2:15 τη νύχτα 25 προς 26 Οκτώβρη, με μια αναίμακτη έφοδο ναυτών και ερυθροφρουρών, ενώ πολλοί από τους 1.500 υπερασπιστές του Ανακτόρου το είχαν ήδη εγκαταλείψει.
  33. Ριντ σ. 166, Τρότσκι σ. 500, 504.
  34. Το 60% των συνέδρων των εσέρων ήταν αριστεροί και διαχωρίστηκαν με κέντρο ότι δεν ήθελαν να αποχωρήσουν από το Συνέδριο.
  35. Λένιν σ. 359-60 και Τρότσκι σ. 562.
  36. Εκτός από τον Κερένσκι, που είχε διαφύγει με συνοδεία αυτοκινήτου της αμερικάνικης πρεσβείας.
  37. Ριντ σ. 177.
  38. Τρότσκι, σ. 587. Το Β’ Συνέδριο, όπως και το Α’, ήταν των Εργατών και των Στρατιωτών Αντιπροσώπων. Οι αγρότες ήταν λίγοι, αλλά τους έδωσαν δικαίωμα ψήφου.
  39. Κατά τον Σουχάνοφ (Τρότσκι σ. 595).
  40. Με 62 μπολσεβίκους, 29 αριστερούς εσέρους και 10 μενσεβίκους και δεξιούς εσέρους (marxists.org/glossary/orgs/a/l.htm#arcec)
  41. 71. org/history/ussr/events/timeline/1917.htm
  42. Διάταγμα 21/11/17, marxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/19.htm
  43. Νομοσχέδιο 27/10 που ψηφίστηκε στις 14/11/17, (Λένιν σ. 280, 363).
  44. Η διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Εθνοτήτων εκδίδεται από τη σοβιετική κυβέρνηση στις 2/11/17, δεχόμενη ως και την απόσχιση. Οι πρώτες χώρες που ανεξαρτητοποιήθηκαν ήταν οι Φινλανδία, Ουκρανία, Πολωνία, Λετονία, Μολδαβία. Από το 1917 έως το 1923 εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας ανακηρύχτηκαν 17 αυτόνομες δημοκρατίες ή περιοχές. Ως αντίδοτο στην καταπίεση του μεγαλορώσικου εθνικισμού, οι μπολσεβίκοι έφτασαν να ενισχύουν συστηματικά την ανάδειξη ακόμη και αδύναμων ως τότε εθνικών ταυτοτήτων, (marxists.org/history/ussr/government/1917/11/02.htm).

75 «Ο Κόκκινος Στρατός ήταν το πιο δύσκολο πρόβλημα», Λένιν σ. 277, 299.

  1. Απόρροια του σαμποτάζ ήταν ότι μεταξύ Γενάρη 1917 και Μάη 1918 το εργατικό δυναμικό στη βιομηχανία είχε πέσει κατά 65%, με το μεγαλύτερο κομμάτι της μείωσης τους μήνες μετά τον Οκτώβρη (Μαντέλ σ. 76, 86).
  2. Ως και οι στενογράφοι του Β’ Συνεδρίου των Σοβιέτ το είχαν εγκαταλείψει μαζί με τους δεξιούς και έτσι δεν έχουν κρατηθεί πρακτικά.
  3. Δες και Ριντ σ. 369 και τον λόγο του Λένιν στην επέτειο του 1918 (Λένιν σ. 292-5).
  4. Οι Καντέ έγραφαν στην εφημερίδα τους στις 17 Σεπτέμβρη: «[Οι Μπολσεβίκοι] είναι δειλοί που νιώθουν… την αγραμματοσύνη τους και τον εφήμερο χαρακτήρα των επιτυχιών τους… δεν επιδιώκουν να πάρουν πραγματικά την εξουσία… σε κάθε περίπτωση, είναι ανίκανοι για δημιουργική δουλειά», (Λένιν σ. 195-6). Το ίδιο επαναλάμβαναν και οι δεξιοί σοσιαλιστές.
  5. «…έχουμε ήδη έναν ‘‘κρατικό μηχανισμό’’ από ένα εκατομμύριο ανθρώπους [τους φίλους του Κόμματος] …έχουμε ένα θαυμάσιο μέσο για να δεκαπλασιάσουμε τον κρατικό μας μηχανισμό… είναι η προσέλκυση των εργαζομένων, της φτωχολογιάς στην καθημερινή διακυβέρνηση του κράτους… ξέρουμε πως κανένας ανειδίκευτος, καμιά μαγείρισσα δεν είναι σε θέση να αναλάβουν αμέσως τη διακυβέρνηση… οι συνειδητοί εργάτες πρέπει να διδάξουν την κρατική διακυβέρνηση… στη φτωχολογιά…» (1/10/17, Λένιν σ. 217-219).

 

1 Σχόλιο

  1. Και νόμιζα ότι θα ήταν ένα άρθρο υποχρέωσης…και χωρίς πρόλογο.
    Ανάλογη ζωντάνια – “τιμιότητα” με το βιβλίο του Ρηντ.
    Εύγε!

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται.


*


Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.